در روزهای آخر ژانویه سال 2016 مذاکرات برای آماده کردن گزینه های حل و فصل سیاسی درگیری های سوریه که به پنجمین سال خود وارد می شود، همچنان ادامه دارد. اگرچه مقدمات برگزاری این دیدار زمانی زیادی به طول انجامید، و میانجیان بین المللی تلاش زیادی برای حضور نمایندگان دولت دمشق و مخالفان آنها کردند. روز 3 فوریه، استفان د میستور نماینده ویژه سازمان ملل اعلام کرد که مذاکرات به اواخر فوریه موکول می شود. چرا گفتگوهای طرفین درگیری سوریه متوقف شده و این موضوع چه پیامدهایی خواهد داشت؟
در این اواخر فشارها برای حل و فصل سیاسی این بحران طولانی و در حال افزایش بیشتر شده است. توازن نظامی نیروها در خود سوریه و حال و هوایی جامعه جهانی به شدت تغییر کرده است. عامل داعش و جنایات آنها، افزایش فجایع انسانی، فروپاشی حکومت ملی، از بین بردن کشور و سیل مهاجران به سوی اروپا به بالاترین حد خود رسیده و برای تمدن امروز کاملا غیرقابل تحمل شده است. روسیه و امریکا با وجود بحران روابط سیاسی خود، برای اولین بار به ضرورت تصمیم گیری جدی برای از بین بردن خطرات حاضر و پیامدهای غیرقابل پیش بینی آن پی برده اند. اولین اختلاف نظرها در اولویت بندی و مبانی حقوقی و سازمانی کمپین ضد تروریستی و اقدامات مشترک یا جداگانه حل و فصل شد. مسکو و واشنگتن کم کم به این نتیجه رسیدند که باید فشارها را بر طرفین درگیری در سوریه افزایش دهند تا دوباره آنها را سر میز مذاکره بنشانند. موضوع انتخاب اپوزیسیون مسلح و ورود آنها به پروسه مذاکره و همچنین قراردادن برخی سازمان های تروریستی در فهرست سیاه نیز مشخص شد. بر همین اساس نیروهای سوری در مبارزه با مرکز تروریسم بین المللی در سوریه و عراق با هم متحد شدند.
آماد ساختن این راه کار حتی اگر چندان ثبات نداشته باشد، تا حد زیادی دلگرم کننده است حتی اگر با خطراتی همراه باشد یا ورود نیروهای هوایی روسیه به درگیری های سوریه در حمایت از نیروهای دولتی را به دنبال داشته باشد. در چهار ماه گذشته، حملات هوایی پیاپی روسیه شرایط را ثبات بخشید و منطقه کنترل نیروهای دولتی بر مناطق حول دمشق، لاذقیه، حلب، حمص و جنوب کشور بیشتر شده است. خطرات مربوط به سقوط حکومت سوریه و کنترل کشور توسط اسلام گرایان از میان برداشته شده است. امریکا مجبور به فعال کردن حملات هوایی و منهدم کردن مواضع داعش شده و اکنون برنامه راهبردی مبارزه با تروریست ها به درستی پیش می رود.
راهکارهای روسیه و امریکا در برنامه حل و فصل بحران سوریه در موضوعات متعددی با هم هماهنگ شده اند. هر دو کشور موافقت کردند که تصمیمات نظامی برای حل این بحران اتخاذ نشود. داعش یک تهدید است و باید نابود شود. هر دو موافقت کردند که ساختار سیاسی این کشور باید توسط مردم سوریه و با کمک جامعه بین الملل تعیین شود. بین دستاوردهای این توافقات و ریشه کن شدن تروریسم جهانی ارتباط ناگسستنی وجود دارد. روسیه و امریکا خواهان حفظ یکپارچگی قلمروی سوریه و اصلاحات داخلی این کشور هستند به گونه ای که نهادهای حکومتی نابود نشوند. به عبارتی صحبت از تغییر رژیم حکومت به شکل عراق و لیبی در میان نیست، بلکه صرفا اصلاحاتی بر مبنای آشتی ملی صورت خواهد گرفت.
یک موضوع مهم دیگر هم وجود دارد. تلاش های جدیدی برای مصالحه بین طرفین درگیری انجام خواهد گرفت. تلاش های جامعه جهانی بر مبنای حقوق بین الملل است، همانطور که روسیه از مدتها پیش گفته بود. در بیانه های مشترک دیدارهای چند جانبه روز 30 اکتبر، 14 نوامبر و همچنین در قطعنامه شماره 2254 شورای امنیت سازمان ملل در روز 18 دسامبر به این مساله اشاره شده است. در این اسناد نه تنها اصول کلی مدیریت شرایط برای حل و فصل بحران و وضعیت حکومت سوریه بلکه نقشه راه با جزییات با قید زمان اجرای هر مرحله آمده است. در این اسناد به نحوه انتقال اختیارات و نحوه تهیه پیش نویس قانون اساسی با کنترل کامل جامعه بین الملل و برگزاری انتخابات آزاد اشاره شده است. این ابزار تاثیر سیاسی قبلا در دستورات کار نمایندگان پیشین سازمان ملل و جامعه جهانی وجود نداشتند. در این پروسه با حمایت گروه های بین المللی سوریه، کشورهای بانفوذ منطقه از جمله ایران نیز حضور خواهند داشت. در حقیقت بدون ایران حل و فصل این درگیری ها ممکن نیست.
با ارزیابی واقعی از شرایط سوریه و شرایط حول این کشور می توان گفت که مقدمات برای حل این بحران چندان امیدوار کنننده نیست. مشکلات زیادی در راه است و مکانیزم طراحی شده ممکن است در هر لحظه بی اثر شود. با این حال، علیرغم تاخیرهای موجود، پروسه مذاکرات هنوز ادامه دارد.
