از آنجا که همه دنیا به طور قابل توجهی در 9 ماهه اخیر درگیر کرونا شده است، عموم مردم و سیاستگزاران برای مهار این اپیدمی پیشرونده به دنبال ساخت و تهیه واکسن هستند؛ اما باید بدانیم که واکسن تنها ابزار بشر برای مهار کردن این بیماری نیست. شاید ۵ ابزار مهم بتواند به بشر برای مهار کرونا ویروس کمک کند که یکی از آن ها واکسن است. ابزار اول کنترل این اپیدمی، انجام اقدامات و توصیه های بهداشتی است که اکنون تا حدودی در حال انجام است و هزینه چندانی هم ندارد و توصیه می شود تا زمانی که کنترل مناسبی از بیماری روی ندهد، این موارد یعنی استفاده از ماسک، شستشوی مرتب دست با آب و صابون و رعایت فاصله فیزیکی مناسب دنبال شود. ابزار دومی که وجود دارد دارو است؛ یعنی اگر بتوانیم به یک درمان مناسب برای این بیماری دسترسی پیدا کنیم که با استفاده از آن فرم های خفیف بیماری تبدیل به فرم های شدید نشود و منجر به بستری در بیمارستان نشوند و در عین حال دارویی برای فرم های شدید هم داشته باشیم که بیماری باعث مرگ کمتری شود، نتیجه آن این خواهد بود که بر کاهش گسترش ویروس و شدت بیماری اثر میگزاریم. انتظار ما این است که بسیار سریعتر از واکسن بتوانیم به دارویی مناسب برای این بیماری دست پیدا کنیم. ابزار سوم کنترلی احتمالی، مربوط به ذات ویروس است؛ یعنی انتظار داریم در گذر زمان ویروس خفیف تر بشود به این مفهوم که شدت و بیماری زایی آن کمتر بشود، گزارش هایی از برخی کشورهای دنیا وجود دارد که سوش هایی که اکنون در حال گردش هستند در مقایسه با سوش های اولیه ای که در حال گردش بودند، افزایش سرایت پذیری داشته اما شدت بیماری زایی در آنها کاهش یافته است. مورد چهارم ابزار کنترلی بشر، مربوط به میزبان ویروس است؛ یعنی انتظار می رود افرادی که بیماری را یکبار گرفته اند مقاومت نسبی ای در مقابل بیماری مجدد داشته باشند و افرادی که در معرض خطر بالاتری برای فرم های شدید بیماری هستند، مراقبت بیشتری برای پیشگیری از بیماری انجام دهند تا با کنترل کردن هدایت شده ی میزبانان حساس، فرم های شدید بیماری کاهش یابد. پنجمین ابزار برای کنترل اپیدمی، می تواند واکسن باشد. بنابراین ما واکسن را به عنوان یک معجزه و تنها راه حل نمی بینیم. قطعاً جامعه بشری به دنبال این است که بتواند واکسنی تولید کند که گسترش کرونا ویروس را کنترل کند. واکسن جرم خفیف شده یا تغییر داده شده عامل عفونی است که وارد بدن میشود و پاسخ ایمنی میزبان را ایجاد می کند تا اگر مجدداً ویروس یا باکتری اصلی وارد بدن شود میزبان یک حافظه ای از وجود آن عامل بیماری زا داشته باشد و پاسخ مناسب ایمنی را ایجاد کند. برای بسیاری از بیماری ها که مشکل اصلی بهداشتی بشر هم محسوب می‌شوند و زمان، بودجه و انرژی زیادی برای دستیابی به واکسن آن ها صرف شده هنوز واکسنی وجود ندارد مانند HIV یا مالاریا. بنابراین با وجود اینکه می دانیم منطق واکسن چیست به این مفهوم نیست که می توانیم لزوما به یک واکسن موثر دسترسی پیدا کنیم.
آقای دکتر احسان مصطفوی ضمن بیان اینکه واکسن تنها راه حل نجات بشریت از کرونا ویروس نیست افزود:
معیارهای مختلف یک واکسن باید مورد سنجش قرار بگیرد تا بتوان متوجه شد که آیا واکسن قابل استفاده هست یا خیر. یکی از مهمترین معیار های ارزیابی واکسن، میزان اثر بخشی آن است. اثر بخشی به این مفهوم است که افرادی که از واکسن استفاده میکنند چقدر احتمال دارد دیگر به بیماری با فرم های شدید آن مبتلا نشوند. اکنون سازمان بهداشت جهانی و مرکز پیشگیری از بیماری های آمریکا ذکر کرده اند که در فاز اول، اثر بخشی واکسن در حد ۵۰ تا ۶۰ درصد هم مناسب است؛ پس ما اکنون به دنبال واکسنی با اثربخشی ۱۰۰% نیستیم و اثربخشی کم هم ما را قانع می کند و این یعنی حتی اگر چنین واکسنی را هم داشته باشیم درصد قابل توجهی حتی با وجود استفاده از واکسن احتمال دارد دوباره به بیماری مبتلا شوند. مسئله مهم دیگر مدت پایایی واکسن است؛ یعنی فردی که از واکسن استفاده می کند چه مدت زمان نیاز است تا دوباره از واکسن استفاده کند، آیا واکسن به یکباره تأثیر مادام العمر بر افراد می گذارد یا دوباره باید استفاده شود؟ مسئله دیگری که در مراحل اولیه واکسن مورد ارزیابی قرار می گیرد عوارض جانبی استفاده از واکسن است. به این مفهوم که فردی که از واکسن استفاده می کند به مشکلات جانبی جدی دیگری دچار نشود.
سازمان جهانی بهداشت متولی ارزیابی واکسن ها و تایید نهایی آن ها است. بنابراین هر کشوری که مدعی تولید واکسن استاندارد و در حد جهانی است اگر مورد تایید سازمان جهانی بهداشت قرار بگیرد دغدغه خاطر استفاده از واکسن آن کشور بسیار کمتر است، در غیر این صورت باید مستندات و شواهد علمی واکسن در اختیار کشورهای متقاضی قرار گیرد تا راستی‌آزمایی شود. اکنون نمی توان گفت که کدام کشور در این رقابت جلوتر است و کدام کشور واکسن بهتری را تولید خواهد کرد اما باید توجه کرد که لزوماً اولین واکسن، بهترین واکسن نخواهد بود.
