حسن روحانی، رئیس جمهور امروز در مراسم بهره‌برداری رسمی از آغاز عملیات اجرایی طرح عظیم ملی احداث خط لوله انتقال نفت گوره ــ جاسک خبر داد و گفت: اینکه قادریم از استان بوشهر تا استان هرمزگان، طرح عظیم ملی احداث خط لوله انتقال نفت گوره ــ جاسک را اجرا کنیم نشانگر توانمندی ملت ایران، محققان و صنعتگران ایرانی است. وی ابراز امیدواری کرد که با تکمیل این طرح تا اسفند امسال، روزانه یک‌میلیون بشکه نفت ایران از جاسک صادر شود.
روحانی همچنین افزود: استراتژیک بودن این طرح به این معنی است که بسیاری از کشورهای منطقه راه دیگری برای صادرات نفت خودشان پیدا کردند تا در یک شرایط روز خطر برای تنگه هرمز بتوانند نفت خود را صادر کنند، یعنی از روش‌های دیگر راهی برای صادراتشان چه از دریای سرخ یا دریای عمان یا مدیترانه پیدا کردند. تنها کشوری که این وسط مانده بود و اگر روزی تنگه هرمز به هر دلیلی بسته می‌شد صادرات نفتش به‌طور کامل متوقف می‌شد جمهوری اسلامی ایران بود یعنی شعاری که می‌دادیم "ما کنار تنگه هرمز هستیم و آبراه در اختیار ماست" این حرف کاملاً درست است اما برای روز مبادا مشکل عظیمی برای خود ما به وجود می‌آمد و امروز ما از این مشکل عبور کردیم.
خبرگزاری اسپوتنیک در رابطه با اهداف ساخت خط لوله گوره-جاسک با دکتر محمد صادق جوکار – پژوهشگر اقتصاد سیاسی و کارشناس ارشد و عضو هیات علمی موسسه مطالعات بین المللی انرژی وابسته به وزارت نفت به گفتگو نشست.
چرا ایران به دنبال متنوع سازی مسیرهای انتقال انرژی است؟
یکی از ابعاد دیپلماسی انرژی در کشورها بسته به اینکه صادر کننده، وارد کننده یا ترانزیتی باشد بحث ژئوپولتیک انتقال انرژِی است. به عنوان مثال اتحادیه اروپا بین سالهای 2010 تا 2015 به شدت دنبال این بود که مسیرهای انتقالی وارداتگازي را متنوع کرده و از اينرو پروژه کریدور جنوبی را پیگیری می کرد. کشورهای صادر کننده نیز به همين‌گونه موضوع ژئوپولتیک انتقال انرژی برای آنها مهم بوده و بديهي است كه ایران به عنوان یک کشور صادر کننده، دنبال متنوع سازی مسیرهای صادراتی باشد. نکته‌ای که اکنون مهم است ابعاد راهبردی بحث متنوع سازی مسیرهای انتقال است. اینجا مسیرهای انتقال صرفا به عنوان یک موضوع جغرافیایی و اقتصادي صرف برای تغییرات در مسیر انتقال انرژي مطرح نیستند، بلکه محتوی راهبردی و امنیتی آن که میتواند در چهارچوبه کلان امنیت انرژی تغييراتي ایجاد کند، مهم تر است. به نظر مي‌رسد كه ج.ا. ایران در مقابل کشورهایی تحريم‌كننده و برخي از طرفداران منطقه‌ای تحریم های انرژی عليه ایران، وارد «جنگ سیگنال هاي امنيت انرژی» شده اند. در جنگ سیگنال ها، ابعاد راهبردی و امنیتی موضوعاتی مثل تغییرات و متنوع سازی جغرافیایی انتقال انرژی، جايگاه برجسته‌ای پیدا می کند. در جنگ سیگنال ها هر طرف در حال تلاش است یک نوع معنا سازی و علامت دهی راهبردی در حوزه های انرژی به طرف مقابل بدهد. ایران تلاش می کند که آمادگی خودش را برای سناریوهای بدترین وضعیت ممکن ایجاد کند که اگر مجددا ایالات متحده به سمت تشدید احتمال استفاده از ابزار نظامی علیه زیرساخت های مختلف ایران به منظور اعمال فشار به اين کشور برای تغيير در سیاست خارجي و هسته اي اين كشور بدهد، گزینه های مقابله ای مناسب را داشته باشد. در حقیقت این همان جنگ سیگنال ها است. یعنی اگر دولت ترامپ سعی می کند که حلقه تحریم ایران و فشار بر ایران در حوزه های مختلف را تقویت کند، ایران هم سیگنال می دهد که در حال آماده‌سازي ابزارهای مختلفی در زمینه های مختلف برای واکنش مناسب است. در حقيقت ايران به آمريكا و متحدان منطقه‌اي حامي تحريم ايران اين هشدار را مي‌دهد كه در سناريوهاي تشديد تنش، توازن آسيب به ضرر آنها بوده و آسیب وارده به من کمتر از آسیب وارده به شما خواهد بود. خط لوله گوره-جاسک برای ایران پتانسیل صادرات حداقل نفت مورد نیاز کشور که بین یک میلیون تا یک میلیون و دویست هزار بشکه است را فراهم می کند بدون عبور از تنگه هرمز.
🎥 وزیر نفت: طرح پایانه صادرات نفت در جاسک ، استراتژی ترین طرح این دولت است. pic.twitter.com/W6Bl60tOiF
— پاد (@PadDolat) June 25, 2020
مزیت این خط لوله در چیست؟
مهمترین مزیت این خط لوله راهبردی و امنیتی است که تحت عنوان متنوع سازی مسیرهای انتقالی اتفاق می افتد. مزیت های اقتصادی هم مطرح هست ولی در حال حاضر مزیت های امنیت انرژی آن بیشتر مد نظر است. به جز مباحث امنيت انرژی، احداث این خط لوله همچنین می تواند کانون اشتغالات جدید را در مناطق کمتر توسعه یافته حوزه شرق تنگه هرمز، بیشتر کند. بالا رفتن سطح اشتغال در شرق تنگه هرمز می تواند به امنیت اجتماعی کشور کمک کند.
نكته مهمي كه بايد به آن توجه کرد اين است كه سیاست های ایران بخصوص در مقوله امنیت انرژی سیاستی واکنشی است. یعنی با توجه به اینکه طرح این خط لوله از دهه 1980 مطرح بود ولی هیچ وقت به جدیت مثل الان به دنبال آن نبوده است بخاطر اینکه معتقد است که تنگه هرمز به رغم اينكه عملاً بخش مهمي از آن در كنترل امنيتي ج.ا.ايران است اما موضوعي است كه می تواند تنگه ای مبتی بر صلح و همکاری باشد. اما در دهه های بعد از آن، از سوی آمریکا و همچنین برخی از کشورهای منطقه ای آنقدر به ایران فشار وارد کرده اند که مجبور شد در مقوله واکنشی مسیرهای انتقال انرژی خود را متنوع سازی کند. می خواهم این نکته را بیان کنم که ایران عملا این سیاست را در واکنش به تهدید در پیش گرفته است نه اینکه بخواهد این را به عنوان یک سیاست فعالانه در پیش بگیرد. هم‌اكنون در انديشكده‌هاي آمريكايي بحث محاصره دريايي ايران با توجه به وابستگي انحصاري صادرات ايران به تنگه هرمز مطرح است و ايران تلاش كرد كه اين توازن نامتقارن امنيتي را با طرح خط لوله گوره-جاسك تغيير دهد.
با امکان #صدور #نفت خام در بیرون #تنگه_هرمز از طریق احداث #پایانه صادرات نفت در جاسک و #خط #لوله ۱۰۰۰ کیلومتری به آن تا پایان امسال، با همت کارکنان صنعت نفت #امنیت صدور نفت ایران نسبت به دیگر صادرکنندگان #خاورمیانه و همسایگان دوچندان می شود.
— Bijan Zanganeh (@BijanZanganeh) June 25, 2020
این پروژه چه تأثیری در امنیت حمل نقل و بطور کلی وضعیت تنگه هرمز خواهد داشت؟
اگر پروژه های دور زدن تنگه هرمز را در بین کشورهای دیگر در نظر بگیریم. با توجه به اینکه هم اکنون در حدود 21 میلیون بشکه نفت و فراورده از این تنگه عبور می کند. همچنان با همه پروژه هایی که کشورهایی مثل عربستان، امارات و عراق(که هنوز عملیاتی نشده است) در پیش گرفته اند، اگر همه اینها را در نظر بگیریم و اگر محدودیت های فنی آنها را هم در نظر نگیریم. در خوشبینانه ترین حالت حداکثر می توانند 40 تا 45 درصد از اهمیت فعلی تنگه هرمز را اصطلاحا کاهش دهند و این تنگه همچنان 60 درصد از اهمیت خود را حفظ خواهد کرد. البته این را هم باید در نظر گرفت که در برخی موارد امکان کاهش اهمیت راهبردی تنگه هرمز وجود ندارد مثل ال ان جی، که قطر در پروژه آتی که برای سال 2024 است می خواهد 126 میلیون تن ال ان جی تولید کند، انتقال این حجم باید از طریق تنگه هرمز انجام شود. در بحث واردات ال ان جی نیز که کویتی ها از تنگه هرمز وارد می کنند اگر بخواهند این تنگه را دور بزنند باید از طریق پایپ لاین وارد کنند و الان کدام کشور منطقه پتانسیل صادرات پایپ لاین گازی را دارد که کویتی ها از نظر اراده سياسي حاضر باشند با آنها همکاری کنند. تنگه هرمز علاوه بر موضوع انرژی، اهمیت راهبردی در حوزه های دیگر اقتصادی نیز دارد که می توان به انتقال کالاهایی دیگر بغیر از کالاهای انرژی اشاره کرد. این گونه نیست که تنگه هرمز با پروژه های دور زدن دیگر کشورها اهمیت راهبردی خود را به اصطلاح از دست بدهد. کشورهای دیگر منطقه از سالها قبل‌تر – كه به نظرم اقدام آنها متاثر از فشارهای آمریکایی ها بوده است- به طرح ريزي و اقدام براي كاهش وابستگي خود به تنگه هرمز اقدام كردند كه از اين طريق ابزار راهبردی ایران در كنترل امنيتي بر تنگه هرمز را خنثي كرده و ايران را به بدل به كشوري كنند كه بيشترين آسيب‌پذيري را از اختلال احتمالي در تنگه هرمز را دارد. در مجموع در تنگه هرمز امکان جایگزینی نداشته و حتی اگر هزینه های بالایی هم خرج شود در خوشبینانه ترین حالت بین 40 تا 45 درصد از اهمیت این تنگه را کم کند.
به طور كلي، ج.ا.ايران با طرح گوره- جاسك تلاش كرد كه گزينه‌هاي احتمالي محاصره دريايي صادرات نفت ايران كه از سوي برخي از انديشكده‌هاي آمريكايي طرفدار ترامپ مطرح شده بود را خنثي‌سازد. اين ايالات متحده است كه بدل به منشأ تهديدهاي ژئوپليتيك انتقال انرژی و امنيت انرژي در خليج فارس شده است و ج.ا.ايران در واكنش به اقدامات تهاجمي آمريكا و متحدان منطقه‌اي آمريكا با طرح گوره-جاسك، اين سيگنال امنيتي را داد كه آسيب‌پذيری دشمنان ايران در هرگونه تنش‌آفرينی.
تنگه هرمز مهمترین منطقه در جهان و در عین حال باریک ترین گذرگاه برای نفت است که از طریق آن تقریباً یک پنجم نفت جهان یا حدود 20 میلیون بشکه در روز وارد بازارهای آسیا، اروپا و آمریکای شمالی می شود. ایران در حال ساختن خط لوله نفتی به ارزش 1.8 میلیارد دلار به بندر جاسک در خارج از خلیج فارس است تا از این طریق از صادرات نفت خود در برابر مشکلات احتمالی منطقه ای محافظت کند. یک خط لوله تقریباً 1000 کیلومتری، نفت را از شهر گوره در بوشهر به جاسک منتقل می کند و از نظر استراتژیکی به دومین پایانه صادراتی نفتی کشور تبدیل می کند. پایانه نفتی در جزیره خارک در خلیج فارس در حال حاضر مهمترین پایانه صادراتی نفت ایران است که 90 درصد صادرات نفت این کشور از این پایانه انجام می شود. برای رسیدن به خارک، نفتکش ها باید از تنگه هرمز عبور کنند.
