آب نقش حیاتی در توسعه اقتصادی و اجتماعی در سراسر جهان وعراق دارد؛ چراکه تمدن‌هایی نظیر سومری‌ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها در حاشیه رود فرات و دجله در چند هزار سال پیش شکل گرفته‌اند.
ناحیه بین النهرین با 300 هزار نفر سکنه در حال خشک شدن است. خشک شدن رودخانه ها و بخش هایی از تالاب باعث حابجایی ساکنین این ناحیه که یکی از نواحی تحت حفاظت یونسکو است (به عنوان منطقه الهام بخش بهشت عدن) شده است. اما اصلی‌ترین دلایل بحران آبی در این کشور که متاسفانه کمتر در مورد آن صحبت می شود،سوء مدیریت آبی دولت عراق است.
عبداللطیف رشید، رئیس جمهور عراق، طی یک سخنرانی در وزارت منابع آبی این کشور، به دون هیچ اشاره ای به این حقیقت که در اثر بی تدبیری مقامات آبی کشورش 60% آب های در دسترس این کشور به هدر می رود ، عامل بحران کمبود آب در عراق را کشورهای همسایه معرفی کرد.
آدرس های غلط دولت عراق ومحافل فرصت طلب در موضوع بحران آب در عراق دامن ایران را نیز گرفته که بدون توجه به حقایق و ارقام با طرح ادعاهای واهی قصد بر انگیختن احساسات ملت عراق بر علیه جمهوری اسلامی را دارند بوق های تبلیغاتی خصمانه به ویژه در فصل گرما و رنج مردم عراق از نبود توانمندی های خدماتی وبرق، این موضوع را در تعقیب اهدافی خاص برای تحریک وشوراندن جامعه عراق علیه ایران مطرح می کند، در حالی که تنها منشأ 7 درصد آب ورودی به عراق از ایران است ودلیل اصلی کمبود آب درعراق احداث سدهای متعدد بر بالادست رودخانه‌های دجله و فرات توسط ترکیه است. آیا ایران مقصر است ؟
قبل از هر چیز باید بدانیم که معاهدات و قراردادهای آبی میان کشورها با توجه به عوامل وتغییرات اقلیمی و افزایش تعداد جمعیت جزو آیات محکمات نیست که باید در طول اعصار دستخوش تغییر نباشد.این معاهدات باید حداقل هر 20 سال یکبار با توجه به داده های جدید اقلیمی و جمعیتی به روز شوند.
ناحیه بین النهرین با 300 هزار نفر سکنه در حال خشک شدن است. خشک شدن رودخانه ها و بخش هایی از تالاب باعث حابجایی ساکنین این ناحیه که یکی از نواحی تحت حفاظت یونسکو است (به عنوان منطقه الهام بخش بهشت عدن) شده است. اما اصلی‌ترین دلایل بحران آبی در این کشور که متاسفانه کمتر در مورد آن صحبت می شود،سوء مدیریت آبی دولت عراق است.
عبداللطیف رشید، رئیس جمهور عراق، طی یک سخنرانی در وزارت منابع آبی این کشور، به دون هیچ اشاره ای به این حقیقت که در اثر بی تدبیری مقامات آبی کشورش 60% آب های در دسترس این کشور به هدر می رود ، عامل بحران کمبود آب در عراق را کشورهای همسایه معرفی کرد.
آدرس های غلط دولت عراق ومحافل فرصت طلب در موضوع بحران آب در عراق دامن ایران را نیز گرفته که بدون توجه به حقایق و ارقام با طرح ادعاهای واهی قصد بر انگیختن احساسات ملت عراق بر علیه جمهوری اسلامی را دارند بوق های تبلیغاتی خصمانه به ویژه در فصل گرما و رنج مردم عراق از نبود توانمندی های خدماتی وبرق، این موضوع را در تعقیب اهدافی خاص برای تحریک وشوراندن جامعه عراق علیه ایران مطرح می کند، در حالی که تنها منشأ 7 درصد آب ورودی به عراق از ایران است ودلیل اصلی کمبود آب درعراق احداث سدهای متعدد بر بالادست رودخانه‌های دجله و فرات توسط ترکیه است. آیا ایران مقصر است ؟
قبل از هر چیز باید بدانیم که معاهدات و قراردادهای آبی میان کشورها با توجه به عوامل وتغییرات اقلیمی و افزایش تعداد جمعیت جزو آیات محکمات نیست که باید در طول اعصار دستخوش تغییر نباشد.این معاهدات باید حداقل هر 20 سال یکبار با توجه به داده های جدید اقلیمی و جمعیتی به روز شوند.
اساساً منشا ورود آب های ایران به عراق چیست؟ آیا غیر از باران سرمنشا دیگری هم وجود دارد ؟ اگر باران نبارد، چگونه می توان آب با همان مقادیر مقرر در معاهده آب بین دو کشور، به رودخانه های عراقی پمپاژ کرد ؟ باید واقع بینانه و به دور از خیال پردازی و سیاست زدگی فکر کنیم، به خصوص که تبعات بحران آب به مراتب بیشتر از دیگر بحران ها است.
در بحران داعش و جنگ علیه گروه های تکفیری وتروریستی در عراق، نزدیک به سه میلیون نفر در عراق آواره داخلی شدند. اما طی هشت سال آینده، در بحران آب، پیش بینی میشود چهار میلیون نفر در عراق آواره شوند. این دیگر فقط مشکل زیست محیطی نیست. این بر امنیت از جنبه های مختلف تاثیر می گذارد امنیت اجتماعی، امنیت آب، امنیت غذایی.
کمترین دانش آموز در مدارس ابتدایی عراق از کتاب جغرافیای خود می داند که رودخانه دجله از کوه های جنوب غربی ترکیه سرچشمه می گیرد و از پنج شاخه تغذیه می شود یعنی : رودخانه خابور از شرق آناتولی در استان حکاری زاب بزرگ از دریاچه وان در ترکیه سرچشمه می گیرد. زاب کوچک از شمال غربی ایران / رودخانه العظیم از سلیمانیه / رود دیاله از دو سرچشمه ایران و عراق سرچشمه می گیرد در حالی که رود فرات تماما از ترکیه تامین می شود.
در مجموع 71 درصد از درآمد آبی عراق از ترکیه 7 درصد از ایران 4 درصد از سوریه 18 درصد ازعراق تامین می شود، پس چرا این همه تهمت زنی به ایران ؟
بحران آب مشکل همه دنیاست.. 40 درصد جمعیت جهان بر روی رودخانه های مرزی زندگی می کنند. 80 درصد کشورهای عربی زیر خط فقر آب هستند. بیشتر آب کشورهای عربی از خارج مرزهای خود تامین می شود.
در جهان 50 درصد آب بدون استفاده وبه دون توجه به دریاها و اقیانوس ها سرازیر می شود.
رودخانه کنگو که یک سوم آب های آفریقا را تشکیل می دهد بدون استفاده به اقیانوس می رود.
معمولا کشورهای آب‌خیز کشورهای فقیری هستند زیرا توانایی‌های مادی و ایده‌های هوشمندانه ندارند و فساد و جهل اداری وجود دارد در حالی که کشورهای که از توانائی های مادی بهره مندند با استفاده از تکنولوژیهای مدرن توانسته اند بر مشکل آبی خود چیره شوند .
در رابطه با عراق، اساساً میزان درآمد آبی که از ترکیه وارد عراق و سوریه می شود در حد کفاف نیست و از همه بدتر ترکیه برای تشدید بحران اقدام به سد سازی می کند که باعث شده درصد زیادی از سهم این کشور قطع شود و مشکلات اقتصادی و اجتماعی فراوانی را به بار آورد.علل بحران بی‌سابقه‌ای شدید آب عراق:
علل خارجی :
• تغییر اقلیم: منطقه غرب آسیا بیشترین تاثیر را از تغییرات اقلیمی دارد که عمدتاً دچار خشکسالی است و دمای بالایی را به ثبت رسانده است وبر جمعیت و کشاورزی منطقه تاثیر نهاده است .
• ساخت سدها در ترکیه و سوریه. در اینجا باید منصفانه به نقش ایران نیز اشاره کرد هرچند سهم ایران در کاهش آب بسیار ناچیز بوده .
علل داخلی :
• عرضه و تقاضای آب:مقدار آب مورد نیاز برای تامین نیازهای عمرانی، کشاورزی و صنعتی 66.8 میلیارد مترمکعب است. در حالی که مقدار آب قابل دسترسی در سال 2025 43 میلیارد متر مکعب خواهد بود. علاوه بر ان کیفیت آب رودخانه ها با رفتن به سمت جنوب بسیار بدتر می شود و میزان نمک های محلول در بصره را به 2000 ppm می رسد.
• شبکه های توزیع آب شرب و فاضلاب: این شبکه ها بسیار ضعیفند راندمان آنها از 32 درصد تجاوز نمی کند در حالی که میزان تقاضا برای آب 11 میلیون متر مکعب در روز است وتامین آب در حال حاضر نصف این مقدار است. 14 شهر از مجموع 252 شهر در عراق دارای سرویس فاضلاب هستند و میزان آب تصفیه شده تنها به 8 درصد جمعیت خدمات رسانی می کند، شبکه های فاضلاب فرسوده و نیاز به تعمیر و بازسازی دارند زیرا 70 درصد آب این شبکه بدون تصفیه به رودخانه ها نشت می کند. کیفیت نامناسب آب شرب و شبکه های فاضلاب باعث اختلاط فاضلاب با آب آشامیدنی و شیوع بیماری ها شده است.
• کیفیت آب : مقدار مواد نمکی محلول شده در رودخانه دجله در مرز عراق و ترکیه در محدوده 280 میلی گرم در لیتر قابل قبول است. با این حال، وقتی به سمت جنوب می رویم، به طرز چشمگیری افزایش می یابد.
• بیابان زایی: کوچک شدن تشعبات رودخانه ها، بدتر شدن کیفیت آب آنها و افزایش شوری خاک منجر به تبدیل 45 درصد از اراضی عراق به مناطق خشک لم یزرع شده است واین منجر به افزایش طوفان های گرد و غبار و کوچک شدن زمین های زراعی به میزان 40 درصد که در فاصله سال های 2007 تا 2009 نزدیک به 20 هزار نفر مجبور به ترک زمین های خود شدند.
• احیای مردابها یا اهوار : خشک شدن اهوار منجر به تغییرات زیست محیطی شده در نتیجه برای بهره برداری از بخشهایی از این منطقه برای عملیات سرمایه گذاری نفتی و کشت نسبی توسط برخی از شهروندان، بازسازی کامل منطقه میسر نیست.
• مدیریت منابع آب: پس از سال 2003، مقامات فاقد صلاحیت، نهادهای دولتی مرتبط با مدیریت منابع آب را به دست گرفتند که منجر به تشدید بحران شد و فقدان صلاحیت باعث شد تا وزارت منابع آب عراق هیچ تلاشی برای مذاکره با کشورهای همسایه در مورد تامین حق آبه عراق انجام دهد. وکار تعمیر و نگهداری پروژه های آبیاری و زهکشی را کنار بگذارد. برخی از مقامات این وزارتخانه برای نیل به منافع شخصی به اراضی خارج از محدوده آبیاری سهام آب اعطا ونسبت به ذخیره سازی آب در سدها بی توجهی کردند. علاوه بر این زمین های باتلاق کم عمق را زیر آب بردند که موجب غلظت شوری در این مناطق شد. راهکارهای مقابله با بحران آب در عراق:
انچه بیشتر از همه مهمتر است باید ملاحظات سیاسی و شرایط اقلیمی به دور از جنجال وهیاهو در نظر گرفت و با روش های انسانی مناسب این بحران را که در اصل یک بحران فصلی وموسمی است پشت سر بگذاریم و هر سه کشور در کم آبی شریک باشند ، منظورم این است که اگر ایران و حتی ترکیه می خواهند سد بسازند یا پروژه هایی را اجرا کنند باید بر این اصل باشد به ویژه اینکه روابط ایران و عراق بر منافع متمایزی استواراست که کاملا الگوی متفاوتی دارد نسبت به روابط عراق وترکیه.
عبور از بحران آب کار آسانی نیست و نیازمند تلاش فراوان متخصصان منابع آب است.باید مذاکراتی بین کشورهای مربوطه با حضور یک میانجی بی طرف بین المللی با فراهم کردن توانایی های مالی و فناوری آن انجام شود.
عراق باید مشوق هایی را ارائه دهد که طرف ترکیه ای را برای مشارکت موثر ترغیب کند، مانند معامله کاهش قیمت نفت وارداتی به ترکیه، در مقابل آب.
کلیه کشورهای همجوار آبی باید بدون توجه به تغییرات سیاسی وبا تکیه بر موارد ذیل یک برنامه راهبردی مدیریت آب را تهیه کنند بر مبنای :
احیای موسسات مرتبط با آب و نوسازی تصفیه خانه ها، شبکه های آبیاری و توزیع آب.
تدوین برنامه آگاهی عمومی همچنین برنامه های آموزشی برای کارکنان.
با در نظر گرفتن عرضه و تقاضا ، استفاده از منابع غیر سنتی مانند پساب های تصفیه شده و برداشت آب ضروری است.
تشویق بخش خصوصی در امر سرمایه گذاری در حوزه آب/ تهیه یک پلان همکاری روشن با سایر وزارتخانه های ذیربط /استفاده از روش های نوین کاهش تلفات وبه هدر رفتن آب / بازسازی و توسعه شبکه های آبیاری و توزیع آب واستفاده از کانال های بسته برای کاهش تلفات آب/ توسعه و نگهداری شبکه های آبیاری و زهکشی/ کاهش مصرف کودهای شیمیایی /عدم تمرکز مدیریت/ توسعه خدمات با استفاده از تکنولوژی روز وایجاد کارخانه های تصفیه فاضلاب برای پوشش مصرف روزافزون آب/ کشت محصولاتی که آب کمتری مصرف می کنند ودر مورد سایر محصولات دیگر بهتر است آنها را در اقلام وارداتی قرار داد،اما متاسفانه آنچه که امروز می بینیم برعکس است.