به این معنا که به جای استفاده از پول واسطه مانند دلار و یورو، از پول کشورهای مبدأ و مقصد تجارت استفاده گردد تا دیگر ارزی مانند دلار مبنای تبادلات تجاری نباشد. به صورت کلی، پیمانهای پولی دو یا چند جانبه برای کشورهایی که به ویژه در یک منطقه جغرافیایی قرار دارند می‌تواند روش نتیجه بخشی باشد، البته کشوری مانند چین که از قدرت اقتصادی و دامنه وسیع تجارت جهانی برخوردار است در پیمان چند جانبه با کشورهای غیر هم مرز اروپایی موفق بوده است. اگرچه ایران و روسیه نیز تلاش نمودند تا در قالب چنین پیمانی به تبادلات تجاری بر اساس روبل و ریال بپردازند، اما طبق اظهارات رییس مجمع عالی واردات اتاق بازرگانی ایران محمدحسین برخوردار پیمان پولی دوجانبه ایران با روسیه به دلیل افت ارزش روبل عملیاتی نشد. در زمان انجام رایزنی های مشترک میان روسیه و ایران بود که کشور روسیه به دلیل برخی سیاستهای خود به ویژه در مورد مسئله الحاق کریمه به خاک روسیه مورد تحریم غرب قرار گرفت و در نتیجه این تصمیم ارزش روبل به شدت کاهش یافت. در نتیجه یکی از دلایلی که باعث شد پیمان دوجانبه پولی میان این کشور ناموفق باشد مسئله کاهش ارزش روبل بود، اما این عدم موفقیت دلایل دیگری نیز دارد که در این خصوص خبرگزاری اسپوتنیک به گفتگو با هوشیار رستمی- کارشناس و تحلیل گر مسائل اقتصادی پرداخت. در ادامه متن کامل این گزارش ارائه می گردد و دسترسی به گفتگوی کامل از طریق فایل صوتی قابل دسترسی می باشد.
بحث «پیمان چند جانبه پولی» مدتی است که یکی از موضوعات رور دنیای تجارت و اقتصاد می باشد و این موضوع نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورهای مختلف دنیا نیز مطرح شده است و شاهد تمایل شدید به عقد پیمانهای چندجانبه پولی هستیم. اصل این پیمانها بر حذف ارزهای پرکاربرد جهان از معاملات بین هم پیمانان متمرکز شده است. بعد از جنگ جهانی دوم دلار به عنوان یکی از ارزهای پرکاربرد در مبادلات تجاری سرتاسر جهان در حال گردش می باشد، و از آنجایی که دسترسی به دلار بسیار آسان و نرخ برابری آن با تمام ارزها مشخص و معین است بنابراین کشورها صادرات و واردات خود را با دلار قیمت گذاری می نمایند.
با توجه به شرایط حاکم هر کدام از کشورها که بخواهند دلار را از چرخه تجاری خود حذف نمایند، دچار مشکل می شوند. برای توضیح این مشکل به عنوان نمونه به دو کشور ایران و روسیه که مدتهاست بحث تبادل روبلی- ریالی را مطرح نموده اند، اشاره می کنم. مسئله زمانی ایجاد می شود که دو کشور بخواهند دلار را از معاملات خود حذف نمایند، یعنی ایران در صورت صادرات روبل بگیرد و روسیه هم در صورت صادرات ریال دریافت نماید. معمولا میزان صادرات دو کشور با هم برابر نیست و به عنوان مثال اگر ایران یک میلیارد ریال به روسیه صادر نماید و روسیه بیشتر یا کمتر از این میزان صادر نماید حجم تبادلات با هم برابر نخواهد بود و در واقع مازاد روبل یا ریال بدون کاربرد در کشور ها باقی خواهد ماند.
در شرایطی که معملات بر اساس دلار انجام بگیرد دیگر مشکل فوق پیش نخواهد آمد زیرا مازاد دلار در تجارت با کشورهای دیگر مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
- راه حل مشکلات پیمان چند جانبه پولی
تجربه جهانی گویای آن است که معمولا چنین روش تجارت موفق نخواهد بود مگر آنکه سازمانهای منطقه ای و یا پیمانهای چندجانبه بین کشورها ایجاد شود تا بتوان مازاد ارز را میان اعضای این پیمان تسویه نمایند. به عنوان مثال اگر کشورهای حوزه دریای خزر بخواهند دلار را از مبادلات خود حذف نمایند در صورت انجام محاسبات دقیق می توانند در این موفق شوند. اما متاسفانه کشورهایی که وارد این معاهده ها و یا سازمانهای منطقه ای شده اند، یک ماهیت دارند، به عبارتی اغلب خود یا صادرکننده و یا واردکننده هستند، در نتیجه پیمانهایی که تا به حال وجود داشته چندان موفق نبوده است. در واقع خارج کردن یک ارز پرکاربرد مانند دلار کار ساده ای نیست، مگر کشورهایی مانند چین که مراودات تجاری بالایی دارد و می تواند از یوان در مبادلات تجاری خود استفاده نماید.
- تجربه ایران در تبادلات ارزی غیر دلاری
زمانیکه تحریم های بین المللی بر علیه ایران آغاز گردید، تصمیم گرفته شد تا دلار از چرخه مبادلات پولی ایران خارج شود و یورو جایگزین آن گردد، اما یورو هم علی رغم آنکه ارز بسیاری از کشورهای اروپایی است اما ناموفق بود. چون علاوه بر اینکه ارز باید در تمام کشورهای دنیا دسترسی یکسان داشته و بین المللی باشد، علاوه بر آن باید ثبات خوبی هم داشته باشد، چرا که در صورت نوسان شدید قیمت ارز یکی از طرفین معامله دچار زیان خواهند شد.
دومین تجربه هم در تعرفه های ترجیحی که با ترکیه داشتیم و قرار بود که چنین اتفاقی صورت بگیرد که آن هم موفق نبود، چراکه ما از ترکیه یکسری کالا وارد می نماییم و البته صادرات چندانی به ترکیه نداریم. یعنی ترکها از ایران در حجم بالایی ریال دریافت می کردند اما امکان خرج کردن این ریالها را نداشتند.
در حال حاضر هم بحث تبادل روبلی- ریالی مطرح شده است. روسیه دو کالای اصلی برای صادرات دارد که یکی اسلحه و دیگری گاز است. ایران خود از تولیدکنندگان گاز می باشد، بنابراین به گاز روسیه احتیاجی ندارد و از طرفی هم به دلیل تحریم نتوانستیم مقادیر زیادی اسلحه از روسیه بخریم. در نتیجه اگر معاهده ای وجود نداشته باشد تا تمام کشورها در کنار هم و با محاسبات دقیق ترازهای تجاری خود، مبالغ اضافی ارزهای کم کاربرد جهان را تسویه نمایند، سرانجام به شکست خواهد انجامید.
- آینده روبل در بازار جهانی
باید بگویم که یک ارز پرکاربرد یعنی ارزی که دسترسی بالایی به آن وجود داشته باشد، که روبل روسیه با توجه به تعامل سیاسی محدود این کشور با سایر کشورهای دنیا و بر خلاف آمریکا در این گروه قرار نمی گیرد. بعد از جنگ جهانی دوم و طبق یک توافق بین المللی کشورهای دنیا از آمریکا خواستند که دلار چاپ نماید تا بر اساس آن بتوانند تجارت انجام دهند و دنیا آمادگی پذیرش این ارز را داشته اما برای روسیه اینگونه نخواهد بود. در نتیجه روبل در بازار جهانی نمی تواند جایگاه چندانی بیابد. با وجود آنکه روسیه تامین کننده اصلی گاز اروپا می باشد، اما خود یکی از واردکنندگان اصلی کالا در دنیا است که طبیعتا باید تابع شرایط کشورهای صادرکننده باشد. روسیه اکنون برخی از کشورها را خود تحریم نموده تا نتواند از آنها کالا وارد نماید و از طرف دیگر شرایط سیاسی به گونه ای شده که ارزش روبل در سطح جهان کاهش چشمگیری یافته و نوسانات آن بسیار زیاد است. قاعدتا اگر کشوری بخواهد که نقش اصلی را در اقتصاد جهانی ایفا نماید، نباید زیر سایه سیاست باشد، مانند کشور چین که مواضع سیاسی خاص خود را دارد، اما به هیچ عنوان مواضع اقتصادی خود را زیر سایه تصمیمات سیاسی قرار نمی دهد. به همین دلیل هم است که چند روز قبل یوان چین به عنوای یکی از 4 ارز پرکاربرد جهان معرفی شد.
