با وجود بالاترین میزان تحصیل کننده های غرب در یک دولت غیر غربی در دولت ایران و همچنین اقامت بیش از 15% جمعیت ایران در کشورهای غربی چه به صورت ایرانی مقیم این کشورها یا شهروند دارای اصالت ایرانی (طبق آخرین آمار و ارقام فقط حدود 8 ملیون ایرانی و ایرانی الاصل در ایالات متحده و کانادا زندگی می کنند) طبیعتا پیش بینی اینکه رابطه ایران و کشورهای غربی با سرعت زیادی بتواند بهبود یابد زیاد است. مخصوصا میان ایرانی هایی که در این کشورها زندگی می کنند. بر اساس همه قوانین روابط بین الملل ملاک روابط منافع مشترک کشورها می باشد و حضور شهروندان یک کشور در کشور دیگری فقط در صورتی می تواند تاثیر گذار باشد که شهروندان کشور مادر نوعی همبستگی جهت حمایت از تقویت روابط کشور مقصد داشته باشند که می توان از یهودی های اسرائیلی تبار در کشورهای مختلف مثال برد که لابی هایی جهت تحکیم روابط میان این کشورها و اسرائیل راه اندازی می کنند. و در شرایط مختلف این لابی ها حتی برای کمک وحمایت به آنها در داخل کشور مقصد استفاده می گردد. متاسفانه ایرانی ها در کشورهای مختلف دارای چنین همبستگی ویا لابی هایی نیستند و چه بسا اختلافات فیما بین آنها تاثیر معکوس بر برقراری روابط ایران با کشورهای دیگر نیز پیش می آورد.
قطعا پس از این توافق، البته در صورت اجرایی شدن، روابط ایران با کشورهای غربی خیلی بهتر از قبل خواهد بود اما تصور اینکه این روابط بزودی به حدی برسد که مثلا سفارت ایالات متحده در تهران راه اندازی گردد مقداری دور از ذهن به نظر می آید.
در مذاکرات شاهد آن بودیم که انگلیس و آلمان تلاش می کردند خیلی ساز مخالف نزنند تا منافع آتی خود در ایران را به خطر نیاندازند و وزیر امور خارجه فرانسه تصمیم دارد بزودی از تهران دیدار کند تا از دلخوری ایرانی ها بابت کارشکنی های وی در مذاکرات دلجویی کند.
به هر حال رفتاری کشورهای غربی طی چند سال اخیر با ایرانی ها نیز چیزی نیست که ایرانی ها به راحتی فراموش کنند، قطعا هم کشورهایی که در این مدت کنار ایرانی ها ایستادند را هم فراموش نخواهند کرد.
چهارچوب روابط و منافع استراتژیک ایران بر اساس برقراری روابط مسالمت آمیز با کلیه کشورهای جهان بنا شده اما با توجه به شرایطی که در چند سال اخیر پیش آمده اولویت با کشورهایی است که اطمینان بیشتری به تداوم روابط با آنها وجود دارند این اطمینان هم فقط با تلاقی منافع قابل توجیه است ولاغیر. البته همین امر در مورد دیگر کشورها نیز صدق می کند.
در شرایط فعلی منافع ایران با روسیه و چین بیشتر گره خورده تا با کشورهای غربی. به این دلیل شانس تحکیم این روابط بیشتر خواهد بود.
در مورد چین حدود یکصد ملیارد دلار پول های ایران که در این کشور بلوکه شده اند و طبق توافقی که در سالهای اخیر انجام شده بود این پولها جهت معامله پایاپای در بانک های این کشور ذخیره شده و نه بلوکه، قطعا یکی از مسایلی خواهد بود که روابط آتی ایران و چین را تحت تاثیر قرار خواهد داد و طبیعتا ایرانی ها ترجیح خواهند داد که پس از تغییراتی که در شرایطشان پیش آمده دیگر این پولها برای مبادله کالا در چین باقی نماند و به صورت نقد تحویل ایران گردد. حال پذیرش این مطلب توسط چینی ها که بالاترین نقدینگی وذخیره ارزی جهان را نیز دارا می باشند مشخص خواهد کرد که این روابط به چه سرعتی استحکام یابد. برخی بیم آن را دارند که چینی ها در این زمینه اقدام به گرو کشی کنند و اصرار کنند به جای نقدینگی کالا به ایران تحویل بدهند که قطعا چنین تصمیمی روابط دو کشور را شدیدا تحت تاثیر قرار خواهند داد. البته رسانه های وابسته به غرب بیشتر تلاش دارند به این موضوع دامن بزنند تا روابط ایران و چین را تحت تاثیر قرار دهند.
در مورد روسیه هیچ گونه این مشکلات وجود ندارد گو اینکه رسانه های غربی تلاش دارند بر موضوع ورود مجدد نفت ایران به بازار های جهانی و تاثیر آن بر قیمت نفت مانور بدهند و اصرار کنند که این موضوع می تواند روابط دو کشور را تحت تاثیر قرار دهد اما همه متخصصین مالی و نفتی تاکید می کنند که چنین موضوعی بی پایه و اساس است و اتفاقا همکاری ایران و روسیه در این زمینه می تواند تاثیر مثبت بر قیمت نفت و گاز بگذارد. به همین دلیل می توان گفت در چند ماه آینده شاهد شتاب فزاینده در رابطه با روابط ایران و روسیه خواهیم بود. چه روابط سیاسی چه اقتصادی و فرهنگی. گو اینکه ایران و روسیه حتی قبل از توافق در حال برنامه ریزی برای رفع سقف تبادلات اقتصادی و فرهنگی بودند اما قطعا با اجرای توافق این تبادلات با سرعت بیشتری اعمال خواهد شد و برخی از تبادلات تجاری که به دلیل تحریم ها قابل انجام نبود انجام خواهد پذیرفت.
در این زمینه می توان گفت:
1 — نظر به اینکه بر اساس توافق قرار است برخی تحریم های سازمان ملل علی الخصوص در زمینه تسلیحاتی بصورت غیر الزام آور بر علیه ایران باقی بماند احتمالا غربی ها با فشار لابی های اسرائیلی از بازار فروش اسلحه به ایران باز خواهند ماند وهمین امر منجر به آن خواهد شد این بازار در اختیار روسیه قرار گیرد. ایران به تنوع بالایی از تسلیحات دفاعی وهوایی با کیفیت عالی نیاز دارد و روسیه در این زمینه دست بالا را نسبت به دیگر کشورها داراست. نظر به اینکه هنوز اطمینان ایرانی ها نسبت به غربی ها جلب نشده در بهترین شرایط ممکن است شاهد خرید قطعات یدکی جنگنده های قدیمی از ایالات متحده و غرب باشیم و ایران جنگنده های مورد نیاز نیروی هوایی خود را در این مرحله از گلچین های مدرن روسی تامین خواهد کرد. البته در مورد سیستم های دفاع موشکی و نیروی دریایی و زمینی هم همین مساله صدق می کند. و در این راستا می توان گفت سطح مبادلات تجاری دو کشور می تواند به یک باره چند ده ملیارد دلار افزایش یابد.
2 — در زمینه ناوگان هوایی غیر نظامی بر اساس برآورد ها ناوگان حمل و نقل هوایی ایران حد اقل به حدود 400 هواپیمای مسافربری نیازمند است که برای ایجاد تنوع تلاش خواهد نمود تا این هواپیماها را از کشورهای مختلف خریداری کند چرا که تجربه تحریم فروش قطعات هواپیماهای غیر نظامی توسط ایالات متحده بر علیه ایران درس عبرتی برای این کشور شد تا هیچوقت سبد خرید خود را از یک جا پر نکند. به دلیل تعلل کشورهای غربی در تصمیم گیری در زمینه فروش هواپیماهای غیر نظامی به ایران فعلا ظاهرا روس ها در این زمینه نیز پیشی گرفته اند و طبق اظهار نظر کارشناسان مرتبط احتمالا بزودی شاهد امضای قرارداد های خرید هواپیماهای مسافربری مدرن روسی با ایران باشیم و حتی برخی از این کارشناسان پیش بینی می کنند که تا غربی ها بخواهند بجنبند روسیه قرارداد فروش حدود 200 هواپیمای مسافربری روسی عمدتا از نوع سوخوی سوپر جت را با ایران به امضا رسانده باشد.
3 — در زمینه گردشگری پیش بینی می شود روند رفت و آمد گردشگران ایرانی به روسیه و همپنین گردشگران روس به ایران افزایش یابد.
4 — در زمینه نفت و گاز ایران به 200 تا 400 ملیارد دلار سرمایه گذاری در این زمینه احتیاج دارد که به دلیل بد قولی های قبلی شرکت های غربی وترک قرارداد های خود در ایران ، ایرانی ها ترجیح خواهند داد در این زمینه هم با شرکت هایی از کشورهای مختلف قرارداد ببندند و احتمالا بیش از نیمی از این قرارداد ها با شرکت های روسی و چینی و وابسته به گروه شانگهای و بریکس و نیمی دیگر میان شرکت های اوروپایی و آمریکایی و ژاپنی و کره ای تقسیم خواهد شد چرا که این کشورها مخصوصا روسیه دست کمی از شرکت های غربی در صنعت نفت ندارند.
5 — در زمینه دامداری وکشاورزی به دلیل اختلافاتی که میان روسیه واتحادیه اوروپا بر سر مساله اوکراین پیش آمده روس ها متقاضی خرید محصولات کشاورزی و دامداری ای که قبلا از کشورهای اوروپایی تامین می شد از ایران هستند ودر واقع امروزه این صادرات به روسیه شروع شده. و روسیه هم در حال صادر کردن فناوری های مدرن خود در این زمینه به ایران می باشد.
6 — در زمینه فناوری های مختلف از جمله هسته ای. ایران و روسیه سالهاست در زمینه علوم هسته ای با یکدیگر همکاری دارند و قطعا این همکاری با توجه به امضای قرارداد های جدید احداث نیروهاه های هسته ای توسعه خواهد یافت. نظر به اینکه شرایط تحصیل دانشجوهای ایرانی در دانشگاههای روسی مخصوصا در زمینه فناوری های نوین فراهم تر از کشورهای اوروپایی است شاهد افزایش تعداد دانشجویان ایرانی در دانشگاه های روسیه خواهیم بود.
7 — در زمینه های سیاسی روسیه و ایران در مسایل مختلف خاورمیانه دیدگاه و منافع مشترک دارند به همین دلیل قطعا تلاش خواهند کرد بحران سوریه را بصورت مسالمت آمیز از راه مذاکره حل و فصل کنند وهمچنین در زمینه مبارزه با گروه های تروریستی علی الخصوص داعش در عراق شاهد پشتیبانی های کیفی تسلیحاتی و سیاسی و رسانه ای از ارتش و نیروهای مردمی خواهیم بود. در این راستا ظاهرا ایالات متحده و اکثر کشورهای غربی هم با ایران و روسیه هم نظر هستند. در مورد بحران های یمن و بحرین نیز پس از اجرای توافق قطعا شاهد فشار های مجامع بین المللی بر علیه عربستان و بحرین خواهیم بود تا به عملکرد خود پایان دهند و اگر تا به حال ایالات متحده و مجامع بین المللی به دلیل فشار بر ایران رفتار عربستان را نادیده گرفته اند ولی بزودی این فشار ها شروع خواهد شد.
8 — در زمینه قیمت نفت و گاز ایران و روسیه به همراه اکثریت کشورهای صادر کننده نفت به افزایش قیمت ها اعتقاد دارد حال جالب تر اینکه حتی در ایالات متحده مجامع نفتی مخالف با رفتار عربستان سعودی تشکیل شده و شرکت هایی که به دلیل کاهش قیمت نفت بر اثر افزایش عرضه توسط عربستان متضرر شده اند دولت ایالات متحده را تحت فشار قرار داده اند که بر علیه عربستان دست به کار گردد. با این اوصاف ایران و روسیه تلاش های مشترکی برای جلوگیری از رفتارهای قلدرمعابانه عربستان سعودی در بازار نفت انجام خواهند داد.
9 — در زمینه محیط زیست و دریای خزر ایران و روسیه باز هم منافع مشترک دارند و همکاری های آنها رو به فزونی می باشد.
10 — در زمینه ورود ایران به اتحادیه های شانگهای و بریکس. روسیه تلاش زیادی برای ورود ایران به این دو اتحادیه انجام داده که به دلیل تحریم ها برخی از اعضای دیگر مثل چین از ورود ایران به این دو اتحادیه واهمه داشتند. حال با رفع تحریم ها ایران می تواند وارد این دو مجموعه گردد و قطعا در این رستا هم شاهد همکاری های بیشتری میان ایران و روسیه و همچنین دیگر اعضای این اتحادیه ها خواهیم بود.
علاوه بر مطالب فوق الذکر که می تلاش کردم بصورت خلاصه در این مقاله جمع بندی کنم ده ها مورد دیگر وجود دارد که در جدول همکاری های ایران و روسیه می گنجد و منجر به تلاقی منافع دو کشور می باشد. به همین دلیل پیش بینی می گردد که روابط ایران و روسیه ظرف چند ماه آینده شاهد شتاب قابل ملاحظه ای گردد و به اوج خود برسد، مخصوصا اگر کنگره ایالات متحده و یا مخالفان توافق در این کشور در اجرای توافق نامه سنگ اندازی کنند، امری که می تواند بهانه ای در دست ایران مبنی بر خلف وعده آمریکایی ها باشد وحتی کشورهای همراه با ایالات متحده را از جرگه همکاران آن در زمینه تحریم ایران خارج کند.
