مسجد مرجانی – قدیمی ترین مسجد قازان (ویدیو)

از شصت مسجد قازان، پایتخت جمهوری تاتارستان، مسجد « مرجانی» قدیمی ترین مسجد است. دویست و چهل و پنج سال از عمر این مسجد می گذرد. این مسجد طی سال های 1770-1766 میلادی پس از یک رویداد مهم — سفر یکاترینای کبیر، امپراطریس روس به قازان- ساخته شد.
منصور حضرت جلیل الدینوف امام خاطب مسجد مرجانی در اینباره تعریف کرده گفت: — امامان به نزد او رفتند و پیمان قدیمی تاتاری را نشانش دادند. امپراطریس پرسید: چه می خواهید ؟ بگوئید. و آنها گفتند. البته طلب پول و یا چیز دیگری نکردند. آنها فقط تقاضای دریافت اجازه ساخت مسجد سنگی را کردند. بلافاصله کاغذ و قلم حاضر و اجازه صادر شد. امامان و تاجران بلافاصله به جمع آوری پول پرداختند و ساخت مسجد آغاز گشت. ابتدا آن را « اربابی» نامیدند زیرا افراد ثروتمند هزینه نگهداری از آن را تأمین می کردند. بعدها وقتی شهاب الدین مرجانی به آنجا آمد، مردم می گفتند به نزد « مرجانی» می رویم. به این ترتیب این نام بر مسجد ماند.
شهاب الدین مرجانی — یک شخصیت معروف و معتبر مذهبی تاتار، روشنگر، فیلسوف، مورخ و قوم شناس، خاور شناس و معلم بود. او نویسنده حدود 30 اثر و تفسیر به زبان عربی در رشته های دستور زبان، کلام، منطق، فصاحت و بلاغت، فقه و آموزش و پرورش و تاریخ تاتار است.
مرجانی در روز ششم ماه مارس سال 1850 میلادی پس از دادن امتحانی که روحانیت محلی برای او ترتیب داد به عنوان آخوند مسجد منصوب شد. این امتحان آسانی برای مرجانی بود، زیرا او تا آن زمان 11 سال در مدرسه « شیردار» در سمرقند و «میرعرب» در بخارا تدریس کرده بود.
— طی 40 سال شهاب الدین مرجانی در این مسجد خدمت کرد و مدرسه ای وابسته به مسجد دایر کرد که مدرسه « مرجانی» نامیده می شود. او در روزهای عید قربان و فطر خطبه می خواند. در مدرسه هم تدریس می کرد. او که امام مسجد بود، در مدرسه تدریس می کرد و تا پایان عمرش در سال 1889 میلادی تنها متخصص قرآن در قازان بود. به این دلیل او به دستور اداره روحانی بر دقیق بودن متن کتاب مقدس قرآن که در قازان به چاپ رسیده بود نظارت کرد. او در نزدیکی مسجد و در همان خیابان زندگی می کرد. خانه او تا کنون حفظ شده است.
این خانه بازسازی شده و قرار است موزه شهاب الدین مرجانی در آنجا دایر شود. تا آن زمان، وسایل یادبود و آثار او که ترجمه و مطالعه می شوند در یکی از اتاق های بخش اداری وابسته به مسجد قرار دارند.
— کتاب های او حاوی شرح کامل سنن ملت تاتار است. تاتارها بطور سنتی از مذهب حنفی پیروی می کردند. شهاب الدین مرجانی در خطبه های خود به اسلام فراخواند و توضیح می داد که یک شخص مسلمان چگونه آدمی باید باشد، چه لباسی باید بپوشد و در باره همه چیز تعریف می کرد. مرجانی همیشه توجه زیادی به لباس خود می کرد و مسلمانان تاتار را نیز به توجه به این موضوع فرامی خواند. او می گفت: لازم نیست که دائماً پیشانی بر زمین بکوبید و بدون اینکه خودتان کاری بکنید از خداوند کمک بخواهید. نباید بطور تمام و کمال در زندگی دنیوی غرق شوید. دین ومذهب را فراموش نکنید. اگر در زندگی روزانه خود دین و ایمان را فراموش نکنید، هرگز گمراه نخواهید شد و از راه راست منحرف نخواهید شد!
مرجانی در یکی از آثار خود با دقت زیاد اسامی مسلمانانی را برشمرده است که هزینه اولین مسجد سنگی در قازان را تأمین کردند: ملا عبدالرشید پسر یوسف، ملا ابوبکر پسر ابراهیم ، مرتضی، پسر یوسف، ابراهیم پسر یادگار و دیگران.
به برکت کمک های مالی و تلاش این مسلمانان، برای نخستین بار در قازان مسجد دوطبقه سنگی ساخته شد. طبقه اول بخش اداری و دوم دو شبستان روبروی یکدیگر. طاق های زیادی در مسجد هست که کنده کاری روی آنها بشکل انواع گیاهان است. نقش های رو دیواری آبی و سبز و طلایی، رنگ شده اند.
مناره مسجد روی پشت بام چهار ضلعی سبز بر طبق معماری واقعی تاتاری ساخته شده است- مناره ها همانا به این شکل در مساجد زیاد روستایی و شهری پاولژیه و سیبری ساخته می شدند.
شهاب الدین مرجانی در سال 1889 میلادی درگذشت و پسرش محمد بور عین الدین جای او را گرفت. عبدالحمید، نوه دانشمند بزرگ، آخرین آخوندی بود که در اولین مسجد جامع تا قبل از انقلاب سال 1917 میلادی خدمت کرد.
منصور جلال الدینوف معاون رئیس اداره روحانی مسلمانان تاتارستان و رئیس «المحتسب» قازان در سال 1995 میلادی به عنوان امام خاطب مسجد « مرجانی» منصوب شد.
— زندگی من با این مسجد در ارتباط است. مادربزرگم مرا بزرگ کرد و در دوران کودکی زیاد به این مسجد می آمدم. پدربزرگم در اینجا دفن شده است. این تنها مسجد فعال در زمان شوروی بود. دوران غم انگیز و شادی من با این مسجد درارتباط است. پس از خدمت در ارتش تصمیم گرفتم زندگی ام را وقف فعالیت مذهبی بکنم. در سالهای 1980 ، کار در مسجد سخت بود، به ویژه اگر پدربزرگ و یا پدرت آخوند نبودند. پدر و مادرم کارگران ساده ای بودند. اما من امید خدمت به اسلام را از دست ندادم. ابتدا به عنوان راننده در مسجد کار کردم. بعد به مطالعه اسلام پرداختم. برای تحصیل به بخارا رفتم ودر مدرسه « میر عرب» تحصیل کردم. 4 سال در آنجا درس خواندم و دو سال در ترکیه. بعد مرا به عنوان امام این مسجد منصوب کردند. در سالهای 1990 میلادی پس از « پروسترویکا» از شانس تعمیر مسجد برخوردار شدیم. پنجره ها و درها را عوض کردیم و بعد در سال 2005 میلادی به مناسبت هزارمین سالگرد شهر، بودجه ای تخصیص داده شد و ما آن را صرف تعمیرات اساسی مسجد کردیم. در محوطه اطراف مسجد نیز مرکز آموزشی ساختیم و سیستم «وقف» را سازماندهی کردیم و به این ترتیب توانستیم خودمان را از نظر مالی تأمین کنیم. علاوه بر آن، مغازه محصولات حلال، کافه غذاهای ملی تاتاری و ازبکی ، فروشگاه اسلامی و پلی کلینیک ، قبرستان مسلمانان و اردوی تندرستی کودکان در ساحل رود « ولگا» وابسته به مسجد فعالیت می کنند. همه چیز باید در کنار مسجد و وابسته به آن وجود داشته باشد. قبلا هتل، خانه سالمندان و یتیم خانه، مرکز آموزشی برای افراد کم بضاعت و طبقه متوسط وابسته به مسجد کار می کرد. مسلمانان در این راه تلاش می ورزیدند و ما نیز این کار را ادامه می دهیم.
کالج اسلامی قازان در کنار مسجد قرار دارد که در سال 2007 میلادی افتتاح شد. 89 دانشجو از سراسر روسیه در آنجا تحصیل می کنند. خوابگاهی برای آنها ساخته می شود. در روزهای جشن تا 10 هزار نفر در میدان روبروی مسجد برای خواندن نماز جمع می شوند. در روزهای عادی نیز مردم زیادی در آنجا دیده می شوند. توریست های زیادی برای دیدن مسجد « مرجانی» به عنوان یادبود معماری قرن 18 به آنجا می آیند. این مسجد افراد پیرو مذاهب مختلف و متعلق به ملیت های گوناگون را بسوی خود جلب می کند.
— خالی بودن مسجد وحشتناک ترین چیز است. اما وقتی مثل لانه مورچه پر از آدم است و زندگی در آن می جوشد باعث خوشحالی من می شود. در مسجد ما از صبح تا شب همه در جنب و جوش هستند. زندگی در آن خروشان است. جوانان و میانسالان و افراد مسن به مسجد می آیند. جوانان در کلاس های درس حاضر می شوند و روزها کلاس هایی برای خانم های خانه دار دایر است. کلاس های شبانه برای همه علاقمندان در نظر گرفته شده است که پس از کار می توانند به کسب دانش بپردازند.
رستم مینیخانوف رئیس جمهور تاتارستان در روز عید فطر و عید قربان به مسجد مرجانی می آید. مسلمانانی که مدتهاست این محله را ترک کرده اند ارتباط خود با مسجد مرجانی را همچنان حفظ کرده اند.
— جو و حال خاصی در این مسجد حاکم است. مسجد مرجانی طی 245 سال کار خود، یک روز هم بسته نشده است. در زمان تعمیر و بازسازی آن را نبستیم: اگر بخشی از مسجد بسته بود، بخش های دیگر باز بودند. فقط دو نماز جمعه را در حیات مسجد برگزار کردیم. روز گرمی بود. برای نماز، تمام فرش های داخل شبستان را توی حیاط پهن کردیم. میکروفن را هم وصل کردیم. خدا را شکر حیاط مسجد ما بزرگ است. نماز جمعه زیر آسمان باز برگزار شد. مسجد بیست و چهار ساعته باز است. مردم وارد مسجد می شوند نماز می خوانند. رهگذران ومسافران وارد مسجد می شوند و دعا می خوانند و به راهشان ادامه می دهند. البته مسجد در مقایسه با گذشته تغییر کرده است: مسجد مجهز به دستگاه های تهویه و کولر و گرما رسانی است. بخاری های قدیمی را خراب کردیم، اما دکور و تزیینات داخلی باقی مانده اند و هر نقش و هر سایه ای گواه اهمیت مسجدی است که با اجازه امپراطریس یکاترینای کبیر ساخته شد. مسجدی که 245 سال است به ملت مسلمان خدمت می کند. همه می گویند که این مسجدی خودویژه و خاص است. ما هم تمام نیرو و قدرت خود را بکار می گیریم تا مسجد «مرجانی» اولین مسجد جامع قازان باقی بماند.