سفر رئیس جمهوری ایران به چین را باید یکی از نقاط عطف در روابط دو کشور ارزیابی کرد. روابط ايران و چین، به عنوان دو كشور مهم و دو بازيگر اثرگذار در سطوح منطقه اي و بین المللي همواره از کمترین حاشیه سیاسی برخوردار بوده و دو کشور با احترام به ملاحظات سیاسی و امنیتی، متمرکز بر روابط اقتصادی بودند. صرف نظر از سابقه قابل تأمل و چشمگیر طي چند دهه گذشته در گسترش مناسبات تهران و پکن، دو کشور دارای فرصت های زیادی در آینده پیشرو هستند.
در سطح سیاسی
مهمترین زمینه در روابط ایران و چین، تعهد به حقوق و هنجارهای بین المللی، تمامیت ارضی کشورها و مخالفت با سیاست های ناعادلانه و مداخله جویانه علیه ملت ها است. نگاه ایران در بسیاری از موضوعات سیاسی- امنیتی، قوانین بین المللی و مقابله با تروریسم، همسو با چین است. در این رابطه تهران نیز انتظار دارد پکن ملاحظات سیاسی و امنیتی به ویژه در موضوع تمامیت ارضی ایران را محترم بشمارد و اجازه وقوع ابهاماتی چون بیانیه اخیر نشست مشترک سران عربی و چین را ندهد. ایران ملاحظات چین در رابطه با سایر بازیگران منطقه ای در خاورمیانه را درک می کند. تهران نیز مانند پکن علاقمند به توسعه مناسبات توام با احترام و مزیت های سیاسی و اقتصادی با سایر کشورها است. بر این اساس در دولت سیزدهم یک سیاست با عنوان سیاست همسایگی در دستور کار قرار دارد که هدف آن، افزایش مناسبات دوستانه با همه همسایگان است.
ضمن اینکه باید ملاحظه داشت تجربه تاریخی روابط ایران و چین نشان داده است که روابط تهران و پکن علاوه بر اراده دوجانبه، متاثر از روندهای منطقه ای و بین المللی به ویژه روند روابط چین و آمریکا یا روابط ایران و غرب بوده است. در واقع علیرغم اراده سیاسی ایران و چین، این عدم قطعیت وجود دارد که عامل غرب سناریوهای مختلفی را برای روابط تهران و پکن رقم بزند. این در حالی است که سیر تحولات جهانی در ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی وارد روندهای نو و حساسی شده است. روند جدید جهانی، به سمت تکثیر مراکز قدرت در جهان است، اما جهان غرب در حال مقاومت در برابر این روند است و تلاش می کند مانع همگرایی های آسیایی شود. در این روند ایران و چین باید همکاری های سازنده و عملگرایانه خود را در برابر عوامل مخرب حفظ کنند.
در سطح اقتصادی
مهمترین فرصت در رابطه دو کشور، اقتصادهای همپوشان و مکمل است. ایران یکی از منابع تامین کالای استراتژیک انرژی جهان است و چین به عنوان یک کشور صاحب تکنولوژی و صنعت می تواند بخش زیادی از نیاز خود به انرژی را از ایران تامین کند. چین برنامه کریدورهای اقتصادی با ثبات و امن را دنبال می کند و ایران با موقعیت ژئوپلتیک و ژئواکونومیک خاص بین آسیا و اروپا، می تواند یکی از ایستگاه های این کریدورها باشد.
چین یکی از تولید کنندگان بزرگ جهان است و ایران نیز ظرفیت زیادی برای میزبانی شرکت های بزرگ و چندملیتی فعال در چین را دارد. همانگونه که چین از توانمندی بالایی در سرمایه گذاری و نیز تکمیل زنجیره تولید در ایران برخوردار است، ایران قادر به تامین فضا، نیروی انسانی و تکنولوژی تولید کالاهای تجاری است. در همین حال چین می تواند از ظرفیت ژئواکونومیک ایران برای بازارهای آسیای غربی، اروپا و آفریقا بهره ببرد. با توسعه زیرساختهای ترانزیتی، موقعیت ژئواکونومیک ایران از نظر دسترسی و کاهش هزینه های گمرگی و حمل و نقل منحصر به فرد و غیرقابل چشم پوشی تلقی می گردد.
تا پیش از طرح برنامه همکاری ۲۵ساله ایران و چین، عمده همکاری‌های تهران و پکن محدود به برخی سرمایه گذاری های نه چندان بزرگ، مبادلات تجاری، معاملات تسلیحاتی و نفتی بود. توسعه روابط اقتصادی در پروژه های کلان می تواند موتور تحول همکاری های تهران و پکن باشد. استفاده از تمام بسترها و عوامل دیپلماسی اقتصادی بین دو کشور می تواند ضامن تداوم رشد برای دو کشور باشد. سیاست های صنعتی و بازرگانی ایران و چین می تواند در راستای اهداف ابتکار کمربند و راه حائز اهمیت باشد.
چین می تواند در روند منطقه ای و جهانی که برای مقابله با تحریم های غربی –آمریکایی شکل گرفته نقش مهمی ایفا کند. توسعه روابط اقتصادی ایران و چین مستلزم ضمانت های مالی و بانکی است.
در حوزه فرهنگی
توسعه روابط فرهنگی ایران و چین نیز می تواند بستر مهمی برای مفاهمه افکار عمومی دو کشور در حمایت از سیاست های تهران و پکن باشد. نقش رسانه‌ها، دانشگاهیان، دانشجویان، هنرمندان و سایر اقشار اجتماعی در این رابطه مهم هستند. همکاری و تعامل سازنده و پایدار و درازمدت راهبردی با کشورهای شرق آسیا نیازمند سرمایه اجتماعی و دیدگاه عمومی مثبت نسبت به رابطه با این کشورهاست.
در مجموع روابط ايران با چین به گونه روزافزون در حوزه های سیاسي اقتصادي و فرهنگی واجد اهمیت و ظرفیت های زیادی است. ایران به چین به عنوان یک همکار استراتژیک بلند مدت می نگرد. چین می تواند نقش مهمی در عملیاتی سازی سند همکاری های راهبردی 25 ساله داشته باشد.
[1] Asian Infrastructure Investment Bank
[2] Asian Development Bank
[3] Silk Road Fund