زلزله، ناگهانی و بدون هیچ گونه هشدار قبلی رخ میدهد و گرچه ممکن است به تعدد سایر رخدادهای طبیعی اتفاق نیفتد اما در صورت وقوع میتواند به مراتب مخربتر باشد. ویژگیهای منحصر به فرد زلزله، موجب شده است راهکارهای به حداقل رساندن آسیبهای واردهی ناشی از آن محدود باشد.
تلاشهای بیشماری از سوی دانشمندان و زمینشناسان به منظور پیشبینی زمان وقوع زلزله صورت پذیرفته که نتایج چشمگیری در پی نداشته است. صرفاً در تعداد انگشت شماری از کشورهای مدرن این قابلیت به وجود آمده که چند ثانیه قبل از وقوع زلزله، آژیرهای هشدار به صدا درآیند، این عملکرد نیز هر چند مثبت است اما کارآیی قابل توجهی ندارد.
تجمیع سالها تجربه و آزمون و خطا، متخصصین و دانشمندان را در سطح جهان به این نتیجه رسانده که بهترین راهکار در زمینهی تقابل انسان با عواقب زلزله، دستیابی به تلفیقی علمی از تکنولوژی و معماری میباشد. حاصل این ادغام تخصصی، رسیدن به ابر شهرهای مدرنی است که با رفتارهای زلزله شناختی، تعامل خواهد داشت و ساکنان این شهرها حداقل مخاطرات جانی و مالی را تجربه خواهند کرد.
کشورهایی که به دلیل واقع شدن در کمربند زلزلهخیز جهان مدتهاست با این پدیدهی طبیعی دست و پنجه نرم میکنند، در زمینهی استحکام ساختارهای شهری و زیرساختهای مقاوم در برابر زلزله تجربیات گرانبهایی دارند. برای مثال طی سالهای اخیر به منظور کنترل میزان اثرگذاری زلزلههای متوالی بر سازههای مسکونی از حسگرهای لرزهای استفاده میشود تا علاوه بر درک کلی از رفتار زمین لرزهها، به تأثیر آنها بر سازههای مورد بررسی، نظارت مداوم صورت بپذیرد.
همچنین مدتهاست که نقشههای شهرسازی بر اساس تفسیر دادههای توپوگرافی و ساختاری تدوین میشوند. به عبارتی مناطق پر خطری که در حاشیهی گسلها قرار دارند مجوزی برای ساخت و ساز دریافت نخواهند کرد. اقدامات ایمنی به همین بازه محدود نشدهاند. تکنولوژی و علم باز هم به کمک بشریت شتافتهاند. با استفاده از فناوریهای روز، تجهیزات و ابزار ساختمانی با مقاومتی مناسب در برابر زمینلرزهها و سایر بلایای طبیعی تولید شدهاند تا با استفاده از آنها بتوان ایمنی ساختمانها را افزایش داد.
دولتها، دانشگاهها و مؤسسات کلان دانشبنیان، سازمانهای نظارتی، انبوهسازان ساختمانی و تولیدکنندگان تجهیزات مسکونی، مجموعهای فشرده از اقدامات را در راستای بهبود سطح کیفی و ایمنی ساختمانهای خود انجام میدهند تا در اولویت اول قربانیان حوادث طبیعی را به حداقل برسانند و سپس خسارات مالی را کاهش دهند. تمهیداتی که از ایدههای خلاقانه نشأت گرفته است و علم و تکنولوژی به آنها جامهی عمل پوشانده پیش روی مجریان طرحهای عمرانی و شهروندان قرار میگیرد تا آرامش آنها در مقابل بلایای طبیعی هر روز بیش از پیش خدشه ناپذیر شود.
از جمله تولیداتی که میتواند ایمنی شهروندان و ساختارهای شهری را در حد قابل توجهی بهبود ببخشند و ایمنی ساختمانها را بالا ببرند میتوان به نمونههای زیر اشاره نمود.
تجهیز واحدهای مسکونی به جعبههای زیستی
با استفاده از فناوریهای پیشرو طی سالهای اخیر جعبههای مستحکم زیستی با اشکال هندسی گوناگونی ساخته شدهاند که در صورت زندگی شهروندان در مناطق تحت تأثیر بلایای طبیعی، میتوانند با حضور در این خانههای کوچک ایمنی خود را حفظ کنند.
این جعبهها علیرغم برخورداری از امتیاز نیاز به فضای محدود و استقرار در اتاقهای خواب کوچک، به مایحتاج اولیه انسان جهت زنده ماندن تجهیز شدهاند، برای مثال شهروندی که در حاشیهی کمربند پر مخاطرهی اقیانوس آرام زندگی میکند میتواند به استراحت در این جعبهی زیستی بپردازد و در صورت بروز زلزله و ریزش آوار ضمن استفاده از مخزن اکسیژن و ذخیرهی آب و جیرهی خشک تدارک دیده شده، با امواج رادیویی درخواست کمک ارسال کند.
جایگزینی مصالح ساختمانی ضد زلزله و شیشههای خطرناک با ورق پلکسی: بخش عظیمی از خسارات جانی وارد شده حین وقوع یک زمینلرزه ناشی از ریزش آوار و جراحات وارده بر اثر شکستن حجم انبوهی از شیشههای به کار رفته در ساختمانها میباشد. تدبیر مبتکرانهای که در کشورهای زلزله خیز جهت خنثی کردن این موارد به کار میرود، استفاده از مصالح و تجهیزات ساختمانی است که برای به حداقل رساندن اثرات جانبی بلایای طبیعی ساخته شدهاند.
ابزار و مواد اولیه ساختمانی نظیر بلوکهای هوادار، یونولیتهای سقفی و ورقهای پلکسی گلاس هر یک خطرات ناشی از زلزله را در ساختمانها به میزان قابل توجهی کاهش میدهند. شاید این سوال برای شما پیش بیاید که کاربرد ورق پلکسی چیست ؟ ورقهای پلکسی میتواند جایگزین بسیار مناسبی برای کلیهی شیشههای به کار رفته در یک ساختمان باشد. به دلیل ساختار فیزیکی غیر قابل انعطاف شیشه، در زمان بروز زلزله، نه تنها احتمال شکستن شیشه وجود دارد بلکه امکان پرتاب تکههای بزرگ شیشه باقدرت زیاد متصور است؛ که جایگزینی آنها با ورق پلکسی گلاس از این حوادث جلوگیری می کند. نمونهی بارز این اتفاق در زمینلرزه نورتریج در سال 1994 به وقوع پیوست. جایگزینی مصالحی نظیر بتن، یونولیتهای سقفی، بلوکهای سبک و صفحات شیشهای با ورق پلکسی نه تنها موجب طول عمر بناهای شهری میشود، بلکه میزان خسارات غیرقابل جبران انسانی نیز کاهش ملموسی مییابد.
استفاده از کمک فنرهای غول پیکر در ابر ساختمانها
امروزه ژاپن میتواند مدعی ایمنترین کشور جهان در مقابل بلایای طبیعی و به خصوص زمینلرزه باشد. ژاپن در حاشیهی منطقهای پرخطر موسوم به حلقهی آتش اقیانوس آرام واقع شده که این امر باعث وقوع حوادث طبیعی متوالی در این کشور میشود. سیستم حاکم بر ژاپن طی یک بازهی زمانی طولانی و با کارگیری علم و فناوریهای بیبدیل توانسته به خوبی خود را با شرایط دشوار موجود وفق دهد. مهندسان ژاپنی توانستهاند با استفاده از الحاق کمک فنرهای غول پیکری که میراگر نامیده میشوند با ساختار بناهای ساخته شده، موجهای حرکتی ناشی از زلزله را جذب و انرژی ویرانگر زمین لرزه را دفع نمایند.
به لطف پیشرفتهای روزافزون علم و تکنولوژی، مجموعهی اقداماتی که ممکن است منجر به بهبود امنیت محیطی در زندگی بشریت شود روز به روز در حال گسترش است. تجربیات جوامع پیشتاز در این اقدامات میتواند کلاس درسی برای بهبود کیفیت ساختارهای عمرانی و زیرساختهای شهری در سایر نقاط جهان باشد. زلزله یک حادثهی طبیعی غیرقابل پیشبینی در مقطع زمانی فعلی میباشد که با تکیه به علم میتوان آن را مهار نمود.