شانزدهم ماه ژانویه سال 2016 میلادی یک روز تاریخی در تاریخ جدید ایران — روز آغاز اجرای برجام در باره برنامه هسته ای ایران است. یوکیا آمانو رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی از اجرای مطالباتی از سوی ایران خبر داد که برای اجرای موافقت نامه هسته ای ضروری بود تا بعد از آن مقامات اتحادیه اروپا لغو کامل تحریم ها و آمریکا لغو بخشی از تحریم ها را اعلام کند. ایران از تحریم ها آزاد می شود و فعالانه به بازار جهانی نفت برمی گردد. پیامدهای آن چه می تواند باشد؟
ولادیمیر ساژین ، کارشناس سیاسی و خاورشناس در این خصوص چنین گفت: شایان ذکر است که بر خلاف انتظار تحلیلگران، زمان لغو تحریم ها بمراتب زودتر فرا رسید. تهران سریعا در اجرای تمام مطالبات قید شده در موافقت نامه ها اقدامات ضروری را به انجام رساند که قابل درک است: اسب تیزپای اقتصاد ایران زیاده از حد در شرایط تحریم ها درجا زده بود. حال با حرکتی تند بسوی بازار جهانی، قبل از همه بازار نفت می تازد.
اما در این بخش، فرایند طولانی افت قیمت نفت مشاهده می شود. دلایل این امر زیاد هستند: کاهش تولید در چین، ورود نفت شیل آمریکا به بازار و بسیاری از علل دیگر.
چندی پیش، چین اطلاعات مربوط به آهنگ رشد تولید ناخالص ملی خود را معرفی کرد که گواه کند شدن رشد تا 6,9% است. این بدان معناست که تقاضا برای مواد انرژی زا در بزرگترین کشور مصرف کننده نفت پس از آمریکا، ممکن است کاهش یابد که تأثیر منفی بر تقاضای جهانی بطور کلی خواهد گذاشت.
آنچه به آمریکا مربوط می شود در آنجا برای نخستین بار طی 40 سال، ممنوعیت بر صادرات نفت لغو شد. تانکرهای حامل نفت آمریکا راهی اروپا می شوند.
دورنمای ظاهر شدن نفت ایران به بازار جهانی پس از لغو تحریم ها نیز نقش خود را در « افت قیمت نفت» بازی کرد. تا قبل از تحریم ها، ایران حدود 4 —4,3میلیون بشکه نفت تولید می کرد و 2 تا دو نیم میلیون بشکه در روز صادر می کرد. تحریم ها تولید را به سطح 2 تا دو ونیم میلیون بشکه در روز کاهش داد و صادرات تا یک میلیون و 100 هزار بشکه. تهران قصد دارد تا پایان سال 2017 میلادی به سطح ماقبل تحریم ها برسد. تحلیلگران معتقدند که در سال 2016 میلادی افزایش تولید نفت ایران 800-500 هزار بشکه نفت در روز خواهد بود. در شرایط عرضه زیاد ، حجم اضافی نفت در بازار کاهش قیمت نفت را تحریک خواهد کرد.
هر چند حجم نفت صادراتی ایران بیشتر یک عامل روانی در بورس جهانی نفت است و نه فقط تجاری. حتی افزایش قابل انتظار تولید نفت در ایران برای قیمت های نفت مهلک نیست. مهدی سنایی سفیر فوق العاده و تام الاختیار ایران در روسیه، متذکر شد: « به اعتقاد من، حضور ایران در بازار نفت تأثیر منفی بر قیمت نفت نخواهد گذاشت». به گفته دیپلمات، روزانه 120 میلیون بشکه نفت در جهان تولید می شود، 500 هزار بشکه نفت اضافه ایران تأثیر جدی بر بازار نخواهد گذاشت.
با وجود این، مبارزه بر سر مشتریان بین کشورهای صادرکننده نفت جریان دارد و طبیعتا این موضوع قیمت نفت را کاهش می دهد. تهران سعی می کند نه فقط به معاملات نفتی با مشتریان سنتی خود ادامه بدهد، بلکه مناسباتی را احیا کند که پس از برقراری تحریم ها قطع شدند.
عربستان سعودی رقیب اصلی ایران که به فروش نفت خود با تخفیف 4,85 در ازای هر بشکه پرداخته است مخالف احیای مناسبات نفتی ایران است. ایران وارد این جنگ شد و اعلام کرد برای فروش نفت خود با قیمت پایین آماده است و حتی حاضر است در این قیمت پایین نیز تخفیف بدهد که تخفیف ایران حتی بیش از عربستان سعودی خواهد بود. مطابق با اطلاعات « شرکت ملی نفت ایران» که آژانس خبری « رویترز» اعلام کرد ، تخفیف نفت ایران مارک Iran Heavy برای کشورهای اتحادیه اروپا 6,55 دلار است.
آیا می توان تهران را به این دلیل سرزنش کرد؟ البته که نه. بهر حال آغاز اجرای برجام برنامه هسته ای ایران و رفع تحریم های اقتصادی از ایران با کاهش قیمت نفت مصادف شد و اقدامات ایران در این شرایط کاملا قابل درک است. تجارت ، تجارت است ، به ویژه تجارت نفتی که اقتصاد، روانشناسی و منافع ملی کشورهای صادرکننده نفت و بطور کلی ژئوپلیتیک در آن درگیر هستند.
البته مجموعه عوامل و دلایل بر قیمت های جهانی نفت تأثیرگذار هستند. در ماه های اخیر این گرایش تغییر نکرده است — کاهش قیمت ها.
به عقیده متخصصان، قیمت نفت هنوز به « ته دیگ» نخورده است و افت قیمت نفت برای مارک « برنت» تا 25 دلار در ازای هر بشکه و حتی پایین تر ادامه خواهد یافت. هیچگونه سازمان و یا اتحادیه بین المللی اقتصادی و از جمله اوپک که نفوذ آن در حال افول است نمی تواند به مقابله با این وضع برخیزد. ایران و دیگر کشورهای تولید کننده نفت هر کدام باید بطور مستقل در این مبارزه شرکت کنند.
