از همان روزهای آغاز حصول توافق هسته ای میان ایران و غرب، تفاوت مواضع اتحادیه اروپا با ایالات متحده در برقراری ارتباط با ایران محسوس بود. سفر هیاتهای بلندمرتبه پارلمان اروپا وهیاتهای اقتصادی از کشورهای مختلف مانند آلمان، فرانسه و ایتالیا به تهران به هر دو جناح محافظه‌کاران و اصلاح‌طلبان ایران پیام حسن نیت اروپا در قبال برداشته شدن تحریم‌ها و مقایسه موضع کشورهای اروپایی با مواضع کنگره آمریکا را اعلام می نمود. به نظر می رسد که اروپا نسبت به آمریکا تمایل بیشتری در برقراری فعالیت‌های بین‌المللی و تجاری با ایران دارد و این تمایل در اقدامات فوری اتحادیه اروپا نیز تا حدودی قابل مشاهده می باشد. به منظور بررسی بیشتر مواضع اتحادیه اروپا در قبال رفع تحریم ها بر علیه ایران سمیه پسندیده- تحلیل گر سرویس سیاسی خبرگزاری اسپوتنیک به گفتگو با عبدالله مهربان- پژوهشگر و کارشناس مسائل اروپا پرداخت. متن این گفتگو در گزارش زیر ارائه می گردد و دسترسی به گفتگوی کامل از طریق فایل صوتی امکان پذیر می باشد.
- موضع اتحادیه اروپا در رابطه با ضرورت اجرای برجام
سه ماه قبل که توافق کلی حاصل گردید، بین طرفین مذاکره یک بازه زمانه سه ماه به عنوان بررسی مفاد توافق نامه و راستی آزمایی در نظر گرفته شد. این بازه زمانی 90 روزه به اتمام رسید و یک طی بیانیه مشترک اعلام شد که تحریم ها بر علیه ایران برداشته خواهد شد، و بعد ازآن ایران و غرب هر دو باید وارد فاز عملی شوند. به این معنا که ایران طبق تعهدات خود باید تعداد سانترفیوژهای خود را کاهش دهد و آب سنگین اراک ببندد و سایت نظنز را تعطیل نماید و در کل شروطی را که برای آن تعیین شده بود را قدم به قدم اجرا نماید. بعد از آن آژانس بین المللی انرژی اتمی عملکرد ایران را طی گزارشی به شورای عالی امنیت ارجاع داده و در واقع طی یک بازه زمانی دو ماهه باید شاهد برداشته شدم تحریم ها باشیم.
در این بین چند نوع تحریم داریم: تحریم های شورای امنیت، ایالات متحده آمریکا و تحریم های اتحادیه اروپا که البته تفاوتها و تشابهاتی نیز باهم دارند. تحریم های اتحادیه اروپا طی بیانیه چند روز قبل لغو گردید، اما تحریم های ایالات متحده طبق قانون این کشور فقط به حالت تعلیق درآمده و حتی امکان بازگشت آن وجود دارد.
- اقدامات عملی اتحادیه اروپا به منظور رفع تحریم ها
اقداماتی که تاکنون از سوی اروپا و بازدید هیاتهای اقتصادی اروپایی مانند آلمان، فرانسه، ایتالیا و برخی کشورهای اروپایی دیگر انجام گرفته، بیشتر در غالب رایزنی های اقتصادی برای مراحل بعد از رفع کامل تحریم ها بود. البته اروپا تمایل زیادی برای اجرایی شدن رفع تحریم ها دارد به ویژه در حوزه انرژی دارد. چراکه بعد از تنش هایی که میان اوکراین و روسیه رخ داد، همچنین موضع اخیر روسیه در سوریه نسبت به مواضع داعش، این نگرانی را برای اتحادیه اروپا پدید آورده است که تنش ها با روسیه ادامه پیدا نماید و حتی به حوزه های دیگر نیز سرایت پیدا کند. بنابراین نه تنها می توان گفت تمایل به برقراری ارتباط دارند، بلکه در ایجاد این ارتباطات و به ویژه روابط اقتصادی عجله هم دارند.
نکته قابل تامل نوع سیاست خارجی دوگانه و پارادوکس گونه ایران است. بخشی از سیاست خارجی ایران با محوریت وزارت امورخارجه ایران با سکانداری آقای ظریف و تیم ایشان گرایش به غرب و توسعه روابط با غرب و به ویژه اتحادیه اروپا دارند. به نظر می آید روند بعدی روابط سیاسی ایران اروپا محوری باشد، اما از طرف دیگر برخی از نهادهای موازی و تصمیم گیرنده در ایران گرایش به شرق دارند، و در واقع همان گرایش به روسیه و چین که در زمان آقای احمدی نژاد نیز حاکم بود. البته گروه اول ضمن توسعه روابط خود را غرب، روابط با شرق را نیز حفظ خواهند نمود و اصلا به معنای فاصله گرفتن از آنها نخواهد بود.
بنابراین اتحادیه اروپا به عنوان نظاره گر این سیستم تمایل خود به توسعه روابط با ایران با محوریت وزارت امورخارجه را نشان میدهد. اما یک احساس نگرانی در پس توسعه روابط با ایران وجود دارد، چراکه از طرفی تقویت روابط با ایران را به مثابه تقویت ایران می دانند، و از طرف دیگر نگران آن هستند که نهادهای تصمیم گیرنده موازی تمایل به شرق تقویت شده و در دولت بعدی جایگزین شوند. در این میان تمایل به از دست دادن ایران اصلا وجود ندارد. در نتیجه، اتحادیه اروپا بیشتر در پی تحکیم روابط اقتصادی می باشد تا روابط سیاسی، و ترجیح می دهند که روابط اقتصادی خود با ایران را تقویت نمایند. نکته قابل توجه هم مواضع کشور آلمان است که اغلب سعی نموده تا از سایر کشورهای اتحادیه اروپا مستقل عمل نماید، و تا به امروز هم هیاتهای بازرگانی آلمانی تلاش نموده اند تا ابتکار عمل در توسعه روابط با ایران را در دست بگیرند.
- مردم ایران در انتظار برداشته شدن تحریم ها
فضای ایران دچار نوعی درماندگی آموخته شده می باشد و در این روزها که بحث «روز تصویب» و اجرای توافق نامه می باشد، دیگر شاهد هیجانات قبلی در میان مردم نیستیم که این هم ناشی از همان درماندگی آموخته شده می باشد. مردم تقریبا می دانند که تغییرات چشمگیری در انتظار نخواهد بود و طولانی شدن زمان مذاکرات هسته ای باعث شده تا بازار هجان چندانی نشان ندهد. تیم اقتصادی آقای روحانی نگاه لیبرال و آزاد به بازار و اقتصاد دارد و در این روند دو ساله به هیچ عنوان نگذاشتند که ارزش دلار کاهش یابد، همین امر اقشار متوسط و رو به پایین جامعه را نگران کرده است. به هر حال باید منتظر بود تا ببینیم در آینده تغییراتی در وضع معیشتی، اشتغال، سطح تولید و… مشاهده می شود یا خیر، اگرچه مردم انتظار تغییرات چندانی را ندارند.
