38 کشور طبق توافقی که با دولت آمریکا دارند در چارچوب توافق لغو متقابل روادید (Visa Waiver Program) می توانند بدون ویزا به آمریکا سفر نمایند. مزیت اصلی این توافق چند جانبه آن بود که شهروندان این کشورها می‌توانند بدون ویزا برای۹۰ روزه به آمریکا سفر کنند. متقابلا شهروندان آمریکا هم برای سفر به آن کشورها نیازی به ویزا ندارند. اما مصوبه تازه کنگره آمریکا تعدادی از شهروندان را از این امتیاز محروم می کند. اتباعی که به هر دلیل در ۵ سال گذشته به ایران، عراق، سوریه و سودان سفر کرده‌اند یا در آینده سفر کنند. همچنین شهروندانی که تابعیت ایران، عراق سوریه و سودان را علاوه بر کشوری که در آن زندگی می کنند دارند. برای بررسی حقوقی این قانون، خبرگزاری اسپوتنیک با دکتر مرتضی نجفی اسفاد- استاد دانشگاه و وکیل دعاوی بین المللی به گفتگو پرداخت.
1- در حال حاضر 38 کشور در دنیا هستند که می توانند بدون ویزا وارد آمریکا شوند. اکنون با قانون جدید کنگره آمریکا در خصوص اعمال محدودیت و قوانین روادید به تعدادی از کشورها منجمله ایران، دیگر اتباع این کشورها نمی توانند مثل قبل بدون ویزا به آمریکا سفر نمایند. آیا از منظر منطق حقوقی و اساسا حقوق بشر چنین قوانینی توجیه پذیر است؟
این قانون که اخیرا از سوی کنگره آمریکا وضع شده، معروف به برنامه ای به نام « ارتقاء برنامه لغو روادید» است که به تصویب رئیس جمهور هم رسید. به عقیده من در ارتباط با این قانون ابتدا باید چند نکته و ویژگی را مطرح نمود:
— اولین نکته بسیار مهم اینکه، قانون فوق بخشی از قانون بودجه 2016 آمریکا است که به تصویب کنگره و رئیس جمهور اوباما رسید. به عبارتی، اگر پرزیدنت اوباما این قانون را امضا نمی کرد، قانون بودجه آمریکا نیز به گونه ای بدون امضاء باقی می ماند.
— نکته دیگر اینکه، در خود این قانون آمده است، چنانکه دولت آمریکا بخواهد افرادی را از دایره شمول این قانون خارج نماید، امکان آن در مفاد این قانون پیش بینی شده است.
بنابراین، با توجه به این موارد اشاره شده، می توان گفت ترس و واهمه ای که در تحلیل های مختلف پیرامون تصویب این قانون به چشم می خورد تا حدودی بی مورد است و امکان تعدیل نگرانی ها وجود دارد.
اما در خصوص حقوق بین الملل و ارتباط آن با حقوق بشر باید عرض کنم، به عقیده من اگر حتی اخبار مربوط به روسیه را نیز پیگیری نماییم، مشاهده می کنیم اخیرا با توجه به تنش هایی که میان ترکیه و روسیه ایجاد شده است، دولت روسیه نیز در قبال تجار ترکیه ای تقریبا چنین سیاستی را در پیش گرفت. یعنی تاجران ترک نیز تا پیش از این ماجرا نیازی به دریافت روادید روسیه نداشتند، اما به دستور رئیس جمهور پوتین بعد از این تجار ترک نیز باید قوانین مربوط به روادید را اجرا نمایند. به همین ترتیب کشورهای دیگری منجمله کشور جمهوری اسلامی ایران قوانینی از این دست دارند، یعنی اتباع بسیاری از کشورهای دنیا برای ورود به ایران باید ویزا دریافت نمایند. بنابراین، درست است که در حقوق بشر قانونی وجود دارد مبنی بر آزاد بودن انسان ها در حق انتخاب سرزمین برای ادامه زندگی، اما در مقابل آن مباحثی مانند، امنیت اقتصادی، اجتماعی، جانی، فرهنگی و غیره مطرح می گردد. در واقع اگر بخواهیم این موضوع را تحلیل حقوقی نماییم می توانیم اینگونه مقایسه کنیم، در قانون اساسی بسیاری از کشورها مثل ایران آمده است: «افراد همگی می توانند رئیس جمهور شوند، اما چه کسی در نهایت به عنوان رئیس جمهور انتخاب می گردد، تماما توسط قانون بررسی می شود.»
بنابراین اگر بخواهیم مسئله فوق در چارچوب حقوق بشر بررسی کنیم در این صورت بسیاری از کشورها متهم به نقض قوانین حقوق بشر می شوند. اما توجه کنید که این قانون تحریم نیست، حقی است که تا به امروز برای 38 کشور وجود داشته و دولت آمریکا با وضع قانون جدید این امتیاز را از آنها گرفته است. دلیل آن هم به نظر خیلی از کارشناسان حقوقی قانع کننده است، و بعد از حوادث پاریس به دلیل بحث نطرات تروریسم این مسئله جدی تر شد.
بنابراین، به عقیده من این مسلطه با موضوع حقوق بشر ارتباط چندانی ندارد و نباید این دو مسئله را با یکدیگر خلط نمود.
2- این قانون چه محدودیتهایی را در صدور ویزا برای ایرانی های مقیم آمریکا می تواند داشته باشد؟
در این قانون پیش بینی شده است که تمامی افراد ایرانی و غیر ایرانی و همچنین افرادی که ایرانی الاصل هستند اما تابعیت مضاعف هم دارند و در آمریکا و یا دیگر کشورها زندگی می کنند و به ایران سفر می کنند، به اخذ ویزا نیاز دارند. بنابراین، خود به خود طیف وسیعی از ایرانیها را در برمی گیرد. به دلیل اینکه ایرانیانی هستند که در خود آمریکا ساکن هستند یا در کشورهای دیگر کار بازرگانی انجام داده، تحصیل می کنند و یا هر دلیل دیگری، به محض ورود به ایران برای بازگشت به آمریکا باید تمام پروسه اخذ ویزا را طی نموده و ویزا دریافت نمایند. بنابراین خود به خود یک محدودیت بزرگ ایجاد می گردد به ویژه اینکه میان ایران و آمریکا روابط مستقیمی وجود ندارد و از طریق دفاتر حافظ منافع صلح امور بین المللی انجام می گیرد. بنابراین، تمام افراد باید برای دریافت ویزا مدتی را در کشورهای که امور مربوط به ایران را انجام می¬دهند، بگذرانند تا پروسه دریافت روادید آنها انجام گیرد. خوب طبیعتا این امر مشکلات خود را دارد و مستلزم هزینه، زمان و بسیاری مسائل دیگر می باشد، و به ویژه برای ایرانیانی که در آمریکا زندگی، تحصیل، کار و زندگی می کنند یکسری مشکلات مضاعف را ایجاد می نماید. اینجاست که می توان، ایجاد زحمت برای افرادی که سالها در آمریکا اقامت دارند را از منظر حقوق بشر مورد نقد قرار داد. هرچند که در نامه آقای جان کری به آقای ظریف اشاره به این مسئله شده که ما می توانیم افرادی را مستثنی کنیم و برای افرادی روادید چند بار سفر را اعطاء نماییم، اما در هر حال زحمت دوچندانی است که برای ایرانیان ایجاد نموده و به عبارتی ایجاد محدودیت سفری است. در پایان باید گفت که شاید خود آمریکا هم از این قانون متضرر گردد چون، به هر حال تصور کنید که یک تاجر بخواهد به ایران سفر کند و از نظر روانی به خاطر نگرانی از وضعیت دریافت روادید و مشکلات آن حتی ممکن است که از این سفر منصرف گردد.
