اسپوتنیک - مصطفی طالب پور مشاور امور بین الملل نایب رئیس مجلس شورای اسلامی ایران و کارشناس اقتصادی در پاسخ به این پرسش که کرونا چگونه بر تجارت میان ایران و روسیه تاثیر گذاشت به خبرنگار اسپوتنیک رد تهران گفت: شروع و شیوع پاندمی کرونا از اوایل سال 2020 میلادی عامل تغییر و تحولات و وضع محدودیت ها در منع تردد های داخلی و بین المللی داشته که به مرور بر تمامی کشورهای دنیا اثر گذار بود و همچنین به تبع آن در رابطه رفت و آمدی بین دو کشور ایران و روسیه نیز مانع تردد تجار و سایر افراد گشت.
اما در قبال آن شاهد عدم توقف حمل و نقل بودیم که با رعایت پروتکل های بهداشتی در مرزها، تجارت بین دو کشور ایران و روسیه متوقف نشد.
نکته حائز اهمیت تجارت بین ایران و روسیه در این شرایط، افزایش شاخص رشد صادرات از سوی ایران به روسیه به میزان 105.7 درصد طی 11 ماهه (ابتدای ژانویه تا پایان ماه نوامبر) سال 2020 است که نشان دهنده افزایش صادرات به میزان 2 برابر مشابه سال گذشته می باشد، اگر بخواهم به رقم اعلام کنم در سال 2019 حجم صادرات ایران به روسیه معادل 390 میلیون دلار بوده که در سال 2020 این رقم به 703 میلیون و 600 هزار دلار رسیده است که رکورد افزایش 2 برابری صادرات در سخت ترین شرایط پیش رو را کسب کرده است.
در قبال آن شاخص رشد صادرات از روسیه به ایران به میزان 92.1 درصد رشد داشته که نسبت به آمار مشابه سال قبل به میزان 7.9 درصد کاهش را نشان می دهد.
ارقام اشاره شده بیان گر این مطلب است که ج.ا.ا توانسته است علیرغم رخداد ایجاد شده و اثر آن در تجارت با سایر کشورها که روند کاهشی صادرات و واردات را نشان می دهد در امر تجارت با کشور روسیه شاخص صادرات را به 2 برابر رشد برساند و این مفهوم در حقیقت اقدام عملی تبدیل تهدید به فرصت بوده است.
در معادلات عادی و سابقه تجارت دو کشور این اقدام شاید کمی تعجب بر انگیز باشد چراکه در حالت عمومی و شرایط عادی تجارت بین ایران و روسیه همیشه در پایین ترین سطح خود نسبت به وسعت بازار روسیه بوده است اما قطعا این رخداد دلایلی فارغ از موضوع کرونا بوده زیرا که در پیروی از شرایط کرونا قطعا حجم صادرات و واردات می بایست با روند کاهش مواجه می شد که نشد.
سوابق قبلی تجارت دو کشور نشان می دهد که هر زمان تحریم های آمریکا و یا اتحادیه اروپا سایه سنگین تر بر ج.ا.ا انداخته روند رشد تجارت دو کشور اتفاق افتاده است اما هیچ گاه پایه مبادلات تجاری ایران - روسیه به مرز افزایش 2 برابری نرسیده و کم سابقه است.
از مهمترین عوامل این رشد می توان توجه به اهمیت دیپلماسی اقتصادی را اشاره داشت که با حضور سفیر جدید ج.ا.ا در مسکو آن هم در دسامبر 2019 که با شروع فعالیت ایشان شاهد توجه به اهمیت مسئله اقتصاد و تجارت دو کشور بوده است و تغییر استراتژی مدیریت سفارت و نزدیک تر شدن به موضوع دیپلماسی اقتصادی یکی از عوامل مهم این اتفاق است که می تواند بعنوان یک الگوی دیپلماسی دولتی برای سایر نمایندگی های ایران در خارج از کشور باشد.
مصطفی طالب پور ضمن تاکید بر این نکته که کماکان بازار لازم برای افزایش تجارت میان دو کشور موجود است بیان کرد: آنچه که در کل باید اشاره کنم این است که روند تجارت بین ایران و روسیه آهنگ خطی و ثابتی دارد زیرا که تجارت ایران با روسیه به نسبت سایر کشورهای مشابه از حجم پایین تری برخوردار است و تقریبا قلم کالاهای مورد تجارت دو کشور هنوز توسعه لازم را پیدا نکرده است. شاهد این امر هستیم که بیشترین حجم کالاهای وارداتی ایران از روسیه را نهاده های دامی، فرآورده های خام کشاورزی برای مصارف انسانی چون روغن های خام خوراکی، حبوبات، بخشی از محصولات صنایع فولاد، مواد شیمیایی و ... است و متناظر آن در امر صادرات بالغ بر 70 درصد حجم صادرات از ایران به روسیه محصولات کشاورزی، گلخانه ای و باغی مورد نیاز مصرف بازار روسیه است و 30 درصد باقی مانده سایر قلم کالاها را شامل می گردد.
وی در ادامه تاثیر تجارت دو کشور بر بازار مصرف یکدیگر را اینگونه توصیف کرد: در آغاز شرایط کرونا با توجه به محدودیت صادرات نهاده های دامی از سوی روسیه شاهد کاهش اولیه واردات این محصولات بودیم که به نوبه خود طی دو مرحله در ابتدای سال 99 روند افزایش قیمت را به ثبت رساند که این موضوع ناشی از ذخیره سازی استراتژیک بر مبنای تصمیم مقامات دولتی روسیه بوده است و همچنین بعلت وضع محدودیت ها در امر فعالیت کارگری حجم تولید دستخوش تغییراتی شد اما پس از عادی تر شدن شرایط و کاهش محدودیت ها از سوی دولت روسیه همچنین در امر صادرات، مجددا این رویه به حالت عادی خود بازگشت نمود.
البته که این رخداد باعث شد تا اقتصاد تجاری کشور نیز دست خوش تغییراتی گردد و از سوی دیگر موضوع کمبود نقدینگی ارزی در تأمین اسعار مورد نیاز جهت واردات کالا، تغییرات در روند تخصیص ارز تجاری، تصمیم بانک مرکزی و وزارت صمت در عدم ارائه ارز پیش از واردات گروه یک کالایی، خود تبعات منفی و اثرات چشم گیری را در امر واردات داشت.
در مقابل شاهد افزایش صادرات محصولات کشاورزی گلخانه ای و باغی از سوی ایران به روسیه هستیم که اشاره می کنم این رخداد در سال 2020 مرهون توجه به دیپلماسی اقتصادی و توجه تولید کنندگان به بازار همسایه شمالی بود زیرا که بعلت محدودیت های کرونا و بسته بودن مرزهای تجاری برخی کشور های هدف صادرات ایران من جمله کشورهای اروپایی و حتی کشورهای همسایه ایران و محدودیت در ترانزیت کالا از کشور ترکیه مسیر صادرات قلم کالاهای دارای ظرفیت صادرات را به سوی روسیه تغییر داد.
از سوی دیگر توافق نامه مشترک اتحادیه اقتصادی اوراسیا و عضویت موقت ایران در آن اتحادیه توانست جور روانی قابل توجهی بر ذهن تجار ایرانی حاکم کند و در ادامه آن شاهد وضع تعرفه های ترجیحی بر 380 قلم کالای تبادلی در مرحله اول این اقدام بودیم که به تبع آن برگزاری نشست های دولتی بین دو کشور و انتشار اخبار آن ذهنیت مناسبی بر روند تجارت دو کشور وضع کرد.
به طور کل می توان اشاره کرد کشور روسیه با تراز تجارت خارجی بالغ بر 584 میلیارد دلار بازاری وسیع برای شرکای تجاری این کشور است و همچنین طبق آمارهای اعلامی شاهد هستیم که این کشور رقمی معادل 227 میلیارد دلار واردات داشته که سهم تجارت ایران تنها به میزان 0.4 (چهار دهم) درصد از این بازار بزرگ است و در مقیاس کل تراز تجاری بین دو کشور می توان گفت تراز منفی تجاری همیشه از آن ایران است اما این موضوع دلیل بر نادیده گرفتن روند رشد تجارت ایران به سوی روسیه نمی تواند باشد بلکه انگیزه ای است تا بتوانیم با استفاده از فرصت های موجود سهم صادرات ایران به روسیه را افزایش داده، تراز تجاری بین دو کشور را به نفع ایران مثبت کنیم و اقدام عملی و اجرایی برای بالابردن سهم ایران در بازار واردات روسیه انجام دهیم.
مشاور امور بین‌الملل رئیس گروه دوستی پارلمانی ایران و روسیه بزرگترین دستاورد پاندمی کرونا برای تجار ایرانی و روس را برقراری ارتباط تجاری در عدم حضور فیزیکی دانسته و اظهار داشت: بزرگترین درس این پاندمی برای تجار دو کشور توجه به برقراری ارتباط تجاری در عدم حضور فیزیکی تجار مقابل یکدیگر بود به این شکل که ما همیشه شاهد این بودیم قبل از شروع کرونا بیشترین میزان تردد مسافر بین دو کشور ایران و روسیه را تجار به همراه داشتند که با وضع محدودیت ها و عدم دسترسی فیزیکی موجب شد تا تجار نتوانند یکدیگر را از نزدیک مشاهده کنند این موضوع در حقیقت اشاره ای به تجارت سنتی در شکل به روز شده خود را دارد که نیاز فوری به اصلاح داشت و تجار راهی جز استفاده از رابطه مجازی با یکدیگر نداشتند کما اینکه در زمان فعلی هم شاهد محدودیت های سنگین ترددی بین دو کشور هستیم اما هوشمندی تجار ایرانی و روسی نشان داد که به سرعت توانستند خودشان را با مسیرهای ارتباطی جدید وفق داده تا کمترین آسیب متوجه تجارتشان گردد و رکورد صادرات 2 برابر در شرایط کرونا از سوی ایران به روسیه رقم خورد.
استفاده از امکانات ارتباط جمعی و نقطه به نقطه نظیر پیام رسان ها و پست های الکترونیکی بر بستر اینترنت به سرعت جایگزین ارتباط حضوری تجار مقابل یکدیگر شد و همچنین تلاش در ایجاد اعتماد بین دو طرف تجاری باعث شد تا بسیاری از قراردادها به صورت الکترونیکی امضاء گردد و در حال حاضر شاهد این موضوع هستیم که تجار حتی برای اولین بار هم یکدیگر را ملاقات نکرده اند اما توانسته اند قراردادهای تجاری را امضاء کرده و با طی کردن روندهای قانونی و ارائه آن به بانک های طرف مقابل مسیر تجارت را سهولت بخشی کنند و کالا و مبلغ آن هم مورد تبادل قرار بگیرد.
البته که موضوع مورد اشاره در بالا بیشتر بین تاجرانی ست که سابقه قبلی همکاری با یکدیگر و یا دو کشور را داشته اند و از روند تجارت و فرهنگ تجاری دو کشور با یکدیگر آگاه اند.
این رخداد زنگ هشداری برای تهیه مکانیزم های ایمن تجاری بین دو کشور را به صدا درآورد که گوش شنوای آن در گام اول مستقیما دولت های ایران و روسیه را مورد خطاب قرار داده است زیرا که دولت ها مکلف به ایجاد بستر و بنیان مناسب اند تا تجار بتوانند در مسیر آن مکانیزم گام برداشته و وظیفه خودشان را به خوبی انجام دهند بلکه تقویت روابط تجاری ضمانتی برای تحکیم و عمق بخشی به روابط استراتژیک و سیاسی حائز اهمیت بین ایران و روسیه می باشد.
و گام دوم اتاق های بازرگانی مشترک دو کشور می بایست در کنار بخش دولتی بستر توسعه و اطمینان بخشی روابط تجاری از راه دور را کلید بزنند تا تجار نا آشنا با بازار دو کشور بتوانند به راحتی هر چه تمام تر و عدم نیاز به حضور فیزیکی در کشور دیگر از ظرفیت اقتصادی موجود بهره لازم را ببرند.
فارغ از موضوع کرونا طی 2 سال گذشته شاهد آغاز تقویت مکانیزم های تجاری دو کشور بوده ایم به طوریکه از سوی فدراسیون روسیه، مرکز صادرات روسیه Russian Export Center (REC) با احیاء مجدد دفتر نمایندگی خود در ایران و آغاز به کارش بین تجار ایران و روسیه مورد توجه قرار گرفت و همچنین از سوی ایران شاهد افزایش سطح نگاه سازمان توسعه تجارت ایران و اتاق بازرگانی ایران به روسیه بودیم.
در هر دو کشور رایزنی های بازرگانی موجود اند اما هنوز به آن سطح کارآیی مناسب برای تجارت بخش خصوصی نرسیده اند و بیشتر پشتیبان تجارت های دولتی هستند که در قدم اول در سال 2020 شاهد این هستیم که سفارت ایران در روسیه رویه استراتژی خود را به موضوع دیپلماسی اقتصادی و تجاری پر رنگ تر کرده است و در تلاش برای تقویت ریشه تجارت ایران در روسیه است.
اما در یک رخداد ناگهانی و شرایط خاص کرونا از ابتدای پاییز امسال با تعطیلی کامل دفتر نمایندگی مرکز دولتی صادرات روسیه در ایران شاهد از دست رفتن یکی از ظرفیت های مناسب و مساعد تجارت بین دو کشور شدیم آن هم در این شرایط خارج از منطق بود. در حالی که این مرکز در روسیه دارای کنسرسیوم مشترک با Exim Bank of Russia و Exiar Insurance با هدف ایجاد خط اعتباری و صدور ضمانت نامه های بیمه ای در قرارداد های تجاری است همچنین با عقد تفاهم نامه با تعدادی از بانک های ایرانی در زمان فعالیت که منعقد شده بود می توانست عامل تقویت تجاری در تبادلات برپایه پول دو کشور باشد. البته شایان ذکر است که تصمیم بر تعطیل کردن این دفتر از سوی طرف روس بوده و آنطور که می دانم با تغییر مدیرعامل آن مرکز این تصمیم اتخاذه شده است. بنده پیشنهاد می کنم تا جناب آقای دکتر جلالی سفیر محترم ج.ا.ا در مسکو آنطور که تا الان نشان داده اند که به دیپلماسی اقتصادی توجه ویژه دارند نسبت به مذاکره با این مرکز برای بازگشایی مجدد دفتر نمایندگی شان در ایران قدم برداشته تا این فرصت مغتنم مجددا مورد احیاء قرار بگیرد و با استراتژی جدید و برقراری روابط چندگانه بین مرکز صادرات روسیه، اتاق بازرگانی مشترک ایران – روسیه، اتاق بازرگانی مشترک روسیه – ایران، رایزنی بازرگانی ایران در روسیه و رایزنی بازرگانی روسیه در ایران مکانیزم الگویی اجرائی بر پایه تجارت از راه دور در تهیه و پشتیبانی حقوقی قراردادهای تجاری وضع گردد تا شاهد تقویت بیشتر روابط تجاری باشیم بلکه این مهم می تواند به سایر کشورها نیز سرایت مثبت و اثر بخشی داشته باشد.
