آغاز حملات هوایی وسیع روسیه علیه مواضع گروههای تروریستی در سوریه، واکنش های مختلفی را طی روزهای اخیر از سوی کشورهای مختلف جهان به همراه داشته است. در این میان، برخی کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس منجمله عربستان سعودی و قطر که در چهار سال گذشته، حامی اصلی گروه های شورشی و تروریستی در سوریه بودند، مهمترین مخالفان اقدامات مسکو به شمار می روند. حملات نظامی روسیه در سوریه باعث شد تا مواضع متفاوتی از سوی مخالفان و منتقدان غربی و منطقه ای مطرح گردد. تا جایی که برخی از مخالفان غربی موضع خود مبنی بر کناره گیری بشار اسد را تعدیل داده و معتقدند که در این مقطع از زمان کنار گذاشتن بشار اسد اقدام درستی نیست، و گروه دیگری از مخالفان اقدامات روسیه را بیشتر تحریک کننده می دانند. به عبارتی دیگر، در شرایطی که روسیه حملات هوایی گسترده ای را بر علیه تروریستها انجام می دهد، دولتهایی که گروه های شورشی را مورد حمایت قرار می دادند خود را در براندازی دولت بشار اسد نسبت به قبل متعهدتر می دانند.
در شرایط کنونی عربستان سعودی نگرانی دیگری نیز دارد و آن افزایش قدرت ایران به ویژه پس از حصول توافق هسته ای می باشد. نگرانی از تغییر سیاست چندین ساله ایالات متحده مبنی بر مهار ایران باعث گردیده تا سعودی ها ابعاد و رویکرد جدیدی را در سیاست خارجی خود اتخاذ نمایند. اگرچه مهار قدرت گیری گروه داعش توسط روسیه تا حدودی محاسبات عربستان را نسبت به تضعیف دولت بشار اسد برهم زده است، اما از سوی دیگر احتمال افزایش نفوذ روسیه در سوریه و عراق و کمرنگ تر شدن نقش ایران، خاطر سعودی ها را تا حدودی آسوده نموده است. برای بررسی بیشتر ابعاد و چگونگی مواضع عربستان سعودی نسبت به تحولات اخیر منطقه و حملات نظامی روسیه به گروههای تروریستی به گفتگو با کامران کرمی- کارشناس و تحلیل گر مسائل عربستان پرداختیم.
— مواضع عربستان سعودی در برابر اقدامات اخیر روسیه در نبرد با داعش
برای بررسی موضع دقیق عربستان نسبت به روسیه باید ابتدا به پیشینه این موشوع اشاره نماییم. بحث اختلاف نظر میان دو کشور به حمایت عربستان سعودی از بنیادگرایان رادیکال یا شبه نظامیان تروریسم در سوریه و تا حدودی عراق باز می گردد. اگرچه روسیه همواره متحد سنتی اعراب بوده، اما در واقع بعد از فروپاشی اتحاد شوروی و تغییر در استراتژی امنیت ملی روسیه، خاورمیانه عملا اهمیت خود را در مقایسه با دوران اتحاد شوروی برای روسها از دست داد. مسئله اصلی برای روسها تهدیدهایی بود که اسلام گرایان رادیکال در مرزهای روسیه یعنی در منطقه قفقاز، و منطقه آسیای مرکزی ایجاد می نمودند. بنابراین برای روسها این نگرانی وجود دارد که حمایتهای عربستان، به ویژه طی یک دهه اخیر که تا بخش شمالی آفریقا و حتی مرزهای اروپا پیشروی نموده، نا امنی هایی را نیز برای روسیه ایجاد نماید. این دیدگاه در مورد سوریه به اوج خود رسیده است، تاجایی که حتی «بندر بن سلطان» در زمانی که ریاست استخبارات(سازمان اطلاعات و امنیت) عربستان را بر عهده داشت چندین بار به روسیه سفر نمود و در تلاش بود تا به هر طریق که شده نظر روسها را به خود جلب نماید، اما با واکنش سرد پوتین و مقامات روسیه مواجه شد. در واقع مسئله سوریه برای عربستان و روسیه مانند یک بازی در خاورمیانه است، که با حملات اخیر روسیه به مواضع داعش در سوریه شاهد اعلام نگرانی های قبلی عربستان سعودی هستیم.
اما باید توجه نمود که اختلاف نظر و نگرانی های قبلی عربستان در این مورد نسبت به قبل کمتر شده است، بخصوص که ائتلاف بین المللی علیه داعش نتوانست چندان موفق عمل نماید و عربستان از حمایت آمریکا در این مسئله نا امید شده و رشد داعش و تهدید آن برای عربستان باعث شد تا عربستان مواضع قبلی خود را اندکی تعدیل نماید.
- نگرانی عربستان از اقدامات اخیر روسیه در سوریه
دولت عربستان امیدوارم بود تا به کمک پتانسیل تخریبی گروهکهای تروریستی کوچک مانند داعش دولت مرکزی اسد در سوریه و دولت نوری مالکی در عراق را تضعیف نماید. اما زمانیکه گروه تروریستی داعش خود تبدیل به تهدیدی برای عربستان شد و آمریکا نیز تمایل جدی برای سرکوبی این گروه نشان نداد و حتی دو محور ترکیه و قطر نیز تا حدی تحت تاثیر قرار گرفت، سعودی ها در این معادله خود را تنها یافتند. بنابراین می توان گفت تا زمانیکه حملات روسیه به مواضع داعش تا اندازه ای باشد که پتانسیل تخریبی آن را برای عربستان کاهش دهد، سعودی ها نیز از این حملات احساس رضایت خواهند نمود. اما اگر این حملات تا اندازه ای باشد که منجر به قدرت گیری دوباره بشار اسد که از متحدین اصلی ایران در خاورمیانه نیز است، عربستان سعودی با این امر بشدت مخالفت خواهد نمود.
- موضع عربستان سعودی در آینده
به نظر می رسد که حجم حملات روسیه به گروههای شبه نظامی از یک طرف، و تحولات جاری در منطقه به ویژه در سوریه و بقاء بشار اسد به عنوان متحد ایران از سوی دیگر در چگونگی موضع گیری عربستان سعودی در آینده تعیین کننده خواهد بود. اگر تمرکز حملات روسیه بر نابودی مطلق داعش باشد و یا اگر در مسیری حرکت نماید که منجر به قدرت گیری بشار اسد گردد طبیعتا برای سعودی مطلوب نخواهد بود. عربستان از همان آغاز هم بسیار تمایل داشت که به جای دولت بشار اسد یک دولت سنی میانه رو اختیارات امور را درست بگیرد، اما روند تحولات اینگونه نشد و اساسا به دلیل ناامیدی از آمریکا تقریبا به این نتیجه رسیدند که روند تحولات طبق خواست آنها پیش نرفت. عربستان سعودی چاره ای ندارد جز اینکه واقعیتهای موجود در منطقه را بپذیرد، و واقعیت مسلم در حال حاضر اراده جدی روسیه در مبارزه و نابودی کامل داعش است. سفر محمد بن سلمان آل سعود وزیر دفاع عربستان به روسیه و دیدار با ولادیمیر پوتین حاکی از نگرانی شدید عربستان از اقدامات روسیه در سوریه می باشد.
ائتلاف غربی تمایل چندانی برای حذف کامل بشار اسد ندارد و حتی برخی مقامات از ضرورت بقاء اسد در مقطع کنونی یاد کرده اند، از طرفی هم روسیه اراده جدی در نابودی داعش دارد، در نتیجه روند تحولات چند سال اخیر در کل به گونه ای نبود که سعودی ها انتظار آنرا داشتند. عربستان سعودی در سیات خارجی جدید خود بسیار تمایل دارند نقاطی را که به عقیده خودشان ایرانی ها در آن نقش دارند را کاملا ببندند. به عقیده من وضعیت کنونی سوریه مثل آتش زیر خاکستر است و روند تحولات آن به سمت روابط تعاملی پیش نخواهد رفت تا شاهد کاهش تنش ها در سوریه باشیم.
