روز یکشنبه در « دوحه» پایتخت قطر اجلاس نمایندگان کشورهای استخراج کننده نفت برگزار شد. 18 کشور — اعضای اوپک به غیر از ایران و لیبی، بعلاوه آذربایجان، بحرین، قزاقستان، کلمبیا، مکزیک، عمان و روسیه در مذاکرات شرکت کردند. نمایندگان آمریکا و نروژ — از جمله کشورهای بزرگ استخراج کننده نفت — در مذاکرات شرکت نداشتند. هدف اصلی این دیدار — انجماد استخراج نفت تا اکتبر سال 2016 میلادی در سطح ماه ژانویه « برای تنظیم قیمت نفت» بود. آنها نتوانستند به این هدف برسند. چرا؟
ولادیمیر ساژین خاور شناس و کارشناس سیاسی در این خصوص گفت: علل زیادند. مهمترین آن — اختلاف در بین شرکت کنندگان. در آستانه مذاکرات، روسیه و عربستان سعودی دو شرکت کننده کلیدی مذاکرات طرح سند انجماد استخراج را به توافق رساندند. اما معلوم شد که این امر به موفقیت مذاکرات مساعدت نکرد.
روز 17 ماه آوریل ، یکسری از کشورها — عربستان سعودی، امارات متحده عربی ، قطر و دیگر کشورهای پادشاهی خلیج فارس، موضع خود را تغییر دادند و خواهان آن شدند که تمام کشورهای عضو اوپک و خارج از اوپک نیز به این سند بپیوندند.
ولادیمیر ساژین در ادامه گفت: در وهله اول منظور ایران بود. ایران نه تنها از محدود کردن استخراج نفت خودداری ورزید بلکه هیأت نمایندگی خود را به دوحه نفرستاد. در این رابطه موضع تهران قابل درک است: طی چند سال تهران با تحریم های سخت نفتی روبرو بود. مشتریان خود، دلارهای نفتی را از دست داده و حجم استخراج نفت در ایران بشدت کاهش یافت. صنعت نفت ایران ضرر زیادی دید. ایران باید هر چه سریعتر صنعت نفت خود را احیا کند. موافقت داوطلبانه با انجماد استخراج نفت به معنای آن است که ایران دواطلبانه با ادامه تحریمها موافقت می کند. اما بعضی از کارشناسان معتقدند که تهران می توانست موضع با انعطاف تری نشان بدهد. به عنوان مثال، با نشان دادن همبستگی به چانه زنی در باره امکان افزایش استخراج نفت تا 500-400 هزار بشکه نفت در شبانه روز دست یابد و جای شایسته ای در بین کشورهای استخراج کننده نفت اشغال کند. اما اینگونه چرخش رویدادها فانتزی ای بیش نیست.
موضع واقعی تهران الریاض را نگران ساخت. از تمام کشورهای استخراج کننده نفت تعداد کمی از کشورها قادرند سطح استخراج نفت را در مدت زمان کوتاهی افزایش بدهند. کشورهای ایران، عربستان سعودی و آمریکا از این امکان برخوردارند. نروژ نیز می تواند بطور سریع استخراج نفت را افزایش بدهد.
محمد بن سلمان شاهزاده عربستان سعودی تهدید کرد که در صورت بروز اختلاف ، کشور مطبوع وی می تواند بسرعت استخراج نفت را تا 1 میلیون بشکه در شبانه روز افزایش بدهد و حجم استخراج به 11 میلیون و 500 هزار بشکه و طی شش ماه تا 12 میلیون و 500 هزار بشکه برسد. در صورتی که عربستان سعودی سرمایه گذاری در صنعت نفت را افزایش بدهد می تواند حجم کلی را تا 20 میلیون بشکه افزایش بدهد. وی متذکر شد که عربستان سعودی با انجماد استخراج نفت فقط درصورتی موافقت می کند که باقی بازیگران بازار از جمله ایران از این موضع پیروی کنند.
از اینرو سعودی ها تا آخرین روز امیدوار بودند ایران در اجلاس دوحه شرکت کند ، زیرا بدون ایران انجماد استخراج نفت عملا به معنای آن خواهد بود که دیگر تولیدکنندگان نفت بخشی از سهم بازار خود را در اختیار نفت ایران می گذارند. الریاض نمی توانست اجازه چنین چرخش رویدادها را بدهد. احتمالا سعودی ها امیدی نداشتند که ایران در مذاکرات شرکت کند. آنها هر چند خواهان چنین چیزی نبودند « دست دشوار ژئوپلیتیکی» خود را بازی کردند. موافقت با انجماد استخراح نفت بدون شرایط اضافی و بعد یک روز بعد رد توافق ها — تلاشی برای آن بود تا ایران — رقیب اصلی سیاسی خود را — به عنوان مقصر اصلی شکست مذاکرات نشان بدهد.
بدون شک رفتار الریاض علاوه بر جزء سیاسی از جزء اقتصادی نیز برخوردار است. هدف سعودی ها — تنگ کردن جا برای نفت شیل آمریکایی در بازار جهانی نفت است. هنوز به این هدف نایل نیامده اند ، زیرا نفت شیل استخراجی در معادن آمریکا در مقایسه با قیمت های جهانی حدود 40 دلار در ازای هر بشکه، سود آورتر است. تحلیلگران معتقدند که با توجه به بودجه کشور و ذخیره ارزی و هزینه پایین استخراج، سعودی ها می توانند برای مدت معینی در شرایط قیمت های پایین نفت بخوبی سر کنند. ازاینرو آنها فاقد هر گونه انگیزه ای برای شرکت در مبارزه جهت افزایش قیمت نفت هستند. ریاست صنعت نفت عربستان بطور منظم این موضوع را اعلام می کند. از سوی دیگر کشور پادشاهی در این اواخر بطور فعال برنامه رشد کشور در « عصر مابعد نفت» را طراحی می کند. شاهزاده محمد بن سلمان اعلام نمود که الریاض استراتژی کاملی را در رابطه با این موضوع در روز 25 آوریل معرفی خواهد کرد.
با بازگشت به موضوع مذاکرات در دوحه، شایان ذکر است که با وجود تأثیر آنها بر قیمت نفت خیلی چیزها وابسته به نسبت عرضه و تقاضا دارد.
به عقیده بسیاری از اقتصاددانان و تحلیلگران نفت ، حتی اگر شرکت کنندگان به توافق انجماد استخراج نفت رسیده بودند این امر فقط برای مدت کوتاهی قیمت ها را افزایش می داد. قیمت نفت بعید بود از سطح 45 دلار در ازای هر بشکه نفت « برنت» بیشتر شود. مهمترین عامل کاهش قیمت نفت — اشباع بازار نفت است که در آینده نیز قیمت نفت را کاهش خواهد داد. مطابق با ارزیابی های گوناگون، عرضه به میزان یک ونیم تا 1 میلیون و 800 هزار بشکه نفت بیش از حد لازم است. حجم کل نفت در ذخایر نفتی آمریکا 530 میلیون بشکه نفت است که مطابقت کامل با سطح حداکثر تاریخی طی 80 سال گذشته دارد.
بدون شک خبر شکست مذاکرات دوحه، در میان مدت باعث افت قیمت نفت در بازار جهانی خواهد شد. موضوع این است که قیمت نفت تا چه حد کاهش خواهد یافت؟ در « بانک اف آمریکا» پیش بینی کردند که اگر گفتگو در دوحه به نتیجه دلخواه نیانجامد، قیمت هر بشکه نفت زیر 40 دلار خواهد رفت. اگر عربستان سعودی استخراج را افزایش بدهد قیمت نفت تا زیر 30 دلار افت خواهد کرد.
ولادیمیر ساژین در خاتمه گفت: می توان با عقیده متخصصان صندوق بین المللی ارز موافقت کرد که معتقدند جهان باید برای دوره طولانی قیمت های پایین نفت آماده شود.
