نگاهی بر سد جمهوری آذربایجان در مبادلات اقتصادی میان ایران و ارمنستان

آقای فرهاد دژپسند وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران در اخرین سخنان خود تاکید کرد: حجم تجارت بین ایران و ارمنستان حدود ۳۰۰ میلیون دلار است که با توجه به ظرفیت صادرات و واردات دو کشور می‌تواند تا یک میلیارد دلار در سال افزایش یابد.آقای فرهاد دژپسند با اشاره به اینکه باید تلاش کنیم در زمینه زیر ساخت‌های ارتباطی، توسعه جاده و خطوط ریلی را افزایش دهیم گفت: تمرکز بر خط راه آهن ایروان - جلفا – تهران سبب توسعه روابط تجاری دو کشور خواهد شد و از ظرفیت خود به عنوان وزیر اقتصاد در شورا و مجامع اقتصادی کشور جهت تسریع در این امر استفاده خواهم کرد. باید روابط گمرکی دو کشور را توسعه دهیم .

در این راستا خبرگزاری اسپوتنیک با آقای بهرام امیر احمدیان ، کارشناس ایرانی در مسائل آسیای میانه و قفقاز به گفتگو نشسته است.

سرمایه گذاری در زیرساخت های حمل و نقل هم زمان بر و هم نیاز به سرمایه های خیلی کلان دارد، بنابراین تا وقتی که طرف سرمایه گذار سرمایه اش مشخص نشود و زمان معینی تخصیص داده نشود و طرفین قرارداد اجرایی را امضا نکنند، اینکه فقط روی روزنامه ها این خبر باشد که می خواهیم این کار را بکنیم، این کار عملی نمی شود.

اما در زمینه اینکه آیا ایران و ارمنستان می توانند در زمینه زیرساخت های حمل و نقل سرمایه گذاری کنند، این یک امر خیلی بدیه و واضح نیست زیرا ایران نیز در شرایط مالی خوبی قرار ندارد و در ضمن در ارمنستان نیز ثباتی که ما مورد انتظار داریم وجود ندارد. دیگر اینکه با وجود اینکه ارمنستان با ایران روابط دیپلماتیک دارد حجم روابط اقتصادی اش با ترکیه بیش از حجم مبادلات تجاری با ایران است، با اینکه ارمنستان و ترکیه روابط دیپلماتیک با یکدیگر ندارند. این بدان معنا است که تجارت در دست بخش خصوصی و فعالان اقتصادی است، بنابراین اگر هم دو دلت تصمیم بگیرند، می تواننند زیرساخت های قانونی و فیزیکی را مدیریت بکنند، ولی جریان کالا که در شبکه های اقتصادی کشورها رخ می دهد عمدتا در دست سرمایه گذار است.

بنابراین اگر از طرف دولت ها گفته می شود که ما می خواهیم حجم معاملات را بیشتر کنیم، اینها اهدافی است که تصمیم گرفته شده است ولی در زمینه عمل بر می گردد به اینکه فعالان اقتصادی چون تاجر، اقتصاددارن، بازرگان و سرمایه گذار، وارد کننده اینها تصمیم می گیرند که در جایی سرمایه گذاری کنند که برایشان سود داشته باشد و از سوی دیگر ثبات بازار داشته باشد. بنابراین برای هر نوع مبادلات تجاری نیاز به قوانینی است که در ان محدوده موجود است و چگونه تسهیل واردات و صادرات، انتقال مالی از طریق بیمه و تضمین صادرات، بانک ها نقش فعالی دارند، حال اگر از این نقطه نظر و عوامل موثر به روابط اقتصادی ایران و ارمنستان نگاه کنیم، محدودیت هایی داریم: 1- ممکن است این طرح با برخی تحریم های بانکی مواجه شود که نتوانند اقدام کنند 2 – خود ارمنستان دارای اقتصاد بزرگی در برابر ایران نیست. یعنی توان مبادله ارمنستان کمتر از آن چیزی است که ایران انتظار دارد: ارمنستان کشوری با 3  میلیون نفر جمعیت با محدودیت هایی در درآمدهای دولتی است، برای اینکه اشتغال و آنچه که از طرف بانک جهانی از تولید ناخالص ارمنستان گزارش می شود، آن اقتصادی نیست که در کل تجارت ایران نقش خیلی زیادی داشته باشد، فرض کنید که اگر حجم تجارت ما 100 میلیارد دلار در خصوص واردات و صادرات ایران باشد، این سهم برای خود کشور ارمنستان 500 میلیون دلار حداکثر می شود.

بنابراین افزایش مبادلات بازرگانی میان ایران و ارمنستان ممکن است که برای ارمنستان تاثیر بسیار بالایی داشته باشد، اما برای ایران زیاد نیست. از این نظر خود ما که با روسیه مبادلات تجاری داریم، سهم معاملات تجاری ایران کمتر از 1 درصد در روسیه است، در حالیکه مبادلات با روسیه برای ایران محدودیت هایی دارد: زیرا شکل اقتصادهای باید با یکدیگر تشابه داشته باشد و به قول معروف اقتصاد اکمال باشد: یعنی اقتصاد یکدیگر را کامل کنند و چون افتصاد ایران و روسیه به این صورت نیست، بنابراین این حجم معاملات محدودیت هایی دارد که سالهاست بین ایران و روسیه وجود دارد. یعنی صادرات ما 1 است و واردات ما 10 است. یعنی بیشتر بین 3 تا 4 میلیون دلار در نوسان بوده است.

بنابراین اگر می خواهیم بین ایران، نخجوان و ایروان یک راه جدیدی ایجاد شود، همانند موقعی که در زمان شوروی یک راه آهنی وجود داشت، زمان زیادی خواهد برد. از سوی دیگر بستگی به حاکمیت آن قلمرو دارد که یکی جمهوری آذربایجان است که آنها نیز باید موافقت کنند، دیگر اینکه راه آهن باید از همان ریل قدیمی وارد آنجا شود که قبلا موجود بوده و وارد ایروان شود تا ما با گرجستان ارتباط برقرار کنیم. زمینه های زیادی برای همکاری وجود دارد، اما بیش از همه لازم است که این زیرساختهای قانونی و حقوقی معین  شود. تاجر بازرگان شرکتهای ترانزیت و حمل و نقلی آماده باشند تا در این خطوط مبادلات کالا انجام دهند.

اینکه آقای دژپسند که اکنون مسئوليت وزارت اقتصاد نیست، این پیشنهاد را دادند کافی نیست. البته برنامه آقای ابراهیم رئیسی افزایش ارتباطات تجاری با کشورهای همسایه است که این افزایش به ناگهان صورت نمی گیرد، نیاز به برنامه ریزی، زیرساخت های حقوقی و اقتصادی دارد، مذاکرات دوجانبه دارد. می توان گفت از لحاظ زیرساخت های زمینی جمهوری اسلامی ایران دارای شبکه های حمل و نقل زمینی و جاده ای، ریلی است، بنادر و گذرگاه های قوی دارد.

اما در این میان مسائل بانک، بیمه، قوانین مقرارات است. خود بخش خصوصی نیز به دنبال: امنیت، سهولت، سرعت، منفعت است. تا این عوامل همراه با زیرساخت های اقتصادی نشوند، امکان گسترش مبادلات تجاری فراهم نمی شود، بنابراین بازرگانان و کسانی که مبادرت به ترانزیت می کنند باید به این عوامل توجه کنند. اگرچه اراده ای برای افزایش سطح مبادلات است، اما این اراده باید به برنامه عملکرد کاری تبدیل شود یعنی تیم های کاری تشکیل بدهند، و بعد با یکدیگر در تماس باشند، بازاریابی و مارکتینگ شود، سیستم های مالی و بانکی بین طرفهای وارد کننده، صادرکننده، شرکت های حمل و نقل ایجاد شود، بعد آن وقت می توانیم بگوییم چی کار کنیم.

می توان گفت افزایش حجم مبادلات تنها بر مبنای تصمیم دولت ها نیست، بلکه ببشتر بر بخش خصوصی که این کار را می خواهند انجام دهد موثرتر است. دولت ها می توانند بگویند که ما زیرساخت های حقوقی را از لحاظ فیزیکی و قوانین و مقررات ایجاد کرده و بهبود می دهیم تا بتوانند مبادلات بین طرفین انجام گیرد.

الان در شرایط کنونی بخشی از راه ارتباطی بین ایران و روسیه، بین گروس و گافان است، گویا برای اینکه این مسیر را تسهیل کنند، بردند این راه را از مناطق اشغالی قره باغ عبور دادند. برای اینکه این راه به شکل نخست برگردد، امکانش کم است، نیاز به سرمایه گذاری زیادی دارد، بنابراین این راه اتباطی که ایران می خواهد با ارمنستان انجام دهد از خاک اذربایجان می گذرد، خاکی که اخیرا از اشغال ازاد شده است، بنابراین ایران و یا دولت ارمنستان باید سرمایه گذاری کنند، مسیر عبور و مرور که 25 کیلومتر است، می دانیم در هر کیلومتری از کوهستان که بخواهند راه های شوسه و ارتباطی برپا کنند، به ويژه راه ترانزیت، این امر خیلی هزینه بر و زمان بر است. به محض آنکه هوا سرد شود، بارندگی شود، این امکان کم می شود.

بایستی دولت ایران، جمهوری اذربایجان و ارمنستان گفتگو کنند که فعالیت اقتصادی و رفت و آمد کامیون ها یک فعالیت بشردوستانه است، فعالیتی است که نیازهای مردم دو سو را تامین می کند و این مساله نظامی نیست، بنابراین این بحث را با جمهوری آذربایجان صورت گیرد. ما حتی گاها شکایت هایی داشتیم که ماموران گمرک جمهوری آذربایجان در دو سوی این کریدور که دربخش خاک اذربایجان است، ماموران پول هایی را از کامیونها به عنوان مثال 200 تا 300 دلار مطالبه می کنند که برای کامیون داران دشوار است.

بنابراین ما تقاضا می کنیم که این مسئله را روسیه که حالا مسکو پادرمیانی کرده است و این موافقت نامه، که نمی توان به آن پیمان را گفت، بسته اند. البته اتش بس انجام نشده است زیرا در شورای امنیت سازمان ملل نیز باید مورد تصویب قرار دهد، اما روسیه خوب میانجیگری کرده است و فعلا درگیری بین دو طرف ارمنستان و اذربایجان متوقف کرده است و اما معاهده صلح امضا نشده است. اما خود این مسئله ای است که روسیه می تواند کمک کند حالا که بین این دو کشور را به تفاهم رسانده است، شاید بتواند در این زمینه (اقتصادی) نیز کاری انجام دهد.