واسیلی کاشین کارشناس مرکز تحلیل استراتژی و فناوری معتقد است که امضای توافق جامع در باره برنامه هسته ای ایران امکانات جدید برای توسعه همکاری چین — ایران در عرصه دفاع می گشاید. چین حتی قبل از پایان تحریم 5 ساله تسلیحاتی سازمان ملل می توانست به پیشرفت جدی در یکسری جهات برسد. یکی از گام های آشکار در این زمینه می توانست فروش هواپیماهای نظامی — حمل ونقل سبک و متوسط چین به ایران باشد.
امضای توافق جامع در وین حفظ تحریم های بین المللی قبلی بر همکاری نظامی — فنی با ایران را درنظر می گیرد. اما این تحریم ها فقط به تسلیحات تهاجمی محدود می شوند. در عین حال، لغو تحریم های مالی به آن معناست که سازماندهی سیستم محاسبات مالی در اجرای قراردادها ساده تر خواهد بود.
چین در ده های 1990 و 2000 میلادی مهمترین منبع فناوری نظامی برای ایران بود. مجوزهای انواع مختلف تسلیحات موشکی و سیستم پدافند هوایی به ایران داده شد که نقش مهمی در پیشرفت صنعت دفاعی ایران ایفا کرد. پس از آن، چین همکاری نظامی — فنی با ایران را متوقف کرد، زیرا نگران عواقب منفی مناسبات خود با آمریکا بود.
اینک بازار بزرگ تسلیحاتی جدید در مقابل چین ظاهر می شود که از نظر مقیاس خود در آینده دور ممکن است با بازار پاکستان قابل مقایسه باشد. البته تحریم ها اجازه تحویل بعضی از بهترین کالاهای صادراتی چین به ایران را نخواهد داد — جنگنده « اف.اس —1»، تانک، خمپاره انداز 155 میلیمتری، راکت انداز چندگانه سنگین، زیردریایی و کشتی های جنگی.
با وجود این، چین می توانست در یکسری جهات پیشرفت جدی حتی تا قبل از تحریم تسلیحاتی 5 ساله سازمان ملل داشته باشد. فروش هواپیماهای سبک ومتوسط نظامی — حمل و نقل می توانست گام آشکاری در این عرصه باشد. پارک هوایی نظامی — مسافربری ایران عمدتا از هواپیماهای قدیمی آمریکایی تشکیل شده است که قبل از انقلاب اسلامی به ایران تحویل داده شدند و تعداد کمی هواپیماهای قدیمی چینی « Y-7».
متأسفانه روسیه در حال حاضر فاقد هواپیماهای مسافربری متوسط است که بتواند آنها را صادر کند و این هواپیماها بتوانند با هواپیما های چینی « ئو-8» و « ئو-9» رقابت کنند. پارک هواپیماهای آموزشی و آموزشی — نظامی ایران نیز باید تازه شود. البته چینی ها در عرصه هواپیماهای جت آموزشی — نظامی مجبور می شوند رقابت شدیدی با روس ها را پشت سر بگذارند. بالگردهای سبک ترانسپورتی و آموزشی چینی نیز می توانند به ایران صادر شوند.
یک جهت دیگر همکاری برای چین، بدون نقض تحریم ها، می تواند تحویل کالاهای نظامی الکترونیک، سیستم رادار، سیستم کنترل خودکار و ارتباطات باشد که چین به موفقیت های زیادی در این عرصه نایل آمده است. و بالاخره اینکه برای ایران دریافت برخی از انواع وسایل نقلیه نظامی چین از جمله شاسی چند محوری سنگین برای نصب تسلیحات جالب خواهد بود. در برخی از این جهات، چین مجبور خواهد شد با روسیه به رقابت بپردازد اما در موارد چندی آنها از شانس خوبی در پیروزی در معاملات برخوردار خواهند بود - قیمت پایین با حفظ خصوصیات عالی. یکی دیگر از جهات مهم همکاری به غیر از تحویل فناوری نظامی، می تواند تحویل تجهیزات صنعتی برای تأمین نیازهای مدرنیزه کردن صنعت دفاعی ایران باشد.
در آینده نزدیک ایران باید بین پیشنهادات روسیه و چین دست به انتخاب بزند، زیرا هنوز نمی تواند از تسلیحات غربی برخوردار شود. مناسبات ایران با فدراسیون روسیه و جمهوری خلق چین دشوار است. در گذشته، مسکو و پکن بارها مناسبات خود با تهران را به خاطر حفظ مناسبات با ثبات با غرب قربانی کردند. ایران بطور کامل به روسیه و چین اطمینان ندارد و متعاقبا سعی می کند از وابستگی فقط به یک کشور در همکاری نظامی — فنی دوری کند.
