امروز سی ام ژوئن است. روزی که باید توافق مربوط به برنامه ی هسته ای ایران بین جمهوری اسلامی ایران و گروه 5+1 (5 عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد بعلاوه آلمان یعنی واسطه هایی که نظر و اراده ی جامعه ی بین الملل را ابراز می دارند) بدست می آمد. اما این اتفاق نیافتاد. دلیل توقف روند مذاکرات چیست؟ آیا توافق بدست خواهد آمد؟ اگر بله پس کی و با چه شرایطی؟ شرق شناس و تحلیل گر سیاسی ولادیمیر ساژین در این باره می گوید:
توقف در روند مذاکرات نبوده و نیست. برعکس. پس از روی کار آمدن حسن روحانی در سال 2013 به عنوان رئیس جمهور ایران با سیاستی که به شدت علاقه مند به لغو تحریم های اقتصادی و مالی است که به اقتصاد کشور ضربه زده اند و در واقع به حل مشکلات هسته ای ایران علاقه مند است ، روند مذاکرات که بیش از ده سال طول کشیده بود به سطح جدیدی وارد شد.
ساژین ادامه می دهد: کلا طی شانزده ماه از آوریل سال 2015 ، در بسیاری از موارد به توافق رسیدند که در توافقات لوزان منعکس گردید ، این توافقات تمامی مسائل مشخص مربوط به حل نهایی مشکل هسته ای ایران را در برمی گیرد و باید به پایه و اساسی برای آماده کردن توافق نهایی و همه جانبه تبدیل گردد.
بدون شک ، توافق هسته ای همه جانبه با ایران ، صفر شدن زیرساخت های هسته ای ایران و یا لغو برنامه های توسعه ی زمینه های هسته ای برای ایرانیان را پیشنهاد نمی دهد. این امر از نقطه نظر حقوقی ممکن نیست ، از آنجا که قرار داد منع گسترش تسلیحات هسته ای و اسناد آژانس بین المللی انرژی اتمی به هر کشوری حق می دهد که فن آوری های هسته ای خود را توسعه دهد و در واقع تحت شرایطی که تمامی تولیدات هسته ای باید تحت کنترل شدید آژانس بین المللی انرژی اتمی باشند.
به عقیده ی ساژین ، در این ارتباط موارد خاص و مشخص توافق که در ماه آوریل در لوزان اعلام شد بهترین راه خروج از بحران هسته ای ایران است.
تا سی ام ژوئن نتوانسته اند سند را آماده کنند. اما این فاجعه نیست. این گواه آن است که طرفین با حس مسئولیت زیاد به سند با کیفیتی نزدیک می شوند. دشواری این قضیه در این است که هر کلمه از قرارداد در تمامی زبان های رسمی سازمان ملل متحد و همچنین به زبان فارسی باید یک معنا را دربرداشته باشد. در سند نهایی نباید هیچ گونه دوگانگی بوده و همچنین فرصتی برای تحریف و تفسیر مفاد سند به نفع یکی از طرفین ندهد.
به نظر منابع دیپلماتیک در یکی از هیات ها امروز طرفین در بخش اعظمی از سند توافق کرده و آنرا تهیه کردند. این سند از متن اصلی و پنج پیوست تشکیل شده است و تقریبا 80 صفحه می باشد. فعلا نمی شود به طور دقیق گفت که چه مواردی در این توافق آمده است. ضمنا رئیس دیپلماسی اتحادیه اروپا فدریکا موگرنی قبلا بیان داشت که توافق بر پایه ی توافق های بدست آمده در لوزان در آوریل خواهد بود.
در حال حاضر اختلاف نظر بین ایران و گروه 5+1 بر سر مسائل الگوریتم لغو تحریم ها علیه ایران و همچنین روش کنترلی آژانس بین المللی انرژی اتمی و مکانیزم های بین المللی کنترل بر اجرای معاهده وجود دارد. تهران متقاضی لغو تحریم ها بلافاصله با لازم الاجرا شدن توافق است. ضمنا ایرانی ها مخالف بازرسی تاسیسات اعلام نشده از جانب آژانس بین المللی انرژی اتمی هستند یعنی تاسیساتی که به طور رسمی توسط تهران به آژانس به عنوان هسته ای اعلام نشده اند.
اما دراینجا پیشرفت هایی هم مشاهده می شود. به طرف ایرانی پیشنهاد داده شد که دستیابی به معاهده و امضای رسمی آنرا به زمان بسپارند. در واقع اعمال اولیه ایران برای محدود کردن برنامه ی هسته ای به عنوان توافق مقدماتی ارائه شده و سپس وقتی آژانس بین المللی انرژی اتمی این اعمال را کنترل کرد، توافق به طور رسمی امضاء خواهد شد و پس از آن لغو تحریم ها آغاز می شود. این روز باید به عنوان آغاز رسمی اجرای سند اعلام شود.
در ارتباط با تاسیسات اعلام نشده ممکن است مصالحه صورت گیرد. مسئله مربوط به ارائه ی دسترسی به هر گونه تاسیسات نظامی جمهوری اسلامی ایران برای بازرسین آژانس بین المللی انرژی اتمی باقی نمی ماند. نماینده ی عالی رتبه ی آمریکایی که نام خود را آشکار نکرد بیان داشت که نقطه ی شروع این نیست که آژانس بین المللی انرژی هسته ای باید امکان ورود به هر گونه تاسیسات نظامی را داشته باشد. برای آنکه خود آمریکا هم به هیچ کسی اجازه ی دسترسی به هر تاسیساتی را نمی دهد و این گزینه قابل پذیرش نیست. به عقیده ی وی ، طرفین موفق شده اند مکانیزمی را تهیه کنند که اجازه می دهد آژانس بین المللی انرژی اتمی تنها به تاسیاست مشکوک ایرانی دسترسی داشته باشد. در کل این امر به شرایط و تقاضای پروتکل تکمیلی توافق با آژانس بین المللی انرژی اتمی مرتبط است که تهران در دسامبر سال 2003 آنرا امضاء کرده و داوطلبانه و بدون تصویب مجلس تا روی کار آمدن دولت رئیس جمهور احمدی نژاد پذیرفته شد. با توجه به همه بدیهیات سخن در خصوص گزینه های تصویب پرتکل تکمیلی است که برای آژانس بین المللی انرژی اتمی امکان درخواست بازدید از تاسیسات اعلام نشده را می دهد در صورتی که آژانس پایه و اساسی داشته باشد که ممکن است فعالیت های غیر قانونی هسته ای در آنجا انجام می شوند.
ساژین اطمینان می دهد ، شکی نیست که کار دیپلماتیک و سیاسی دشورای تحت فشار زمان وجود دارد. به گفته ی وزیر امور خارجه فرانسه لوران فابیوس، مذاکرات تا پاین ژوئن بسته نمی شود اما تاریخ جدیدی برای دور بعدی مشخص نخواهد شد: سیاست مداران قصد دارند در وین تا لحظه ی آخر بمانند. معاون وزیر امور خارجه روسیه سرگی ریابکوف خاطر نشان نمود که مذاکرات ایران و گروه 5+1 عملا به رژیم بدون وقفه ای وارد شده است. بر اساس برخی از خبرها ، مذاکرات ممکن است از یک تا دو هفته به طول انجامد.
سی ام ژوئن در وین ، " جمع بزرگی " از وزرا ی امور خارجه ی " گروه 5+1" و ایران تشکیل می شود که فدریکا موگرنی ، رئیس دیپلماسی اتحادیه ی اروپا آنرا سرپرستی می کند. ممکن است یوکیو آمانو ، دبیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی با مشاورین خود به آنها بپیوندد. رسانه های ایرانی بعید نمی دانند که علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و حسین فریدون برادر و مشاور رئیس جمهور ایران نیز از ایران راهی شوند. آنها در دور موفق مذاکرات در لوزان در ماه های مارس و آوریل امسال شرکت داشتند.
ساژین خاتمه می دهد: علیرغم اینکه سی ام ژوئن روز امضای سند نمی شود، دسیسه های حول آن باقی می ماند. وزرایی که در وین جمع شده اند در این روز باید اوضاع را مشخص کرده و به پرسش ها پاسخ دهند، اینکه آیا توافق بدست خواهد آمد یا خیر؟ اگر بله پس کی و با چه شرایطی؟ امیدواریم که جواب های مثبتی بشنویم.
