اوضاع در افغانستان نه روز به روز، بلکه ساعت به ساعت وخیم می شود. گروهبندی « کشور اسلامی» (داعش) که در حال تحکیم مواضع خود در افغانستان است ایجاد « امارات خراسان» به عنوان استان خلافت اسلامی را اعلام کرد که بر طبق نقشه های شبه نظامیان «داعش»، افغانستان، پاکستان و بخشی از آسیای مرکزی و شرق ایران را در بر خواهد گرفت. چند هزار نفر از طرفداران «داعش» در بیش از 20 شهر افغانستان در حال جنگ هستند.
دورنمای پیشرفت حوادث در افغانستان و پیرامون آن چگونه خواهد بود؟ چه خطراتی امنیت منطقه و جهان را تهدید می کنند؟
ولادیمیر ساژین کارشناس سیاسی و خاورشناس در این خصوص گفت: اولین دسته های گروهبندی های افراطی که فعالیت خود را در عراق و سوریه آغاز کردند اوایل پاییز سال 2014 میلادی در خاک افغانستان ظاهر شدند. طی شش ماه «داعش» نفوذ خود را در این کشور گسترش داد. رهبری «داعش» بعلاوه گسترش جهانی، برای رسیدن به دیگر اهداف صرفا پراگماتیک و بازرگانی فعالیت می کند. پس از بمباران های ائتلاف نیروها در عراق و نابودی تعداد زیادی از ترمینال های نفتی، درآمد «داعش» در عراق و سوریه رو به کاهش رفت. در این رابطه، رهبری «داعش» قصد دارد بخشی از تجارت استخراج مواد معدنی و مواد مخدر را بدست آورد.
این موضوع نه به مذاق کابل و نه « طالبان» خوش نیامد. با وجود اینکه، از نظر سیاسی — ایدئولوژیکی طالبان و «داعش» برادران دوقلو هستند، در افغانستان آنها رقیب و دشمنان آتشین شدند. موضوع از این قرار است که طالبان بطور غیر منتظره ای رقیب جدی در مبارزه بر سر سلطه خود در کشور را دیدند. طالبان که در واقع جنبش ملی پشتون هستند و برای حفظ کشور پشتون در افغانستان مبارزه می کنند دیگر نمی خواهند فقط « اماراتی» (منطقه) یک کشور عمومی باشند که توسط «داعش» به عنوان پروژه عربی ایجاد شود. طالبان برای رسیدن به اهداف خود پول و انرژی زیادی طی یک دهه در افغانستان صرف کرده اند و در سال 1996 میلادی افغانستان را تصرف و تا سال 2001 میلادی بر کشور حکومت کردند. جای تعجب نیست که طالبان و « داعش» بر ضد یکدیگر اعلان جهاد کردند و مبارزه مسلحانه را آغاز کردند.
اما همه چیز برای جنبش ضد دولتی در افغانستان به این سادگی جریان ندارد. « داعش» که با مقاومت طالبان روبرو شده است سعی می کند بین آنها تفرقه بیاندازد که موفق هم می شود. سازمان تروریستی « داعش» فعالانه افراد مأیوس از بین اعضای طالبان را استخدام می کند. نسل جدید طالبان نسبت به این موضوع واکنش نشان می دهند که 14 سال جنگ پس از برکناری از قدرت نتیجه ای ببار نیاورد و «داعش» طی مدت کوتاهی به موفقیت های بزرگی دست یافت: بخش بزرگی از خاک عراق و سوریه را تصرف کرد و از امکانات زیادی برخوردار شده است. نکته مهم دیگر برای افغانستان ، عامل مالی است. فرماندهان صحرایی طالبان که به «داعش» بپیوندند، 600-500 دلار در ماه دریافت می کنند و سرباز ساده تا 200 دلار دستمزد دریافت خواهد کرد. با توجه به مشکلات اقتصادی و بیکاری در افغانستان ، این پول زیادی است. جالب آن است که این پول ها فقط در بین طالبان طرفدار ندارد. با خروج واحدهای نیروهای ائتلاف، 50 هزار نفر که در تأمین خدمات به نیروهای بین المللی شرکت داشتند بیکار شدند. افغان های بیکار بدنبال منبع درآمد می گشتند و آن را در « داعش» پیدا کردند.
احتمال زیادی دارد که پول و سیمای رادیکال ترین افراط گرایان اسلامی در جهان در چهره « داعش» دلیل قطع ارتباط «جنبش اسلامی ازبکستان» با رهبری طالبان و پیوستن به گروهبندی « داعش» شد که در فعالیت ضد دولتی در اراضی شهرهای شمالی افغانستان و جمهوری های آسیای مرکزی شرکت داشت.
در نتیجه، بر طبق داده های سازمان ملل تعداد نفرات شاخه افغانی « داعش» از چند صد نفر تا 6 هزار نفر افزایش یافته است. شبه نظامیان « داعش» در اکثر شهرهای افغانستان فعال هستند. ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در دیدار چندی پیش با حامد کرزای رئیس جمهور سابق افغانستان متذکر شد که « این نکته باعث نگرانی می شود که سازمان « کشور اسلامی » هر چه فعال تر در افغانستان فعالیت می کند و در آنجا با اعتماد بیشتری عمل می کند. به نظر من، در 25 شهر از 34 شهر ما شاهد حضور « داعش» هستیم.»
حامد کرزای بنوبه خود اعلام نمود که «داعش» هیچ ارتباطی با افغانستان ندارد ، اما « آنها نیروهای خارجی برای رواج نفوذ خود در سراسر منطقه ایجاد کرده اند» و افغانستان برای آنها حالت ترامپلین را دارد.
این ارزیابی عادلانه اوضاع از طرف دو رئیس جمهور ابراز شد که نشاندهنده خطر ـ داعش» است. افغانستان برای «داعش» منبع تأمین مالی و نفرات و تبلیغات است. افغانستان برای آنها می تواند پایگاهی برای فعالیت تروریستی بر علیه کل منطقه از جمله آسیای مرکزی، قفقاز، ایران و روسیه باشد.
ولادیمیر ساژین گفت: متأسفانه در زمان حاضر، ارتش و پلیس افغانستان با 330 هزار نفر نمی تواند به چالش ها در سراسر خاک کشور پاسخ بدهد. ارتش و پلیس فاقد تسلیحات بودجه ضروری است و از کیفیت روانی و اخلاقی برای چنین مبارزه ای برخوردار نیست. علاوه بر نیروهای رسمی و منظم ، دسته های مردمی نیز در افغانستان وجود دارند. اکنون تعداد آنها بالغ بر 30 هزار نفر است. اما دولت فاقد بودجه ضروری برای تأمین مالی آنهاست. کسانی که دستمزد خود را دریافت نمی کنند به کسانی می پیوندند که مزد کار آنها را پرداخت خواهند کرد.
از اینرو کاملا آشکار می شود که بدون حمایت بین المللی و فعالیت هدفمند تمام کسانی که اسلام گرایان را شر مطلق می دانند نمی توان بر این شر پیروز شد. سرگی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه پس از دیدار دیگری با جون کری وزیر امور خارجه آمریکا متذکر شد که « ما از درک کلی در اینباره برخورداریم که این وضع محتاج عملیات شدیدتر است. این عملیات باید بر توافق جامع تمام کسانی استوار شده باشد که با گروهبندی « کشور اسلامی» مقابله می کنند.
این امر به اوضاع در افغانستان نیز مربوط می شود. ولادیمیر ساژین در پایان گفت: بدون شک، شورای امنیت سازمان ملل باید ایجاد ائتلاف نظامی — سیاسی بین المللی را اعلام کند که از حق انجام عملیات مستقیم نظامی بر علیه شبه نظامیان اسلام گرا که با شمشیر و تفنگ ایدئولوژی و موازین ضد بشری را رواج می دهند که تمدن معاصر را تهدید می کند، برخوردار باشد.
