زمانیکه مناقشات داخلی سوریه آغاز شد، مخالفان دولت بشار اسد اعتراضات خود را با شعار لزوم «اصلاحات قانونی و حکومت مرکزی» و با ایجاد شورش و ناآرامی درنقاط مختلف کشور اعلام نمودند. اما دیری نپایید که گروههای رادیکالی و تروریستی فرصت را مغتنم شمرده با نزدیک شد به گروه اپوزیسیون دولت و با حمایت‌های بین‌المللی از سوی غرب ماهیت اولیه این گروه را از بین برده و آن را تبدیل به نبردهای خونین ضد حکومتی بشار اسد و حتی فراتر از آن نمودند.
ارتش آزاد سوریه در تاریخ ۲۹ ژوئیه سال۲۰۱۱ میلادی، با گذشت چند ماه پس از اولین اعتراضات در سوریه به فرماندهی شخصی به نام «ریاض موسی ریاض الاسعد» و تعدادی از فرماندهان و نظامیان جدا شده از ارتش سوریه در کنار نیروهای اپوزیسیون تشکیل شد. بر اساس آخرین اطلاعات تعداد جنگجویان این ارتش در تابستان 2015 حدود پنجاه تا شصت هزار نفر اعلام شده که مقر اصلی آنها در سوریه است، از هم پیمانان این ارتش می توان به کشورهایی مانند ایالات متحده، قطر، ترکیه، عربستان سعودی و فرانسه اشاره نمود و مخالفان آن کشورهایی مانند ایران، روسیه، دولت مرکزی سوریه، حزب الله لبنان، جبهه النصره و دولت اسلامی از عراق تا شام (داعش) نام برد.
همزمان با آغاز حملات نظامی روسیه به مواضع داعش در سوریه ارتش آزاد سوریه مدعی شد که جنگنده های روسیه نه تنها مقر فرماندهی داعش را مورد هدف قرار نداده، بلکه به مواضع ارتش آزاد سوریه حمله نموده است. در پس انتشار این اخبار سرگئی لاوروف در واکنش سریع به این ادعادر خصوص حمله روسیه به مواضع عناصر مسلح از جمله ارتش آزاد در سوریه اعلام نمود: مسکو ارتش آزاد سوریه را گروه تروریستی نمی داند، بلکه خواستار مشارکت آن در فرآیند سیاسی حل بحران این کشور است. لاوروف وزیر امورخارجه روسیه در گفتگویی توضیح داد که گروه های تروریستی سوریه که در مقابل دولت مرکزی سوریه و همچنین ارتش آزاد قرار دارند از حملات هوایی ائتلاف ضد داعش استفاده کرده و در مناطقی که توسط این ائتلاف بمباران شده است، مانع پیشروی ارتش سوریه می شوند. با تشکیل ائتلاف جدید و همکاری اطلاعاتی مواضع ارتش آزاد و فرماندهان آن برای روسیه به زودی قابل شناسایی خواهد بود، کما اینکه تا امروز نیز مواضع و ماموریت هر کدام از گروههای جنگجو در سوریه مشخص می باشد.
اگرچه مواضع و اهداف ارتش آزاد سوریه تا به امروز مشخص است، اما وضعیت جدید و ادعاهای پیش آمده دلیلی شد تا برای بررسی ابعاد و چگونگی نیروهای مختلف درحال مبارزه سوریه به گفتگو با دکتر قدرت احمدیان- استاد روابط بین الملل و علوم سیاسی دانشگاه رازی بپردازیم.
- تمایز بدیعی میان ارتش آزاد سوریه و داعش
ارتش آزاد سوریه یک جریان مرتبط با شورای ملی سوریه است که عمدتا در برگیرنده نیروهای سکولار و تا حدودی اخوانی ها می باشد، و به عبارت دیگر، به عنوان اولین جریانی که بر علیه بشار اسد شکل گرفته و خود را جریانی سکولار- دموکراتیک و مدافع یکپارچگی سوریه معرفی می نماید. ارتش آزاد سوریه تلفیقی از ناسیونالیسم عرب سوری در کنار نوعی سکولاریسم با رگه هایی از اخوانی ها است که مورد حمایت غرب و ترکیه و برخی کشورهای اروپایی می باشد که بیشتر پایگاههای سیاسی آنها نیز در ترکیه مستقر می باشد.
جریان دیگری که در سوریه در حال جنگ می باشد مانند جبهه النصره و سرآمد آنها داعش، جریانی کاملا مذهبی و عمدتا پیرو سلفی که اساسا اعتقادی به دموکراسی نداشته و یا به عبارتی بنیادگراهای تمام رادیکال مذهبی هستند. این گروه از نظر سیاسی قائل به مفاهیمی از قبیل ملت و هویت ملی نیستند و پایه های فکری آنها عمدتا مذهبی بوده و از عمدتا از سوی مفتیان جهان عرب نیز حمایت می شوند. از سرتاسر جهان افراد رادیکال مذهبی و حتی غیر مذهبی های دارای تمایلات هجانی نیز به آنان ملحق شده اند. بنابراین این دو گروه جریانهای متفاوتی هستند که هر دو بر علیه دولت مرکزی سوریه و بشار اسد می جنگند. اما این دو گروه ماهیت یکدیگر را قبول نداشته و حتی اگر امکانی پیش بیاید بر علیه هم دست به اسلحه نیز می برند، چراکه اهداف سیاسی و همچنین ایدئولوژی متفاوت دارند.
- نبرد بر علیه دولت مرکزی سوریه
عرصه سیاسی سوریه یک دچار یک وضعیت سیاسی بسیار پیچیده شده است. اگر بخواهیم به برخی از این معادلات پیچیده اشاره کنیم باید ابتدا از ارتش آزاد سوریه با دغدغه های ناسیونالیستی و سکولاریستی با حمایت غرب و ترکیه در حال مبارزه با دولت بشار اسد و همچنین داعش می باشد. از طرف دیگر داعش (دولت اسلامی از عراق تا شام) در حال مبارزه با دولت بشار اسد و ارتش آزاد سوریه می باشد و دولت مرکزی با ریاست بشار اسد نیز بر علیه هر دو این جریان در حال مبارزه است. بنابراین ما شاهد انواع منازعات و درگیری ها در سوریه هستیم، تا جایی که حتی نبردهایی میان جریان سلفی مانند جبهه النصره و داعش نیز وجود دارد و همین امر هم بر پیچیدگی اوضاع افزوده است. البته هر لحظه ممکن است که این معادلات تغییر یافته و مثلا داعش هم به ابزاری برای برخی قدرتهای منطقه مانند ترکیه تبدیل شود. البته لازم به ذکر است که باید به ظهور نیروهای کرد که شاخه ای از پ ک ک هستند نیز اشاره نماییم.
- مسیر جداگانه ارتش آزاد سوریه و داعش
گاهی اوقات گزارش هایی جزئی منتشر شده است که به عنوان مقال نیروهای داعش و جبهه النصره در شهر حلب با یکدیگر برای مبارزه با نیروهای بشار اسد با یکدیگر متحد شده اند، اما اینکه به طور رسمی دسته جاتی از ارتش آزاد به داعش بپیوندند و یا برعکس اعلام نشده است. چراکه اساسا هویت سازمانی ارتش آزاد سوریه با داعش بسیار متفاوت است و ممکن است که تنها برخی افرادی با تحولات عقیدتی به گروه داعش بپیوندند.
- مثلثی متشکل از مخالفان
همانطور که در بالا نیز اشاره شد، معادلات پیچیده ای در سوریه حاکم است. دولت بشار اسد از اولین و قطعی ترین مخالفان ارتش آزاد سوریه می باشد، سپس کشورهایی مانند ایران، عراق، روسیه و البته سلفی ها منجمله داعش نیز از مخالفان ارتش آزاد سوریه هستند. از طرفی اگر بخواهیم به مخالفان گروه تروریستی داعش نیز اشاره نماییم باید از ارتش آزاد سوریه، دولت مرکزی سوریه، ایران، روسیه و عراق نام ببریم. در واقع مثلثی تشکیل شده است که میان هیچ کدام از ضلع های آن ائتلافی وجود ندارد و تمامی آنها از مخالفان یکدیگر می باشند.
