سفر بشار اسد به چین و شکلگیری معادلات جدید منطقهای
© AP Photo / SANA
اشتراک
"بشار اسد"، رئیس‌جمهور سوریه، با سفر به پکن با همتای چینی خود دیدار کرد. این دیدار در حالی صورت گرفت که منطقه شاهد تحولات شتاب‌زده است که به ترسیم معادلات جدید و بازگرداندن توازن به جهان خواهد شد به‌گونه‌ای که به‌زودی شاهد پوست‌اندازی در جهت چند جانبه گرایی خواهیم بود.
پکن هیچ وقت در ایجاد بحران‌های خاورمیانه نقشی نداشته است. همچنین، به‌عنوان یکی از پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد مواضع و تصمیم‌های آمریکا را به نفع رژیم مؤقت اسرائيل وتو نکرده است. آنچه امروز درباره چرخش مواضع چین به‌ویژه در ارتباط با روابط آن با سوریه که متحد ایران و روسیه به‌شمار می‌رود، شاهد هستیم، چند پرسش مطرح می‌شود:
آیا منطقه در آستانه تشکیل ائتلاف بین سوریه، ایران، روسیه و چین در برابر محور آمریکایی- غربی و متحدانشان است؟ آیا چین تصمیم گرفته است که از طریق همکاری اقتصادی، به طرف سوریه گام بردارد؟ در آن سوی دیگر اما، آیا آمریکا می‌پذیرد که سوریه راهبرد جدیدی در پیش گیرد؟
حائز اهمیت بودن سفر بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، به چین از همان اقدام چین در ارسال یک فروند هواپیمای ویژه متعلق به خود رئیس جمهور چین است برای انتقال اسد به پکن، مشخص می‌شود، زیرا در روابط بین‌الملل انتقال رئیس‌جمهور یک کشور به کشور دیگری، با خطوط هوایی دیگر کشورها (کشور میزبان)، کاملاً بی‌سابقه است.
اهمیت دستاوردهای سفر اسد به پکن از جمله امضای توافق‌نامه همکاری راهبردی و سه توافق‌نامه توسعه در زمینه‌های دیگر، کمتر از مفاهیم و نماد سیاسی عمیق آن نیست. در بیانیه پایانی این دیدار، چین تلویحا از آمریکا و ترکیه خواست تحریم‌های یکجانبه و غیر قانونی علیه سوریه را لغو کنند و به حضور نظامی و دخالت‌های غیر قانونی خود در این کشور و عملیات نظامی نامشروع و غارت منابع طبییعی این کشور پایان دهند. همچنین، پکن از تلاش‌های سوریه برای حفظ امنیت، استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی آن اعلام حمایت کرد. چین همچنین، از دیگر کشورها نیز خواست هر چه سریع‌تر به تحریم‌های خود علیه سوریه پایان دهند.
در مقابل اما، طرف سوری از استقبال و ارزیابی بسیار مثبت خود از پنج طرحی خبر داد که "شی جین بینگ"، رئیس‌جمهور، چین مطرح کرد که عبارت‌اند از: طرح توسعه جهانی، طرح امنیت جهانی، طرح تمدن جهانی، طرح "کمربند و جاده" که دو طرف برای اجرای آن به‌نحو احسن همکاری خواهند کرد و طرح ساخت جامعه انسانی مشترک در آیند. دو طرف برای اجرایی شدن این طرح‌ها همکاری موثر و مثبتی با یکدیگر خواهند شد.
دمشق روی شراکت با این غول اقتصادی در چارچوب طرح "کمربند و جاده" حساب کرده است، طرحی که چین در پیش گرفته و سوریه نیز ژانویه سال ۲۰۲۲ به آن پیوسته است. علاوه بر این، به‌عنوان ثمره مذاکرات انجام‌شده، دمشق از امضای سه توافق‌نامه دوجانبه شامل همکاری راهبردی و توسعه اقتصادی خبر داد.اهمیت سفر بشار اسد برای چین روابط دوستانه و سنتی چین و سوریه به دوره جنگ سرد باز می‌گردد که سوریه جبهه مقاومت و پایداری را هدایت می‌کرد که آن زمان مورد حمایت بلوک شرق در برابر جبهه سازش کارانه مورد حمایت امپریالیسم آمریکا بود. چین از جمله نخستین کشورهایی بود که جمهوری خلق چین را به رسمیت شناخت و برای اینکه چین در دهه هفتاد قرن گذشته، بتواند کرسی قانونی خود را در سازمان ملل متحده باز پس گیرد، نقش فعالی ایفا کرد. امروز نیز چین تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه سوریه را به رسمیت نمی‌شناسد و همچنان به ارسال کمک به آن ادامه می‌دهد. سال ۲۰۰۸ شرکت‌های دولتی چینی فعال در زمینه انرژی سه میلیارد دلار به‌طور مستقیم در سوریه سرمایه‌گذاری کردند. افزون بر این، با وجود اینکه میدان‌های نفتی سوریه تحت سیطره سوریه نیست و آمریکا آن‌ها را غارت می‌کند، چین توافق‌نامه نفتی در مقابل بازسازی زیرساخت‌های آن با دمشق امضا کرده است و امیدوار است که حاکمیت سوریه به این میدان‌های نفتی بازگردد.
این سفر و توافق‌نامه‌هایی که در آن امضا شد بسیار حائز اهمیت و دارای ابعاد مختلفی است، به‌ویژه در برهه زمانی کنونی که بشار اسد در مذاکراتش با همتای چینی بدان اشاره کرد چه در سایه تحولات و تغییراتی که در داخل سوریه که به آغاز شکست محاصره اقتصادی علیه سوریه منجر شد که خود حاوی دلالت‌های معنایی زیادی است و چه در سایه مواضع رهبران چینی در چارچوب طرح کمربند و جاده. هم‌زمان با این طرح، آمریکا نیز طرحی را درباره ایجاد کریدور اقتصادی دنبال می کند که هند را به اروپا وصل کند که هدف از آن مهار کردن طرح چین است. این طرح آمریکا در واقع، تهدیدی علیه منافع چین به‌شمار می‌رود.
روابط چین و سوریه امروز در نقطه عطف جدیدی قرار گرفته است که از مشخصه‌های آن ارتقاء سطح روابط اقتصادی دوجانبه و افزایش آن به سطح روابط مستحکم سیاسی است اما رسیدن به شراکت اقتصادی مستلزم همکاری اقتصادی به‌ویژه در زمینه بازسازی زیر بناها و شکست محاصره اقتصادی بر سوریه است.
واقعیت این است که دو کشور امروز در برابر یک سیاست اقتصادی قرار گرفته‌اند که در دو مرحله اجرایی می‌شود. مرحله اول، مرحله ترمیم و امداد در ارتباط با ارائه کمک و توانمندسازی زیرساخت‌های مربوط به بازگشت آوارگان سوریه و مرحله دوم نیز مرحله شراکت اقتصادی راهبردی چه در مرحله بازسازی باشد یا پس از آن تا به این وسیله سوریه وارد باشگاه کشورهای عضو طرح کمربند و جاده شود.
چین درصدد تقویت وضع سوریه است و این به نفع آن است و در‌این‌باره، نیز دو دلیل دارد: دلیل اول این است که سوریه به موضع خود در ضدیت با سیاست‌های آمریکا ادامه می‌دهد.و دلیل یا منفعت دوم چین نیز این است که چین اساساً، به‌دنبال مقابله با طرح‌های آمریکاست و تلاش واشنگتن برای بستن مرزهای سوریه و عراق نیز از جمله این طرح‌هاست. آمریکا به این علت به‌دنبال چنین طرحی است که بتواند مانع از طرح کمربند و جاده شود . افزون بر این به دو علت، چین تمایل دارد تا در بازسازی سوریه مشارکت داشته باشد، زیرا بزرگ‌ترین طرح‌های سرمایه‌گذاری برای چین به‌شمار می روند و پکن بر اساس معادله برد- برد، از این طرح‌ها منتفع خواهد شد. این نوع رویکرد و رهیافت برخلاف طرح و رویکرد و رهیافت مارشال است که آمریکا در زمان بازسازی اروپا پس از جنگ جهانی دوم در پیش گرفت که معطوف به اصل برد آمریکا در برابر وابسته کردن اروپا بود.
پرواضح بود که عبور چین از مرحله خودکفایی که طی دهه‌های گذشته داشت، به مرحله طرح کمربند و جاده و ایجاد روابط منطقهای استوار در سطح آسیا، خواهد رسید. چین این روند را در اجلاس های سه‌گانه در ریاض (اجلاس دوجانبه با عربستان، اجلاس عربی و اجلاس کشورهای اسلامی که اول امسال برگزار شد) دنبال کرد، به‌گونه‌ای که امروز در حل‌وفصل اختلاف‌های منطقهای نقش‌آفرینی می‌کند. مشخص بود که موفقیت دیپلماتیک چین در حل اختلاف‌های ایران و عربستان سبب شکلگیری مرحله جدیدی خواهد شد که نقش چین در آن در سطح منطقهای و حتی بین‌المللی افزایش خواهد یافت. همچنین طرح آن درباره حل بحران اوکراین در این چارچوب قرار دارد.
سال ۲۰۲۱، چین طرحی را برای حل‌وفصل بحران سوریه مطرح کرد که این دال بر توجه چین بر ضرورت حل این بحران و توسعه روابط بین کشورهای عربی با سوریه است. موفقیت دیپلماتیک چین در حل‌وفصل اختلافات ایران و عربستان بر چرخش مسیر کشورهای عربی به طرف سوریه تأثیرگذار بود. تلاش‌های چین در‌این‌باره، و با تمرکز بر ضرورت حل‌وفصل اختلافات و منازعات منطقهای و افزایش نقش‌آفرینی آن برای جلوگیری از هژمونی و سلطه‌گری آمریکا صورت می‌گیرد، به‌ویژه اینکه اجرایی شدن طرح کمربند و جاده مستلزم ایجاد فضای امن در طول این مسیر است، مسیری که آمریکا درصدد است تا با استفاده از تروریست‌ها ناامنی در آن ایجاد کند که چین چنین تلاشی را تلاش علیه امنیت ملی خود قلمداد می‌کند.
همچنین، آنچه سبب اهمیت دوچندان این سفر شده این است که پس از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و بهبودی روابط آن با کشورهای عربی به‌ویژه با عربستان سعودی و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس صورت می‌گیرد که این بی‌گمان، بر بازگشت امنیت و ثبات به سوریه کمک خواهد کرد و راه را برای بازسازی این کشور و پیشبرد طرح کمربند و جاده هموار خواهد کرد.
در‌این‌باره، همچنین، برخی منابع اعلام می‌کنند که چین طرح صلحی را دنبال می‌کند که بر اساس آن درصدد است تا همه طرف‌های بحران سوریه از جمله معارضان و مخالفان را برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز بحران و برقراری امنیت و ثبات در آن گرد هم جمع کند. این طرح در واقع، پاسخی به همه کسانی است که درباره احتمال موفقیت چین در زمینه اقتصادی و سرمایه‌گذاری در خاک سوریه در سایه ادامه بحران داخلی این کشور، شک و تردید دارند.
سوریه یکی از کشورهایی است که آمریکا در چارچوب رویکردهای سیاسی خود، آن را هدف جنگ طولانی و سختی قرار داده است. در چنین جنگی، آمریکا بدترین و کثیفت ترین ابزارهای تروریستی و اقدامات قهری یکجانه را علیه سوریه به‌کار گرفته است. سوریه با وجود حجم کوچک خود در مقایسه با چین و روسیه، از جمله کشورهایی بوده است که آشکارا منادی شکلگیری نظام چند قطبی در سطح جهانی بوده است. بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه در اجلاس اخیر جده گفت: "امروز، فرصتی برای ما فراهم شده است تا نظام بین‌المللی کنونی را تغییر بدهیم و آن را به جهانی چند قطبی تبدیل کنیم. این فرصت نتیجه هژمونی و سلطه‌گری غرب است، سلطه‌گری که فاقد اصول و مبانی، اخلاق، دوستی و شراکت است." بشار اسد تأکید کرد که "این یک فرصت تاریخی برای بازسازی وضع ما با کمترین میزان از دخالت بیگانه است که عملی شدن آن مستلزم آن است تا ما در مواضع خود در جهان بازنگری کنیم، جهانی که باید بخش فعالی از آن باشیم". با توجه به این موضوع، نمی‌تواند سفر رئیس‌جمهور اسد را به چین از این بافت و از این چارچوب تفکیک کرد، به خصوص در سایه همسویی اهداف دو کشور در تلاش مستمر برای توسعه روابط دوجنبه و مقابله با سلطه‌گری غرب از طریق تقویت نقش سازنده چین در منطقه، به‌ویژه پس از نتایج مثبتی که دیپلماسی آرام چین در ارتباط با روابط عربستان و ایران نتیجه داد.
تلاش‌های آمریکا و متحدان آن بر اجرایی کردن سیاست‌های ویرانگر، فقط به کشورهای کوچک منحصر نمی‌شود بلکه شامل برخی کشورهای ابرقدرت مانند روسیه و چین نیز شده است. در نتیجه این امر، اراده‌ای بین‌المللی شکل گرفت که خواهان حفظ نظم جهانی، حقوق بین‌الملل، احترام به حقوق ملت‌ها برای تعیین سرنوشتشان است. امروز شاهد تغییرات جهانی در سطوح مختلف هستیم که مهم‌ترین و بارزترین آن‌ها بیانه اخیر گروه اقتصادی "بریکس" بود ، گروهی که از افزایش شمار اعضای آن خبر داد تا ۴۶ درصد از ساکنان جهان را شامل شود تا به این وسیله نظامی چند قطبی جایگزین نظام تک قطبی در جهان شود، نظام تک قطبی که از زمان فروپاشی شوروی بر جهان سلطه دارد.
توافق درباره شراکت های راهبردی بین دو کشور
ر‌ؤسای جمهور دو کشور درباره شکلگیری شراکت راهبردی بین دو طرف توافق کردند تا همکاری دوستانه به‌نحو احسن و همه‌جانبه در همه بخش‌ها در جهت منافع دو ملت شکل گیرد. علاوه بر این دو طرف سه سند همکاری دو جانبه امضا کردند. توافق همکاری اقتصادی، یادداشت تفاهم مشترک برای تبادل و همکاری توسعه اقتصادی و یادداشت تفاهم درباره ایجاد زمینه و چارچوب مشترک برای همکاری در زمینه طرح کمربند و جاده. همچنین، دو کشور درباره بازسازی شبکه برق، میدان‌های نفت و گاز سوریه نیز توافق کردند.
گفت‌وگوهای ر‌ؤسای جمهور چین و سوریه با همه مفاهیم و دلالت‌های آتی که دارد، نوید بخش و امیدوار کننده است. به‌گونه‌ای که در ارتباط با تحولات و رخدادهای کنونی تاثیرگار و در جهت تثبیت پایه‌های امنیت و ثبات منطقه بوده است. اجرایی شدن توافق امنیتی مرزی بین ایران و عراق که به برچیدن پایگاه‌های گروه‌های جدایی طلب ضد ایران در مناطق مرزی در منطقه کردستان و واگذاری امنیت منطقه به ارتش عراق منجر شد، از جمله چنین مفاهیم و تحولات است. همچنین، فضای مثبتی که هیئت دولت یمن در صنعا در مسقط و ریاض داشت و استقبال مسئولان عربستانی و جنبش انصار الله از نتایج این مذاکرات و احتمال دستیابی به توافق برای پایان دادن به جنگ از دیگر تحولات مربوط به این وضع است.
ر‌ؤسای جمهور دو کشور درباره شکلگیری شراکت راهبردی بین دو طرف توافق کردند تا همکاری دوستانه به‌نحو احسن و همه‌جانبه در همه بخش‌ها در جهت منافع دو ملت شکل گیرد. علاوه بر این دو طرف سه سند همکاری دو جانبه امضا کردند. توافق همکاری اقتصادی، یادداشت تفاهم مشترک برای تبادل و همکاری توسعه اقتصادی و یادداشت تفاهم درباره ایجاد زمینه و چارچوب مشترک برای همکاری در زمینه طرح کمربند و جاده. همچنین، دو کشور درباره بازسازی شبکه برق، میدان‌های نفت و گاز سوریه نیز توافق کردند.
گفت‌وگوهای ر‌ؤسای جمهور چین و سوریه با همه مفاهیم و دلالت‌های آتی که دارد، نوید بخش و امیدوار کننده است. به‌گونه‌ای که در ارتباط با تحولات و رخدادهای کنونی تاثیرگار و در جهت تثبیت پایه‌های امنیت و ثبات منطقه بوده است. اجرایی شدن توافق امنیتی مرزی بین ایران و عراق که به برچیدن پایگاه‌های گروه‌های جدایی طلب ضد ایران در مناطق مرزی در منطقه کردستان و واگذاری امنیت منطقه به ارتش عراق منجر شد، از جمله چنین مفاهیم و تحولات است. همچنین، فضای مثبتی که هیئت دولت یمن در صنعا در مسقط و ریاض داشت و استقبال مسئولان عربستانی و جنبش انصار الله از نتایج این مذاکرات و احتمال دستیابی به توافق برای پایان دادن به جنگ از دیگر تحولات مربوط به این وضع است.
بی‌گمان، این تحولات نشان می‌دهد که منطقه برخلاف تلاش‌ها و سیاست‌های آمریکا، کاملاً پرشتاب و با سرعت در مسیر برقراری امنیت، ثبات و توسعه گام بر می‌دارد.
حقا "چاره بجو .. حتی اگر در چین باشد"
