اقتصاد ایران در انتظار فصل دوم تحریم ها

ایالات متحده تصمیم دارد تحریم هایی را در ارتباط با بانک مرکزی ایران و سایر بانک های کشور وضع  کند.

 ۴ نوامبر دومین فاز تحریم ها آغاز می شود که شامل تحریم هایی در بخش انرژی، حمل و نقل و سیستم بانکی و مالی ایران است.

پیش بینی هوشیار رستمی، کارشناس مستقل ایرانی در رشته اقتصاد و مدیر آموزش و پژوهش در موسسه مطالعات و تحقیقات اقتصادی فایناپس کانادا‌ (شعبه ایران)، از وضعیت وخیم اقتصادی ایران در این روزها ، بدتر شدن اوضاع است. این کارشناس ایرانی در گفتگو با خبرنگار اسپوتنیک، راهکار حل این بحران را سیاسی می داند، نه اقتصادی. چرا که به نظر وی راهکار سیاسی بسیاری از مشکلات از جمله اقتصادی ایران را برطرف خواهد ساخت:

 سیستم بانکی ایران بی ثبات بوده حتی بعد از برجام و در واقع بعد از تحریم ها این بی ثباتی تشدید خواهد شد. چرا؟ چون محدود فعالیت هایی که بانک های ما با جهان خارج داشتند هم قطع خواهد شد و آن امکانی که فراهم شده بود تا از دانش نهادها و سازمان ها و شرکت های بین المللی در حوزه ی بانکی استفاده کرد نیز قطع خواهد شد. ما از مرداد ماه یکسری تحریم ها داشتیم و از ۱۳ آبان نیز دور جدید تحریم ها آغاز خواهد شد که احتمالا تحریم های بانکی نیز شامل آن می شود. ممکن است اروپا نتواند به راه حلی دست پیدا کند و اگر راه حلی هم داشته باشد خیلی کارآمد نخواهد بود به دلیل اینکه دلار ارز وارد در دنیاست و آمریکا هم سلطه ی قوی بر نظام مالی بین الملل دارد، ما قاعدتا دسترسی مان به منابع خارجی به شدت کم خواهد شد در حدی که ناچیز خواهد بود و فقط می توان یک مایحتاج اولیه را با آن تامین کرد و این باعث می شود که رشد اقتصادی در کشور آسیب ببیند و پیش بینی من این است که حتی ممکن است رشد اقتصادی را منفی کند. این عدم دسترسی به منابع خارجی باعث می شود که تکان هایی را هم در رشد قیمت ارز و دلار داشته باشیم و این افزایش هم به نوبه خود به تورم منجر خواهد شد.

همه اینها نشان می دهد که تحریم ها قاعدتا مانند هر اقتصاد دیگری بر اقتصاد ایران نیز ضرر زیادی دارد و بهترین راه حل این است که به جای جستجوی راه حل های اقتصادی به عنوان مُسَکِن یک راه حل سیاسی جامع برای آن بیابیم که اصلا تحریمی وجود نداشته باشد.

آیا ایران آمادگی مقابله با این تحریم ها را دارد یا به عبارت دیگر خود را برای برخورد با این تحریم ها آماده کرده است؟

به نظر من هنوز آمادگی ایجاد نشده است. راه حلی هم اگر وجود داشته باشد قطعا به صورت موقت خواهد بود. و به  این صورت نیست که بگوییم با هر شرایط سیاسی صرفاً با راهکارهای اقتصادی می توان تا ابد شرایط را نگه داریم. اگر یک افق دید و یک زمان مشخص وجود داشته باشد که شما فکر کنید می توانید شرایط اقتصادی را با یکسری راه کارهای میانی و گوشه ای حل کنید یا کنترل نمایید، بله، ممکن است و الان یک بخشی از آن هم در حال اجرا است و بخشی از آن هم به تعویق افتاده است. اما اگر فکر می کنید که صرفا با راهکار اقتصادی می توان برای همیشه حتی همین وضعیت را نگه داشت هم غیر ممکن است.

تصویبگروه ویژه اقدام مالی(اف ای تی اف) و یا حذف دلار از سیستم مبادلات خارجی کشور تاثیری در مقابله با تحریم های اقتصادی خواهد داشت ؟

برای ما نقش ایجابی ندارد بلکه نقش سلبی دارد. برای آنکه در واقع اگر تعهداتی که به این سیستم اف ای تی اف وجود دارد عمل نکنیم. به لیست سیاه برمی گردیم و در آن صورت ما حتی یک دلار و یا یک یورو و ارزهای دیگر را هم نمی توانیم جابه جا کنیم و این  شرایط بسیار دشوار خواهد بود. اف تی ای اف یک نهاد بین المللی است که زیر سایه سیاسی هیچ کشوری نیست. کشورها ی مختلفی در آن حضور دارند و به شدت پایبند قوانین و رعایت اصول بین الملل است. پس اگر ما این را هم نداشته باشیم شرایط بسیار بدتر خواهد شد. این مانند تحریم ها نیست که مثلا کسی جرات نمی کند دارو را تحریم کند و برخی از کالاهای اساسی مانند گندم. اما اف ای تی اف اصلا کاری ندارد که این پول برای چیست. دارو، کالاهای اساسی و یا هر چیز دیگر، نمی توان پولی را جابه جا کرد.

آقای مهدی خلیلی، کارشناس و پژوهشگر مالی  در خصوص طراحی این تحریم ها و شیوه آسیب آن به اقتصاد ایران در گفتگو با خبرنگار اسپوتنیک توضیح می دهد:

هدف آمریکا در این بخش از تحریم ها آنطور که ادعا کرده اند، به طور عمده، به صفر رساندن فروش نفت ایران، عدم توانایی جابجایی پول توسط ایران وعدم امکان جابجایی کالاها و محصولات توسط سیستم حمل و نقل است.

اما در این باره که تا چه حد موفق به اجرای این اهداف خواهد شد، نکاتی را باید در نظر گرفت. ریچارد نفیو، مسئول تیم طراحی تحریم‌ها علیه ایران، در کتاب هنر تحریم ها (Art of sanctions)  در جای‌جای کتاب خود نشان می‌دهد که تحریم‌گذاری به‌عنوان ابزار استراتژیک در دستگاه سیاست خارجی ایالات متحده، نه امری صرفاً فنی، بلکه بیشتر هنر تصمیم‌گیری و به‌کار گرفتن خلاقانه ابزارهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در این مورد است. به‌عنوان مثال، نفیو نشان می‌دهد که چگونه در عین تحریم اقلام مختلف، واردات کالاهای لوکس را از تحریم مستثنا کرده تا به احساس اجتماعی تحریم‌شدگی بیشتر دامن بزند، یا مثلاً چگونه افزایش قیمت مرغ در ایران، موضوعی که هدف تحریم نبوده، به افزایش فشار تحریم‌ها کمک کرده‌است یا مثلاً چطور واردات برخی اقلام را منع نکرده تا ذخیره ارزی ایران با سرعت بیشتر و زودتر تحلیل برود. به عبارت دیگر این کتاب نشان می دهد که ساز و کار تحریم های طراحی شده تحلیلی و دقیق بوده است. در واقع آمریکا با پشتوانه تحلیل هایی این چنینی اقدام به تحریم مجدد نموده است.

از سوی دیگر تحریم های قبل از برجام برای هر دو طرف آمریکا و ایران با "یادگیری" هایی همراه بوده است. با تجربه کسب شده در خلال تحریم های دوره قبلی، حال ایران نیز آموخته است چطور می توان اثر تحریم ها را خنثی یا حداقل نمود. مهمترین فرصت موجود برای ایران شکاف و اختلاف نظر عمیق اروپا، روسیه و چین و کلا جامعه جهانی (به استثنای برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس و اسراییل) با خارج شدن آمریکا از توافق بین المللی برجام است. به عبارت دیگر تلاش این کشورها برای استقلال از سیاستهای آمریکا در مقابل ایران شکافی است که ایران قصد دارد نهایت بهره را از آن ببرد. ایجاد کانالهای مبادلات پولی مستقیم با اروپا، حمایت های لفظی سران اروپایی از برجام و مخالفت با تحریمها، تلاش برای تقویت روابط با شرکای اقتصادی ایران (چین، روسیه، هند، ترکیه و…) از جمله اقدامات ایران برای بهره بردن از این شکاف است. قصد ایران برای پذیرفتن گروه ویژه اقدام مالی (FATF)، تلاش برای حذف دلار از تراکنش های مالی با سایر کشورها و جایگزینی ارز سایر کشورها،  به عنوان نمونه هایی از اقدامات ایران در این زمینه است.

حال باید منتظر بود و دید که تلاش ها و تجربیات کدام طرف می تواند بر دیگری غلبه کند. یکی از امیدهای ایران انتخابات کنگره و قوت گرفتن دموکراتها برای مهار سیاستهای ترامپ است.