اسپوتنیک به نقل از مجله "آتلانتیک" چاپ آمریکا می نویسد: شب ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰، رئیس جمهور آذربایجان، نخست وزیر ارمنستان و رئیس جمهور روسیه بیانیه سه جانبه توقف درگیری را امضا کردند. چرا غرب از سیاست حفظ صلح روسیه در قفقاز راضی نیست؟
ایان کِلی سفیر سابق آمریکا در گرجستان در این خصوص چنین می نویسد: در ماه جاری میلادی اولین سالگرد آتش بس در دومین جنگ بر سر قره باغ کوهستانی بین ارمنستان و آذربایجان است.
جنگ اول در سال ۱۹۹۴ همچنین با آتش بس پایان یافت. طرفین سپس توافق کردند که ایالات متحده، فرانسه و روسیه در جستجوی راه حلی پایدار، ریاست مشترک مذاکرات را بر عهده بگیرند. در سال ۲۰۱۲ نویسنده این مقاله نماینده آمریکا در این فرآیند بود و متوجه شد که توافقات نانوشته ای نیز وجود دارد.
بنابراین، مسکو و واشنگتن توافق کردند که خود ابرقدرت ها در نیروهای حافظ صلح قرار نگیرند. طرف های درگیر نیز با این امر موافق بودند. در همان زمان، یکی از مقامات بلندپایه جمهوری آذربایجان به طور غیررسمی به نویسنده اطلاع داد که ورود نیروهای روسیه به قره باغ برای آنها یک "خط قرمز" است، زیرا "اگر صلحبانان روسی وارد می شدند، آنها این سرزمین را ترک نمی کردند".
با این حال، آتش بس گذشته تنها با میانجیگری روسیه منعقد شد و تنها نیروهای روسیه وارد نیروهای حافظ صلح شدند.
چگونه شد که واشنگتن و پاریس از این روند خارج شدند؟ یکی از دلایل، تمایل تزلزل ناپذیر کرملین برای بازگرداندن هژمونی روسیه بر سرزمین های تاریخی خود است.
و دلیل دوم عدم تمایل کاخ سفید و کاخ الیزه به انجام نقش واسطه است. سال هاست که دیپلمات های آمریکایی و فرانسوی از رهبران خود خواسته اند تا روسای جمهور کشورهای درگیر را به صلح وادار کنند. با این حال، چند دولت ایالات متحده و فرانسه پشت سر هم غیر فعال بودند، اما سومین رئیس مشترک مذاکرات طی دهه گذشته تقریباً هر سال از سران آذربایجان و ارمنستان پذیرایی کرده است.
بنابراین زمانی که جنگ در سال ۲۰۲۰ شروع شد، فقط پوتین حاضر بود تمام تلاش خود را برای توقف جنگ بکار برد و بنابراین، هنگامی که خصومت ها پایان یافت، نیروهای حافظ صلح روسیه در قره باغ مستقر شدند. (قابل توجه است که ترکیه تسلیحات پیشرفته ای را در اختیار آذربایجان قرار داد که این کار مسیر خصومت ها را تغییر داد و اکنون افسران این کشور در پست دیده بانی حضور دارند).
اکنون روسیه بر منطقه حاکم است. نیروهای آن در هر سه کشور ماوراء قفقاز - در دو کشور با رضایت طرف میزبان (ارمنستان و آذربایجان) و در کشور سوم بدون آن (گرجستان) حضور دارند. مسکو همچنین سازوکار چندجانبه جدیدی به نام سه به علاوه سه را ترویج می کند. این نقشه علاوه بر جمهوری های ماوراء قفقاز، شامل سه امپراتوری سابق – کشورهای غیر لیبرال روسیه، ترکیه و ایران می‌شود.
آذربایجان آمادگی خود را برای مشارکت در سازوکار جدیدی که برای ایجاد مسیرهای تجاری جدید در جهت شمال - جنوب طراحی شده است، ابراز کرده است. گرجستان که ۲۰ درصد از خاک آن تحت اشغال روسیه است و ارمنستان که با آذربایجان اختلاف مرزی دارد، هنوز مشارکت خود را اعلام نکردند. اما آنها آمادگی خود را برای بررسی ابتکارات اقتصادی جدید ابراز کردند، زیرا تحریم ها بخاطر درگیری ها در قره باغ کوهستانی و گرجستان مانع تجارت در منطقه می شود.
چرا این موضوع برای غرب مهم است؟ اول اینکه آذربایجان و گرجستان حامیان قوی دالان جنوبی برای مواد انرژی زا در حوزه خزر هستند که روسیه و ایران را دور می زند. این امر باعث تضعیف قدرت اقتصادی مسکو و تهران و در نتیجه توانایی آنها برای تامین مالی فعالیت های خرابکارانه در خارج از کشور خواهد شد. همچنین برخی تضمین های امنیتی برای مهار ارتش روسیه ارائه خواهد کرد.
دلایل دیگری نیز وجود دارد. روسیه از طریق تهدیدها و تحریم ها، هر سه جمهوری مستقل ماوراء قفقاز عضو اتحاد شوروی سابق را در مدار خود نگه می دارد، در حالی که ایالات متحده و اتحادیه اروپا از آرزوهای استقلال این کشورها حمایت می کنند. علاوه بر این، ارمنستان و گرجستان به سمت غرب گرایش دارند و با اتحادیه اروپا قراردادهای تجارت آزاد منعقد کردند (در حالی که گرجستان می خواهد به اتحادیه اروپا و ناتو بپیوندد).
مسکو یک فرصت واقعی برای انتقال ماوراء قفقاز از محور شرق - غرب به محور شمال - جنوب دارد. کرملین از موقعیت فرامرزی خود در خطوط لوله و مسیرهای زمینی برای مجازات کشورهایی استفاده می کند که جرأت می کنند حرکت خود را به سمت غرب تغییر دهند.
با این حال، غرب جایگزین عاقلانه ای برای سیستم "سه به علاوه سه" ارائه نمی دهد. فقط چشم اندازهای مبهم برای عضویت در ناتو و اتحادیه اروپا. به اصطلاح "ابتکار سه دریا" (گروه منطقه ای متشکل از کشورهای بالتیک، آدریاتیک و دریای سیاه) - فقط برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا است. اوکراین و گرجستان در خارج از آن باقی ماندند، زیرا آنها هنوز تنها در آرزوی پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو هستند. بنابراین، این دو کشور هدف آسانی برای روسیه هستند.
از آنجایی که ناتو شامل سه کشور از خط ساحلی دریای سیاه است، این پیمان شروع به بذل توجه بیشتری به امنیت منطقه کرده است. اما ما نمی توانیم متوقف شویم، یک شکاف امنیتی قابل توجه در منطقه دریای سیاه حفظ می شود. روسیه مرتباً حقوق ناتو را در دریا و هوا در این منطقه تهدید می کند.
غرب که نتوانست جایگزین های واقع بینانه ای برای سازوکارهای اقتصادی و امنیتی مرتبط با روسیه ارائه دهد، این منطقه را به مرحمت مسکو واگذار کرد و با دستان خود منطقه بی ثباتی دیگری ایجاد نمود. غرب باید بازی دیپلماتیک خود را قبل از اینکه منطقه در نهایت به سمت هژمونی غیر لیبرال روسیه فرو رود، تنظیم کند.
مولف - ایان کلی سفیر سابق ایالات متحده در سازمان امنیت و همکاری اروپا و سفیر سابق ایالات متحده در گرجستان.