ولادیمیر پوتین، شی جین پینگ و نارندرا مودی امروز مذاکرات چندجانبه ای را برگزار می کنند – در حالت مجازی و با حضور رهبران چند کشور دیگر. روز سه شنبه نشست سران سازمان همکاری های شانگهای – مهمترین سازمان اوراسیایی در حوزه امنیتی- برگزار می شود. سازمان همکاری های شانگهای از ائتلاف روسیه و چین در حوزه امنیتی در آسیایی میانه رشد کرد و هرچند که بعنوان یک سازمان در سال 2001 شکل گرفت، در عمل از سال 1996، زمانی که "پنجگانه شانگهای" ایجاد گردید، وجود دارد. در حال حاضر این سازمان هشت عضو دارد، امروز امروز در نشست دهلی تعداد این اعضا به نه عضو افزایش خواهد یافت، زیرا روند عضویت کامل ایران پایان خواهد یافت. و این تنها آغاز گسترش می باشد- درچشم انداز یکی دو ساله بلاروس از جایگاه ناظر به عضو دائم تبدیل خواهد شد و در ده ها کشور نیز در صف می باشند که عمدتا کشورهای مسلمان هستند.
در سالهای اخیر سازمان همکاری های شانگهای به نوعی در سایه خواهر جوانتر خود- بریکس- قرار گرفت: این سازمان هر چند که بعد تر شکل گرفت، به شکلی جهانی تشکیل شد و نه بعنوان یک نشانه قاره ای، و اینک صفی از بیست کشور برای عضویت در آن شکل گرفته است. ستون فقرات هر دو سازمان از سال 2017 روسیه، چین و هند می باشند، اما مشخصه خاص اوراسیایی سازمان همکاری های شانگهای دیگر بصورت تدریجی تا آفریقا گسترده شده است. مصر عنوان شریک در گفتگو را بعنوان کشوری آفریقایی دریافت کرد، که تنها بخش کوچکی از آن در آسیا قرار دارد. این بدان معنا نیست که سازمان همکاری های شانگهای امکان توسعه خود در اوراسیا را از دست داده است: فهرست علاقمندان برای تبدیل شدن به اعضای این کلوب دقیقا در سال های اخیر بصورت پویا گسترده شد.
بعد از ورود بلاروس به جایگاه ناظر (که این آخرین پله آماده سازی برای پذیرش بعنوان عضو ثابت است)، تنها افغانستان و مغولستان در این جایگاه باقی می مانند. افعانستان مایل بود که وارد سازمان شود، اما ابتدا اشغال آمریکایی ها مانع بود و حالا در این مسیر پذیرش حقوقی دولت طالبان بعنوان عضو سازمان همکاری های شانگهای باقی مانده است(هر چند که همه با آنها رابطه دارند). و مغولستان برعکس هیچ مانع خارجی را برای بالا بردن جایگاه خود ندارد، اما در اولان باتور با اشاره به بیطرفی خود، عجله ای برای عضویت در آن ندارند. سازمان همکاری های شانگها یک سازمان نظامی نیست، هر چند که هم اینک مانور مشترک نیز برگزار می نماید، اما مغولستان برای بی طرفی خود بسیار ارزش قاول است و نمی خواهد دچار وابستگی بیشتر به چین شود.
اما دیگر کشورهای آسیایی، برعکس، می خواهند به چین نزدیک تر شوند و به همچنین در مجموع به سازمان همکاری های شانگهای- در وهله اول این مربوط به کشورهای مسلمان می شود. بعد از آنکه ابتدا پاکستان و بعد از آن ایران به عضویت این سازمان در آمدند، تمامی کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس درخواست های خود را ارسال نمودند- عربستان سعودی و قطر شریک گفتگو هستند و در نشست جاری سران درخواست های امارات متحده عربی، کویت و بحرین مورد ارزیابی قرار می گیرد. ترکیه نیز جایگاه شریک گفتگو را دارد (عراق و سرویه نیز می خواهند درخواست ارسال نمایند) و همچنین دو کشور منطقه نفوذ هند، یعنی سریلانکا و نپال و دو همسایه دیگر هند نیز در صف قرار دارند – میانمار و مالدیو.
یعنی اینکه کشورهای آسیایی خارج از محدوده سازمان همکاری های شانگهای قرار می گیرند که در مدار نظامی ایالات متحده آمریکا قرار دارند(ژاپن و کره جنوبی) و بخش بزرگی از کشورهای جنوب شرقی آسیا (هر چند که از آنها هم اولین مشارکت کننده پیدا شده است- کامبوج که جایگاه شریک گفتگو را دریافت کرده و میانماری که به این سمت گرایش پیدا کرده است). در عمل یک سازمان پان اسیایی امنیتی شکل می گیرد که شعار غیر رسمی "مشکلات آسیا می بایست توسط خود آسیایی ها حل شود" را پیش می برد. مشخص است که غرب اصلا از این امر خوشنود نیست و آنها سرمایه گذاری خود را روی اختلاف نظرها داخل خود این سازمان در حال گسترش قرار داده اند. اما آیا این جواب خواهد داد؟
سازمان همکاری های شانگهای در حال ریسک توسعه می باشد – خود این واقعیت پذیرش دولت های غیر دوست – مثل هند و پاکستان- بیانگر آن می باشد. زیرا مفهوم سازمان همکاری های شانگهای اتفاقا در فهم مکانیزم حل اختلافات و مشکلات در عرصه آسیایی بواسطه تلاش های خودشان می باشد. بله، این امری بسیار سخت می باشد، بله، امکانات غرب برای بازی روی تناقضات هنوز بسیار زیاد استف اما مهم جهت حرکت کشورهای آسیایی می باشد.
اختلاف نظر ها داخل سازمان همکاری های شانگهای البته که باقی خواهند ماند – دقیقا به همین دلیل است که متاسفانه نشست جاری سران بصورت مجازی برگزار می شود. و دیگر نه به دلایل مربوط به ویروس کووید، مثل سالهای 2021-2020، بلکه بدلیل عدم توفیق در هماهنگی برنامه رهبران کشورهای کلیدی. در این خصوص اطلاعات رسمی در دست نمی باشد، اما شنیده هایی وجود دارند که مهمترین مانع در این مسیر، نبود تایید حضور شی جین پینگ در این نشست بوده است – تاریخ دقیق نشست طی مدت طولانی اعلام نمی شد، تاریخ ها تغییر می کردند و علی الظاهر پکن حضور رهبر خود را تایید نمی کرد و دهلی تصمیم گرفت حضور همگی را به حالت مجازی منتقل کند. روابط هندو چین سومین سال است که در بهترین حالت خود قرار ندارند ولی با این وجود این مسئله مزاحم حضور پینگ و مودی در نشست قبلی در سمرقند نشد. آیا عملیات ویژه نظامی روسیه می توانسته روی تصمیم هند اثر داشته باشد؟ معلوم است که برخی فشار ها از جانب آمریکایی ها وجود داشته است (مثل نشست پیش روی سران کشورهای عضو بریکس در آفریقای جنوبی)، اما اولا که این فشار نمی توانسته جدی باشد(تا باعث ناراحتی دهلی نو نشود) و ثانیا مودی به اندازه کافی مستقل است که تسلیم هیچ فشاری نشود.
اما حتی در حالت مجازی نیز نشست کنونی سران سازمان همکاری های شانگهای تبدیل به یکی دیگر از قدم های مهم در مسیر ساخت پاردایم پسا غربی خواهد شد – هم در آسیا و هم در کل جهان.
پتر آکوپوف