بر کسی پوشیده نیست که روابط بسیار صمیمی و دوستانه ایران و ترکیه طی سالهای اخیر به دلیل اتفاقات سوریه و عراق روز به روز سردتر و متشنج تر می گردد و امروزه ایران حامی جبهه مقاومت و دولت و مردم سوریه و عراق و لبنان و یمن است در حالی که ترکیه حامی مخالفین جبهه مقاومت و عملا در جبهه مقابل ایران قرار دارد.
علیرغم اختلافات فراوان اما نباید فراموش کرد روابط ایران و ترکیه با همه فراز و نشیب های خود طی چندین قرن هیچ وقت نه قطع شده و نه تقلیل یافته و همیشه اتباع ایران و ترکیه بدون ویزا می توانستند میان دو کشور تردد کنند.
در زمان تحریم ها ترک ها خیلی به ایران کمک کردند تا تحریم های بین المللی را دور بزنند گو اینکه پورسانت خوبی هم از تبادلات تجاری ایران با دیگر کشورها به دست آوردند. ترک ها 20 تا حتی 40 درصد همه معاملات با ایران را به عنوان حق العمل دریافت می کردند اما چون ایرانی ها گزینه دیگری نداشتند به همین هم راضی بودند.
تعداد زیادی ایرانی سالانه به ترکیه سفر می کنند چه برای گشت و گذار و چه برای کارهای بازرگانی و ترکیه درآمد فوق العاده خوبی از این مسافرین به دست می آورد.
همه این مسایل ترکیه را به عنوان شریک اول تجاری ایران تبدیل کرده و امروزه ایران هنوز بیشترین مبادلات خود را از کانال ترکیه و سپس با امارات عربی متحده انجام می دهد. و جالب اینکه هر دو با ایران اختلافات شدید سیاسی دارند.
و می توان گفت فعلا این رابطه تجاری است که رابطه سیاسی ایران با ترکیه و امارات عربی متحده را نگاه داشته و نه روابط سیاسی.
پس از برجام اولین مساله ای که قطعا به فکر ترک ها خطور پیدا می کند این است که آیا این رابطه تجاری به همین سطح ادامه پیدا می کند و یا اینکه ایرانی ها خط و مشی خود را تغییر خواهند داد و دیگر از پورسانت های سابق خبری نیست.
رابطه ایران و ترکیه به چندین قرن بر می گردد و بصورت تاریخی و علیرغم حمایت ایران از مذهب تشیع و ترکیه از مذهب تسنن ولی این رابطه همیشه برقرار بوده. و جالب اینکه در دو دوره کهپادشاهی دوره اول و دوم خاندان سعودی برقرار بود، ترک های سنی مذهب دو خاندان را نابود کردند و ایرانی های شیعه هم از آنها حمایت کردند. در حال حاضر هم علیرغم اینکه خیلی ها بیم نزدیکی روابط آنکارا و ریاض را دارند اما آنهایی که در امور مربوطه تبهر دارند می دانند که این نزدیکی امکان پذیر نمی باشد و اهداف و عقاید ترک ها کاملا با سعودی ها در تضاد می باشد و این تضاد را می توان به وضوع در لیبی مشاهده کرد.
امروزه چون ترکیه و عربستان سعودی احساس می کنند یارانشان در سوریه در حال شکست هستند به صورت مصلحتی به هم نزدیک شده اند اما به هر دلیلی این خطر بگذرد همان ماجرای لیبی تکرار می شود.
علیرغم اینکه طبق قانون اساسی ترکیه نخست وزیر شخصیت اول اجرایی کشور به حساب می آید اما همه می دانند که شخص اول قدرتمند ترکیه فعلا رئیس جمهوری این کشور یعنی آقای اردوغان می باشد و ایشان هستند که در مورد مسایل استراتژیک ترکیه مخصوصا مساله سوریه تصمیم می گیرند.
به هر حال آقای داوود اوغلو می داند که در مورد مساله سوریه دیدگاه های دو کشور کاملا متفاوت است و نخواهد توانست مسئولین ایرانی را به دیدگاه های ترکیه نزدیک کند و همچنین پیمان استراتژیک ایران و روسیه بسیار مستحکم تر از آن است که پس از دو سال بتواند در یک سفر کوتاه روی این پیمان نیز تاثیر بگذارد به این دلیل محور مذاکرات خود با ایرانی ها را به سمت مسایل اقتصادی منعطف خواهد کرد گو اینکه می داند که نمی تواند بحث سوریه و یا رابطه ایران و روسیه را نادیده بگیرد و قطعا این بحث ها در این سفر مطرح خواهد شد.
نخست وزیر ترکیه در سفر خود چند محور را دنبال خواهد کرد:
1 – اطمینان پیدا کند که اختلافات سیاسی بر روابط تجاری فیما بین دو کشور تاثیر نمی گذارد و پس از برجام روابط تجاری ایران و ترکیه ادامه پیدا خواهد کرد.
2 – بحث تهدید تشکیل اقلیم کردستان بر امنیت ایران و ترکیه را مطرح کند و از این باب وارد گفتگو با ایرانی ها در مورد مساله سوریه شود.
3 – تلاش کند ایرانی ها را متقاعد نماید حجم انرژی ای که ترکیه از ایران دریافت می کند را افزایش دهد تا خطر تهدید های روسیه مبنی بر قطع گاز از سر ترکیه رفع گردد.
4 – ایرانی ها را متقاعد کند تا اجازه عبور مجدد کالاهای کشاورزی ترکیه به روسیه و دیگر کشورهای آسیای میانه را صادر کنند (طی ماه های اخیر به دلیل تحریم کالاهای کشاورزی ترکیه توسط روسیه ایران نیز ترانزیت این کالا به روسیه از خاک خود را منع کرده بود چرا که برخی تجار ترک این کالاها را به ایران وارد می کردند و تلاش می کردند با نام کالای ایرانی به روسیه صادر کنند).
5 – ترکیه تمایل دارد جاده معروف به جاده ابریشم از خاک ترکیه به اوروپا برود و مسیر ایران به عنوان مسیر جایگزین برای ترانزیک کالای ترکیه (به جای روسیه) از و به سمت شرق آسیا استفاده شود.
6 – ترکیه به دنبال راه انداز خط لوله نفت و گاز ایران از راه ترکیه به سمت اوروپا است و پیشنهاد دارد در این زمینه سرمایه گذاری هم داشت باشد چون فعلا تنها خط انرژی امن منطقه خاور میانه به اوروپا به حساب می آید.
7 – برخی منابع مطلع اظهار داشتند که آقای داوود اوغلو یک پیشنهاد برای میانجیگری میان ایران و عربستان هم به همراه دارد که در صورت دریافت پاسخ مثبت از ایرانی ها این پیشنهاد رو خواهد شد به گفته این منابع آقای اردوغان موافقت عربستانی ها برای میانجی گری را دریافت کرده اما بحث موافقت ایران فعلا مطرح است.
از طرف ایرانی ها می توان گفت:
1 – ایرانی ها شدیدا از سیاست ها و رفتار های ترکیه در مورد سوریه و عراق در منطقه ناراضی هستند.
2 – نزدیکی ترکیه به ریاض و تل آویو موجب نارضایتی ایرانی ها شده و ایران این رفتار را تهدیدی برای امنیت ملی خود می داند.
3 – ایران به هیچ وجه تمایل ندارد که شرایط بوجود آمده در روابط خود با مسکو تضعیف گردد و به این دلیل از ترکیه می خواهد که مواضع خود را تعدیل کند.
4 – در مورد روابط تجاری قطعا قطع آن امکان پذیر نمی باشد اما دولت آقای روحانی دیگر تمایل ندارد پورسانت های قبلی را پرداخت کند و برنامه ریزی کرده که پس از برجام کالاهای مورد نیاز ایران را مستقیما از منابع آن خریداری کند، امری که قطعا منجر به تضعیف روابط تجاری ایران با ترکیه خواهد شد و برای حفظ سطح روابط تجاری دو کشور باید راهکارهای همکاری های دیگر تجاری پیدا کنند.
5 – در مورد میانجی گری ترکیه میان ایران وعربستان سعودی ایرانی ها فعلا در صدد بررسی پیشنهاد خواهند بود و با توجه به اینکه رفع تشنج در منطقه جزو اولویت های اولیه دولت ایران می باشد احتمال پاسخ مثبت به آن کم نیست اما با توجه به اینکه روابط ایران و عربستان سعودی فعلا به اوج منفی خود رسیده و برقراری مجدد روابط از اولویت اولیه ایران خارج شده، ایرانی ها در شرایطی حاضر به پذیرش این میانجی گری خواهند بود که تضمین هایی وجود داشته باشد که عربستان سعودی رویکرد و رفتار خود در منطقه را تغییر دهد. و قطعا ارتقای سطح کشمکش های سیاسی توسط عربستان سعودی در منطقه از جمله طرح اخیر اتحادیه عرب بر تروریست خواندن حزب الله و تهدید به ورود نظامی به سوریه و یا کشتار غیر نظامیان در یمن و… به این دلیل است که عربستانی ها امیدوار هستند برگه هایی برای مذاکره احتمالی با ایران در دست داشته باشند چرا که همه برگه های آنها فعلا سوخته و بی مصرف است.
با توجه به این شرایط می توان گفت دو هدف اصلی آقای داوود اوغلو یعنی ارتقا یا نگاه داشتن سطح همکاری های اقتصادی فیما بین دو کشور در سطح فعلی و میانجی گری میان ایرانوعربستان سعودی می باشد و باید دید که وی چقدر موفق خواهد توانست به مملکت خود باز گردد.
