فعالیت هسته ای مخفی، غیرقانونی و کنترل نشده توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی طی ده سال این اطمینان را به متخصصین کشورهای مختلف داده است که ایران بر روی ساخت تسلیحات هسته ای کار می کند.
ایران بارها و مصرانه این حدس و گمان ها را رد می کند. حسن روحانی رئیس جمهور ایران چندی پیش بیانیه برخی کشورها در خصوص اینکه تهران سعی دارد به تسلیحات هسته ای برسد را "مزخرف تکراری" نامید.
مجید تخت روانچی نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد در ارتباط با گام های مشخص مربوط به خروج تدریجی ایران از معاهده هسته ای بیان داشت که ایران علی رغم روندهای مرتبط با برجام قصد ندارد تسلیحات هسته ای برای خود بسازد. وی یادآوری نمود که بر اساس فتوای آیت الله خامنه ای رهبر ایران ، ساخت تسلیحات هسته ای ممنوع است.
اما کمتر کسی این حرف ها را باور می کند. ششم ژانویه رئیس جمهور دونالد ترامپ قول داد که ایران هیچ گاه به تسلیحات هسته ای نرسد علی رغم اینکه ایران برای رسیدن به آن آشکارا تلاش می کند.
برای اینکه پیش بینی کنیم که آیا ایران به تسلیحات هسته ای می رسد و یا نه ، باید به طور کوتاه اوضاع کنونی صنعت هسته ای را تحلیل و بررسی نماییم.
پتانسیل هسته ایران قبل از تصویب برجام ( ژوئن سال 2015) مشخص بود. ایرانی ها پایگاه تولیدی علمی تشکیل داده بودند که به آنها در ایجاد زیرساخت های هسته ای کمک می کرد. زیر ساخت هایی که چرخه سوخت هسته ای کامل را شامل می شد از معدن اورانیوم گرفته تا ذخیره سازی زباله های هسته ای.
مرحله مهم در چرخه سوخت هسته ای روند غنی سازی اورانیوم بود. برای اینکار در ایران در سال های 2000 تا 2011 دو مرکز عظیم ساخته شد : در نطنز و در فردو. نباید فکر کرد که این کار توسط ایرانیان برای پشتیبانی نیروگاه های هسته ای انجام شده است.
واحد انرژی ساخته شده و مشغول به کار نیروگاه اتمی در بوشهر با سوخت هسته ای سازنده این ایستگاه یعنی روسیه تامین می شود. در کل جهان هر کسی که نیروگاه اتمی را می سازد همان هم سوخت را ارسال کرده و سپس زباله را جمع آوری می کند.
در سال 2004 در اطراف شهر اراک، رآکتورآب سنگین IR-40توسط ایرانیان ساخت شد که تقریبا 10 کیلو پلوتونیوم تسلیحاتی در سال تولید می کرد که برای ساخت دو بمب پلوتونی کافیست. واضح است که پلوتون همانند اورانیوم غنی شده بالا در بمب های هسته ای استفاده می شود.
در سال 2015 میزان اورانیوم غنی شده سطح پایین تولید شده در صورت غنی شدن در سانتریفوژ ها به اورانیوم غنی سازی شده سطح بالا تبدیل شده و برای تولید پنج بمب اتمی کافی بود. اگرچه لازم به یادآوری است که حتی اورانیوم تا 90 درصد غنی شده یک وسیله منفجر کننده محسوب نمی شود. و متخصصین ابراز شک و تردید می کنند که ایران تکنولوژی های سطح بالا و مواد شیمیایی خالص برای اجرای روند تبدیل اورانیوم گازی غنی شده سطح بالا در سانتریفوژ ها به حالت فلزی داشته باشد که برای ساخت بمب هسته ای لازم است.
برجام برنامه ی هسته ای ایران را به طور مشخص محدود و کم کرد و منابع و میزان مواد اتمی را تحت کنترل قرار داده و همچنین فعالیت ماهیت بالقوه نظامی ممنوع گردید.
در سال 2018 رئیس جمهور دونالد ترامپ با خروج یکجانبه آمریکا از توافق و وضع تحریم های شدید علیه ایران به برجام ضربه زد. چشم انداز این امر ممکن است عواقب فاجعه باری را به دنبال داشته باشد. بریتانیا، فرانسه و آلمان به عنوان اعضا و طراحان برجام با سیاست ضد ایرانی ترامپ مخالفت کرده و با تایید روسیه و چین اینستکس را برای تجارت با ایران طراحی کردند.
اتحادیه اروپا بعید است که بتواند در مقابل تحریم های شدید ضد آمریکایی بایستد. فعالین سیاسی و دولت مردان اروپایی می خواستند که برجام را در هر شکلی حفظ نمایند و ارتباطات تجاری و اقتصادی نرمالی با ایران داشته باشند اما نتوانستند تجار خود را به کار با ایران مجبور نمایند.
ایران به دنبال راه خروج از این شرایط دشوار است. در ماه می 2019 تهران طرح توقف مرحله ای اجرای برخی وظایف برجام را آغاز کرد و از سایر اعضا خواست که به اجرای کامل آن بازگردند.
ششم ژانویه 2020 مرحله چهارم به اتمام رسید. طی این مدت ایران به طور مشخص زیر ساخت های هسته ای خود را از سر گرفت.
مرحله پنجم تاسف برانگیز تر است. تهران اعلام کرد که این مرحله آخر و شانس نهایی برای نجات برجام است. دولت ایران در بیانیه رسمی نوشت: " ایران از محدودیت های مربوط به معاهده هسته ای امتناع می کند و این موضوع قبل از همه در ارتباط با تعداد سانتریفوژ هاست. بدین ترتیب برنامه هسته ای ایران هیچ گونه محدودیتی در بخش تولید از جمله قدرت غنی سازی ، درصد و مقدار اورانیوم غنی شده نداشته و همچنین تحقیقات در این رشته و توسعه آینده برنامه را شامل نمی شود. "
باید خاطر نشان نمود که همکاران ایران در برجام ( غیر از آمریکا) مصرانه از تهران می خواهند که دامنه عدم اجرای وظایف معاهده هسته ای را توسعه ندهند. چرا که مرحله پنجم در واقع به معنای خروج ایران از برجام است و این امر ممکن است به عواقب نامطلوبی منجر شود.
حوادث با سرعت بسیار بالایی به سمت جلو پیش رفت. 17 ژانویه لندن، پاریس و برلین در ارتباط با ماده 36 و 37 برجام مکانیزم حل و فصل مناقشات را آغاز کردند. این مکانیزم در ارتباط با بسیار دشوار بوده و برای بررسی آن در کمیسیون های مختلف بیشتر از دو ماه گذشته است. این بدان معناست که بعد از 30 روز به احتمال زیاد مسئله به شورای امنیت سازمان ملل متحد کشیده می شود. شورای امنیت دوباره وارد کل هفت قطع نامه گذشته از جمله اقدامات تحریمی علیه ایران را از سر خواهد گرفت.
بدیهی است که در این شرایط اتحادیه اروپا به آمریکا می پیوندد و تحریم هایی را علیه ایران وضع خواهد کرد. برای ایران چنین توسعه حوادثی فاجعه بار بوده و از منظر سیاسی، اقتصادی بر حیات دولت کنونی تاثیر می گذارد.
در تهران به خوبی از این موضوع آگاهند و سعی می کنند هر کاری انجام دهند تا از بروز چنین حوادثی جلوگیری نمایند. ایرانی ها سعی دارند با تهدید شرایط خود را به داوران دیکته نمایند.
البته که ایران یکروز بعد تسلیحات هسته ای نخواهد ساخت. برای از سرگیری زیر ساخت های هسته ای که تا برجام وجود داشت بیشتر از یک ماه لازم است.
لازم به ذکر است که پاکستان تقریبا 10 سال طول کشید تا مسیر از یک آزمایش زیرزمینی تسلیحات هسته ای را تا ساخت کلاهک هسته ای برای موشک طی نماید. مدت زمان واقعی ساخت بمب هسته ای در ایران از زمان اجرای برجام 4 تا 6 سال محاسبه شده است.
اما شاید این مسئله اصلی نیست. مسئله اصلی واکنش اسرائیل و آمریکا به توسعه بدون کنترل پتانسیل هسته ای ایران است. اگر ایرانی ها کار هسته ای را تا سطح نزدیک به ساخت بمب هسته ای پیش ببرند ، هیچ شک و تردیدی نیست که حمله اسرائیل یا آمریکا به تاسیسات هسته ای ایران 100درصد خواهد بود.
و این جنگ است. نباید فکر کرد که درگیری به جنگ جهانی ختم می شود. این امر ممکن نیست. اما بدیهی است که اوضاع در خاور میانه متشنج تر خواهد شد.
پس چه باید کرد؟
تحلیل بی طرفانه اوضاع گواه آن است که تنها راه ایران مذاکره است. البته پس از حوادث اواخر دسامبر و اوایل ژانویه این امر غیر ممکن به نظر می رسد. اما باید با سایر طراحان برجام گفتگو شود.
بدیهی است که حفظ معاهده هسته ای به شکل و سیاق اولیه ممکن نیست اما شانس از سر گیری آن به شکل 2.0 ممکن به نظر می رسد. اما برای آنکه پل به برجام جدید ساخته شود باید بند های بیشتری از قوانین توافق را حفظ نمود که پایه و اساسی برای مذاکرات در توافق آینده است.
باید یادآوری نمود که آمریکا بدون شک تاثیری بری هر گونه تماسی با ایران خواهد داشت. نکته مهم و اساسی انتخابات ریاست جمهوری در آمریکاست. این نکته را باید در نظر گرفت که در صورت پیروزی دموکرات ها توافق با ایران ممکن است البته نه بلافاصله و نه به شکل سابق اما در هر صورت از سرگرفته می شود. اما اگر فرد پیروز در انتخابات ماه نوامبر جمهوری خواه باشد اوضاع خوشبینانه نخواهد بود.
در عین حال بر اساس هر پیش بینی برای انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا، برای طرفین درگیر و در واقع ایران و سه دولت اروپایی منطقی تر است که از ادعاها و اعتراضات متقابل را کم کنند.
