داستان غم انگیز نفت

در عین حال بهای نفت سقوط می کند. چهارم آوریل نفت مارک برنت ، 38.2 دلار به ازای هربشکه و WTI ، 36.3 قیمت گذاری شد. هفدهم آوریل در قطر دیدار کشورهای صادرکننده نفت با هدف تعلیق استخراج به منظور افزایش بهای نفت برگزار خواهد شد. چشم اندازهای "محدودیت کلی تولید نفت" چیست؟ شرق شناس و تحلیل گر سیاسی ولادیمیر ساژین در این باره می گوید:
بدون شک ، این حوادث با هم مرتبطند. ایران به سرعت تولید و صادرات نفت را افزایش می دهد ، نفت در بازار جهانی ارزان می شود ، کشورهای صادرکننده ، به خاطر همه این مسائل نگرانند و تلاش می کنند برای تعلیق استخراج توافق نمایند. این نکات را به ترتیب بررسی می کنیم.
ساژین ادامه میدهد: همانطور که می دانیم، ایران طی چندین سال تحت فشار شدید تحریم های مالی — اقتصادی بود که ممنوعیت خرید هیدروکربن ها از ایران ، ارسال فن آوری های برجسته و ارائه ی سرمایه گذاری های لازم به تهران را شامل می شد. این امر منفی ترین تاثیر را بر اقتصاد و از جمله بر شاخه های نفتی وزمینه های مرتبط با آن داشت یعنی منبع اصلی ورود ارزخارجی به خزانه. تا تحریم های سال 2012 کشور تقریبا 4 تا 4.3 میلیون و برای صادرات 2 تا 2.5 میلیون بشکه در شبانه روز استخراج می کرد. تحریم ها تولید را به 2 تا 2.5 بشکه در شبانه روز و صادرات را به 1.1 میلیون کاهش داد. در برخی ماه های سال 2013 صادرات کلا 700 هزار بشکه در شبانه روز بود. پس از آغاز روند لغو تحریم ها از شانزدهم ژانویه سال جاری ، تهران به دنبال جبران زمان از دست رفته برآمد. و این هم ثمره های خود را به همراه داشت.
امروز در ایران 3.2 میلیون بشکه نفت در شبانه روز استخراج می شود و از آن میزان همانطور که زنگنه اطلاع داد بیش از 2 میلیون بشکه در شبانه روز به خارج فروخته می شود (در واقع تقریبا به سطح قبل از تحریم ها می رسند). درجه رشد صادرات هیدروکربن ها تکان دهنده است: از اول مارس سال 2016 تنها طی یک ماه این شاخص تا 250 هزار بشکه در شبانه روز رشد داشت. برای مقایسه: کشورهای اوپک طی این دوره تولید نفت را تنها به 64 هزار بشکه در شبانه روز افزایش داده اند.
ساژین می گوید: عادلانه باید خاطر نشان نمود که افزایش انفجاری صادرات نفت ایران در وهله ی اول با حراج منابع ذخیره شده اصلی در سال های تحریم مرتبط است. اکنون باید استخراج به شدت افزایش یابد. بیهوده نیست که آقای زنگنه وزیر نفت خاطر نشان نمود که مسیر اصلی این صنعت ، به کار گیری فن آوری های نو و جدید است که به افزایش تولید و نتایج سودمند پالایشگاه های نفتی کمک می کند. وی یادآوری نمود که بهبود و آغاز به کار واحد های پالایشگاه های گازی پارس جنوبی ادامه دارد.
تهران در مبارزه برای بازار هیدروکربن ها ، برنامه ای نه تنها برای افزایش استخراج و صادرات بلکه حفظ مشترهای قدیمی خود ، ازسرگیری ارتباطاتی که پس از اجرای رژیم تحریم ها از بین رفته بود و همچنین یافتن مشتری های جدید پیش رو دارد. ایران در این اهداف به گفته ی تحلیل گران تقریبا 1.75 میلیون بشکه در شبانه روز به قیمت پایین صادر می کند. برخی از ارسال ها به 17 تا 25 دلار می رسند. نفت ایرانی به طور متوسط ده درصد ارزانتر از قیمت بازار است. ضمنا ایران را می توان درک کرد. موضع این کشور کاملا منطقی است یعنی احیای بعد از تحریم ها.
اما سیاست ایرانی در زمینه هیدروکربن ها به طور مشخص بهای نفت جهانی را کم می کند. در واقع ایران به یکی از فاکتورهای اصلی تبدیل شده است که حرکت ارز و بازار نفت را مشخص می سازد. کلا مسئله فقط ایران نیست. به خاطر سیاست خود خواهانه نفتی کشورهای استخراج کننده نفت که سعی دارند به پیروزی در بازار مواد خام دست یابند همه شکست خوردند. تولید نفت در سال 2014 وقتی پیشنهاد به مراتب بیشتر از تقاضا شد بر اساس منابع مختلف از 1.5 تا 2 میلیون بشکه در شبانه روز ، به ایجاد منابع مشخصی از نفت منجر شد که اکنون یک رکورد محسوب میشود. در ایالات متحده منابع تجاری 518 میلیون بشکه را شامل می شود (یعنی تقریبا دو ماه استخراج بدون توقف در روسیه).و البته در آمریکا منابع استراتژیکی هم وجود دارد.
در 34 کشور سازمان همکاری اقتصادی و توسعه ، جایی که تمامی کشورهای اتحادیه اروپا بعلاوه چند قدرت توسعه یافته ی جهانی حضور دارند ، منابع نفتی بیش از 37 میلیون بشکه است. به طور مثال تقریبا چهل تانکر به خاطر آنکه معامله گران نفتی نمی توانستند خریداران این طلای سیاه را بیابند در بندر رتردام انبار شده است. در کل سطح منابع جهانی نفت به مرز ظرفیت ذخایر نفتی موجود در جهان می رسد. این امر ورود جدید نفت به بازارهای جهانی را به دنبال دارد که بدون شک بر کاهش بهای آن موثر است.
نفت شیل آمریکایی نیز حرکت خود به سمت بازار جهانی را کم نکرده است. علی رغم برخی از کاهش های استخراج کلی (سنتی و شیل) نفت از 9.6 میلیون بشکه در سال 2014 به 9.1 در ماه فوریه رسیده و آمریکا به خاطر کاهش هزینه های نفت شیل آماده است که استخراج آنرا افزایش دهد در صورتی که بهای جهانی نفت به بالای 40 دلار به ازای هر بشکه برسد.
تمامی این حقایق گواه حفظ روند کاهش بهای نفت در ماه های آینده است. در این ارتباط برای حمایت از بهای جهانی نفت روسیه ، عربستان سعودی ، قطر و ونزوئلا در دیدار شانزدهم فوریه در دوحه توافق کردند که استخراج را در سطح متوسط سال 2016 یعنی در سطح ژانویه نگه دارند، تنها در صورتی که سایر تولید کنندگان به این ابتکار ملحق شوند. اکوادور، الجزایر، نیجریه ، عمان ، کویت و امارات متحده عربی از جمله کشورهایی هستند که آمادگی خود را ابراز داشته اند.
ساژین ادامه میدهد: در عین حال ایران از همان ابتدا موضع ویژه ی خود را اعلام کرد. نماینده ی ایران بیان داشت که کشور قصد ندارد سطح استخراح نفت را محدود سازد، حتی اگر این امر تلاش روسیه و عربستان سعودی را برای ثابت نگه داشتن بازار نفت مختل نماید. بیژن نامدار زنگنه ، وزیر نفت ایران تقاضا نمود که سایر صادرکنندگان نفت تا زمانی که ما به سطح استخراج 4 میلیون بشکه در شبانه روز نرسیده ایم، " ما را به حال خود رها کنند". اگر چه این وزیر بعید نمی داند که ایران در دیدار کشورهای صادر کننده نفت در تاریخ 17 آوریل در دوحه شرکت خواهد کرد.
عربستان سعودی به نوبه خود اعلام کرد که آماده است رشد استخراج نفت را متوقف سازد حتی اگر ایران و سایر کشورهای تولید کننده کار خودشان را بکنند. اما اگر کسی تصمیم بگیرد که استخراج را افزایش دهد آنوقت سعودی ها حتی یک فرصت را هم از دست نمی دهند. تمامی این امور البته مذاکرات پیش روی مربوط به تعلیق استخراج نفت را دچار مشکل می کند.
بنابراین چشم اندازهایی برای " محدویت کلی تولید نفت" وجود دارد اما تحلیل گران خوش بینی ویژه ای برای تاثیر این گام ندارد. آنها معتقدند که این تصمیم ، دیرتر از موعد مقرر است. اگر حجم استخراج ثابت شود این بدان معنا نخواهد بود که همه بلافاصله خرید نفت را به هر قیمتی آغاز می کنند. سطح تقاضا تقریبا به میزان سابق باقی می ماند. متخصصین گمان می کنند که اکنون نمی توان دارویی برای درمان صنعت بیمار نفتی تجویز کرد بلکه باید درمان نگه دارنده ای پیش گرفت که بهای نفت را بدتر از این نسازد. افسوس!