مهاجر و پناهجو دو مفهوم متفاوت هستند که هر دو از مفاهیم دارای سابقه قدیمی به حساب می آیند. مهاجرت ریشه در تاریخ بشریت دارد و اغلب حرکتی بوده که زمینه ساز مهمی برای پیشرفت به حساب می آمده و به نظر می رسد كه از این پس نیز چنین باشد. اما پناهجو مفهومی است که به دوران فاجعه آميز جنگهاى اول جهانى درسالهاى 1913-1912 و 1919-1922 بازمی گردد. طي این سالهای متشنج، مردمان كشورهاى درگير جنگ بنا بر عوامل متعدد، كشور خود را ترك مي گفتند وبه کشورهای امن ترى پناه گاه می جستند. پناهجویانی كه از جنگ و آزار و شكنجه می گریزند، در آسیب پذیرترین وضعیتی كه می توان تصور كرد قرار دارند، اما اساساً پناهنده با مهاجر فرق دارد. به همین علت طرز رفتار با آنها به موجب قوانین بین المللی متفاوت است. مهاجران، به میل خود جا به جا می شوند تا دورنمای زندگی خود و خانواده خود را بهبود ببخشند، اما پناهندگان به خاطر نجات جان خود و حفظ آزادی شان ناچارند از جایی به جای دیگر بروند. پناهجویان در برابر دولت خودشان بی پناهند، عده ای زیادی در طی مسیر دچار حادثه شده و جان خود را در از دست می دهند و عده باقی مانده نیز اغلب با برخورد سرسختانه کشور میزبان مواجه می شوند.
بعد از اینکه خاورمیانه در مقیاس وسیعی دچار جنگ و مناقشه شد و هر روز مصیبت جدیدی دامن گیر کشورهای این منطقه گردید، مردم برای حفظ جان خود به مناطق امن تر و یا دیگر کشورها گریز نمودند. سازمان ملل متحد تلاش نمود تا با تامین سرپناه، آب و غذا از تلف شدن آنها جلوگیری نمایند، عده ای دیگر کشورهای خود را نا امن دانسته و ترجیح دادند که به امید امنیت بیشتر به اروپا پناه ببرند. بیشتر پناهندگان خاورمیانه مردم سوریه و بعد از آن لبنان و عراق هستند، وبه گزارش کمیساریای عالی امور پناهندگی سازمان ملل بیشترین مهاجرت به آلمان صورت می پذیرد. این پناهجویان از طریق دریا خود را به کشورهای ترانزیت مانند مقدونیه و یونان می رسانند، از آنجایی که این کشورها خود وضعیت اقتصادی نامناسبی دارند امکان عبور از مرزهای خود به قلب اروپا را به سادگی فراهم می نمایند و سیل جمعیت پناهجو وارد کشورهای اروپایی می گردد. سازمان ملل متحد می‌گوید از ابتدای امسال بیش از ۲ هزار پناهجو در هنگام تلاش برای عبور از دریا برای ورود به اروپا جان خود را از دست داده‌اند. سوال در اینجاست که چرا این پناهجویان راه پر خطر دریا و در نهایت اروپا را برای پناهندگی انتخاب می نمایند و چه عاملی باعث می شود که این افراد به کشورهای ثروتمند عربی که دسترسی آسان تری نسبت به اروپا دارد، پناه نیاورند.
«منصف المرزوقی» رئیس جمهور پیشین تونس در گفت‌وگو با خبرگزاری «آناتولی»ترکیه گفت: سوری‌ها به اروپا می‌روند زیرا می‌دانند که کشورهای عربی آنها را نمی پذیرند و این مسئله را ناشی از شکست نظام عربی می داند. علاوه بر آن مسیر حرکت پناهجویان به سوی کشورهای عربی امن تر، به دلیل جضور نیروهای داعش به اندازه کافی خطرناک و ناامن است، ضمن اینکه پناهجویان به امید امنیت دائمی خانه و سرزمین خود را ترک می کنند. کشورهای عربی به دو دلیل این امنیت دائمی را برای سوری ها به ارمغان نخواهند آورد، اول با توجه به قوانین سخت اعطای تابعیت در این کشورها، تضمینی برای دائمی شدن اقامت آوارگان وجود ندارد، دوم ترس از پیشروی نیروهای داعش به سایر مناطق و کشورهای عربی خاورمیانه و تکرار تجربیات تلخ برای این آوارگان می باشد. داعش پس از پیشروی در عمق خاک سوریه و عراق، استراتژی جنگی خود را تغییر داده است، استراتژی جدید داعش در روزهای اخیر اشغال مرزهای عراق با کشورهای مجاور است، به خصوص مناطق مرزی عراق با کشورهای اردن، سوریه و عربستان در اولویت داعش قرار دارد.
بنابراین مهاجران ترجیح می دهند که با علم بر تمام مشکلات پیش روی از طریق ترکیه به یونان و از آنجا به مقدونیه و صربستان رفته و سپس تلاش می کنند تا با عبور از مرز مجارستان وارد فضای اتحادیه اروپا شوند. در این خصوص دکتر جعفر قنادباشی، تحلیل گر مسائل خاورمیانه درگفتگویی با سمیه پسندیده- تحلیل گر سرویس سیاسی خبرگزاری اسپوتنیک گفت:
عمده مهاجران سوری افرادی هستند که به دلیل تحرکات گروه های تکفیری جانشان در خطر بوده و دولت هم به دلیل درگیری با جنگجویان داخلی نتوانستند به وضعیت این افراد رسیدگی نمایند. این افراد هم شامل سوری های مخالف دولت بشار اسد و هم افراد حامی دولت مرکزی هستند، که در واقع هیج تعلق خاطری به گروه های تکفیری ندارند. مجموع آوارگان سوری 11 میلیون نفر هستند که از این تعداد 4 میلیون نفر آنها به خارج از مرزهای سوریه پناه بردند، تعدادی از آنها به ترکیه، برخی دیگر به اردن و تعدادی دیگر هم در لبنان مستقر شده اند و اکنون همین 4 میلیون نفر هستند که به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی به سمت اروپا سرازیر شده اند.
تا به امروز من گزارشی در خصوص مهاجرت این پناهجویان به ایران دریافت نکرده ام و این امر ریشه در گذشته دارد. البته لازم به ذکر است که طی بازه های زمانی مختلف مهاجرانی از عراق بودند که تمایل داشتند در ایران استقرار داشته باشند، اما به دلیل بهبود شرایط در کربلا و نجف و ایجاد شدن فرصت کار و رونق اقتصادی ترجیح دادند که در عراق باقی بمانند. مسیر مهاجرت از عراق به ایران به خاطر وجود زمینه های قبلی تقریبا یک مسیر هموار است، اما مهاجرتهایی که مرتبط با تحرکات داعش باشد وجود نداشته، چراکه داعش در بخش های شمالی عراق نفوذ نموده و ساکننان این بخش اغلب سنی مذهب های عراق می باشند که طبیعتا تمایلی به حضور در ایران ندارند. در واقع اگر هم مهاجرتی صورت گرفته به دلیل حضور خویشاوندان این افراد در ایران بوده است.
خلاصه کلام اینکه، در ورای این قبیل سیاستها باید حوزه دیگری نیز در نظر قرار بگیرد، و آن پازل بزرگتری است که غربی ها تحت سیاست ایجاد اسلام هراسی پیگیری می نمایند. اکنون نقطه عطفی در سوریه آغاز شده است و احتمال آن وجود دارد که تا پایان 2015 این مناقشات پایان یابد، در نتیجه نگرانی از بازگشت تروریستها به اروپا شدت می گیرد. در واقع اگرچه اروپا با سیاست جذب مهاجران چهره خود را در عرصه بین المللی حفظ می نمایند، اما از طرف دیگر موجی از اسلام هراسی را نیز پدید می آورند. در مجموع شاهد شکل گیری سیاست چند منظوره اروپا هستیم که منبع آن به هیچ وجه خاورمیانه نیست، و آنچه کلید زده شده از سوی اروپا اهداف چندگانه ای را پیگیری می نماید.
