وی بیان داشت: " تهران یک سال تمام منتظر ماند تا سایر اعضای معاهده سهم وظایف خود را اجرا کنند."
به عقیده ایرانی ها، شرکت کنندگان معاهده پیش از همه اروپایی ها به طور کامل وظایف خود را در بخش اقتصادی توافق اجرا نمی کنند ، برای همین برجام در شکل کنونی اش معنایی ندارد. در عین حال ایران به دنبال آمریکا از برجام خارج نشد بلکه تنها سیگنال و نشانه ای به سایر شرکت کنندگان برجام بود ، امکانی که به آنها داده شد تا در عرض دوماه بتوانند به اجرای درخواست های سند بازگردند. این مدت زمان هفتم ژوئیه به پایان رسید.
طی این مدت تهران از فروش اورانیوم به خارج از کشور که تا 3.67 % غنی شده بود با حجم قابل دسترسی برای حفاظت در ایران یعنی بالای 300 کیلوگرم امتناع کرد. یادآوری می کنیم که تا تصویب برجام، ایران 10357 کیلوگرم از این اورانیوم را ذخیره کرده بود و 410.4 کیلوگرم اورانیوم 20% غنی شده داشت. تا سال 2019 ایران منابع اورانیوم 20 درصدی را از بین برده و باقی مانده اورانیوم با غنای پایین را به روسیه و آمریکا داد. بر اساس توافق تهران حق غنی سازی اورانیوم را برای کارهای علمی تحقیقاتی در حجم محدود داشته و باقی مانده بالای 300 کیلوگرم را صادرکند. اکنون ایران یکبار دیگر اورانیوم با غنای پایین را ذخیره می کند.
تهران گام های مشابه را در ارتباط با باقی مانده آب سنگینی که برای تولید پلوتونیوم لازم بود برداشت ، پلوتونیومی که پایه و اساسی برای تولید سلاح های هسته ای پولتونیومی است. در جمهوری اسلامی کارخانه تولید آب سنگین وجود دارد که در لیست ممنوعه برجام نیست. درعین حال ایران نمی تواند بیشتر از 130 تن آب سنگین اینچنینی را نگه دارد. تهران پیشتر 32 تن به آمریکا و 38 تن آب سنگین به روسیه صادر کرده است. پس از 8 ماه مه سال جاری ذخیره سازی آن شروع شد.
رئیس جمهور روحانی اصرارداشت که تا 7 ژوئیه سال جاری باید منافع ایران تامین شود و قبل از همه فروش آزادانه نفت و لغو تحریم های بانکی مد نظر بود. در عین حال اتفاق عجیب و غریبی نیافتاد. اتحادیه اروپا و قبل از همه آلمان، فرانسه و بریتانیا نمی توانستند مکانیزم موثری بسازند که قادر باشد نفوذ عمیق تحریم های آمریکایی بر اقتصاد ایران را خنثی نماید.
این کشورهای اروپایی تا 28 ژوئن در خصوص آغاز کار سیستم پرداختی اینستکس اعلام کردند که دور زدن تحریم های آمریکا را به دنبال دارد. اما این سیستم فعلا برای ارسال کالاهای بشر دوستانه به ایران (دارو، وسایل پزشکی، مواد غذایی) متمرکز است. این کار به درد ایران نمی خورد. ایران به صادرات آزادانه نفت و عملیات های بانکی آزاد نیاز دارد.
افسوس، کشورهای اروپایی آماده نیستند که این کار را برای ایران ضمانت کنند. همانطور که گفته می شود تجارت، تجارت است. هیچ کس نمی خواهد که زیر یوغ تحریم های سخت گیرانه ترامپ قرار گیرد.
اکنون ایران در خصوص آغاز مرحله جدید مبارزه خود خبر می دهد. همانطور که پیشتر تهران قول داده بود، در ۶۰ روز پیش رو محدودیت ها در سطح غنی سازی اورانیوم (اکنون در سطح ۳.۶۷ درصد) برداشته می شوند. هشتم ژوئیه نماینده سازمان انرژی اتمی ایران بهروز کمالوندی بیان داشت که تا این روز ایران سطح غنی سازی اورانیوم را به ۴.۵ درصد رسانده و به زودی تا ۵ درصد افزایش خواهد داد. »
مرحله دوم کاهش وظایف برجام تنها با افزایش سطح غنی سازی اورانیوم همراه نخواهد بود. مسئله پلوتونیوم نیز مطرح می شود. تهران در خصوص خاتمه کار گروه ویژه در مسئله بازسازی رآکتور در شهر اراک خبر داده است که قادر نبود پلوتونیوم تسلیحاتی تولید کند. متخصصینی از چین، بریتانیا و ایران در این گروه جای داشتند. یادآوری می کنیم که رآکتور آب سنگین آی آر ۴۰ طراحی و ساخته شده و بر اساس امکانات قادر است تا ۱۰ کیلو پلوتونیوم تسلیحاتی در سال تولید کند که معادل میزان مواد برای تقریبا دو سلاح هسته ای بر پایه پلوتونیوم است.
اواخر ماه مه عباس عراقچی معاون وزارت خارجه ایران اعلام کرد: « ما دیگر روی برجام در ارتباط با پروژه اراک حساب نمی کنیم و خودمان آنرا انجام می دهیم.» رئیس جمهور روحانی قاطعانه و با جدیت اعلام کرد که تهران از هفتم ژوئیه از مبدل سازی رآکتور در اراک امتناع می کند، اگر طرفین معاهده هسته ای به وظایف خود عمل نکنند ، آنرا به وضعیتی بر می گرداند که به عقیده کشورهای خارجی خطرناک بوده و طی آن ممکن است پلوتونیوم تولید شود.
خبرهای نامطلوب اما قابل پیش بینی پس از خروج آمریکا از معاهده هستند. آنها کل جهان را هیجان زده کرده اند.
طراحان برجام یعنی آلمان، فرانسه، بریتانیا، چین و روسیه و همچنین اتحادیه اروپا و ژاپن نگرانی خود را در قبال گام های تهران ابراز کردند اما در این شرایط واکنش اقدامات ضد ایرانی آمریکا را دیدند.
اسرائیل معتقد است که اقدامات اتخاذ شده توسط تهران برای بالا بردن غنی سازی اورانیوم « میانه رو» است. در عین حال آنها به معنای آغاز حرکت ایران به سمت ساخت سلاح هسته ایست. نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل گام های ایران را بسیار خطرناک خواند. وی همچنین از فرانسه، بریتانیا و آلمان خواست که تحریم هایی علیه تهران در پاسخ به اقدامات طرف ایرانی وضع کنند.
رئیس جمهور آمریکا دونالد ترامپ مقامات ایرانی را پسران بد نامید و به تهران نصیحت کرد که در اقدامات و بیانیه های خود جانب احتیاط را رعایت کنند. ترامپ گفت: « ایران کارهای بد زیادی انجام داده است… ایران هیچ گاه صاحب سلاح هسته ای نخواهد شد.»
در عین حال باید یادآوری نمود که کل درگیری خول ایران در واقع توسط واشنگتن شعله ور شده و تهران با تمام نیرو سعی دارد از عهده آن بر آید. ضمن اینکه ایران این کار را شدیدا در چارچوب برجام انجام می دهد یعنی سندی که توسط قطع نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد تایید شده است. بند ۲۶ برجام اتحادیه اروپا و آمریکا را موظف می کند که از تکرار یا وضع تحریم ها علیه ایران خودداری نمایند. ضمن اینکه در این مقاله تصویب شده است که ایران وضع دوباره تحریم ها و یا تحریم های جدید مرتبط با برنامه ی هسته ای را به عنوان پایه و اساسی برای خاتمه اجرای وظایف خود به صورت کامل و یا جزئی قلمداد می کند. کاری که اکنون تهران انجام می دهد.
در نتیجه می توان گفت که عملا کل جهان (غیر از برخی کشورها) موضع و اقدامات ایران در تقابل با تحریم های آمریکایی را می فهمد اما در هر حال تهران را به خویشتن داری ترغیب کرده و از تشدید تنش بین ایران و آمریکا نگرانند.
امکان تضعیف تنش تا چه اندازه ممکن است؟ در اینجا فاکتورهای زیادی هم داخلی و هم خارجی نقش دارند.
اما به نظر می رسد که مهم تر از همه این است که آیا اتحادیه اروپا در محاصره مالی اقتصادی (قبل از همه نفتی) ایران توسط آمریکا رخنه می کند؟ آیا اروپا به تقابل جدی با آمریکا می رود؟ تهران تا چه اندازه از اقدامات اتحادیه اروپا و همچنین چین و روسیه در دور زدن تحریم ها راضی خواهد شد؟
فعلا پاسخ گفتن به این پرسش ها سخت و دشوار است. اگرچه بر اساس ارزیابی های بسیاری از ناظرین پاسخ ها متاسفانه منفی گرایانه هستند. ضمن اینکه باید یادآوری نمود که به گفته عباس عراقچی معاون وزیر خارجه ایران، توقف اجرای وظایف برجام هر ۶۰ روز اتفاق می افتد در صورتی که اعضای آن توافق های دست یافته بر اساس برجام را رعایت نکنند.
ایران چه گام های جدیدی در مسیر رعایت نکردن برجام بر می دارد؟ به عقیده ی تحلیل گران سیاسی ، ایران ناراضی ممکن است ذخیره سازی اورانیوم غنی شده ، آب سنگین بالاتر از استاندارد بررسی شده در معاهده هسته ای را ادامه دهد. اما خطرناک تر از همه این است که اگر تهران روند افزایش سطح غنی سازی اورانیوم تا ۲۰ درصد و بالاتر را آغاز کرده، رآکتور هسته ای در اراک را تا وضعیتی که قبل از برجام داشت بازسازی کرده، کنترل از جانب بازرسان آژانس بین المللی انرژی هسته ای را محدود و یا متوقف نماید.
به عقیده کارشناسان، احیای رآکتور بعدی به وضعیت سابق یعنی سال ۲۰۱۵ به کمتر از چند سال نیاز دارد.
همین طور هم در خصوص برنامه اورانیومی. در اوج توسعه زیرساخت های هسته ای در سال ۲۰۱۳ بر اساس محاسبات پژوهشکده بین المللی تحقیقات استراتژیکی لندن از کل اورانیوم غنی شده حفاظت شده در ایران می توان تقریبا ۱۲۰ تا ۱۳۰ کیلو اورانیوم ۹۳ درصد دریافت کرد که برای پنج بمب هسته ای کافیست.
فیزیک دانان آمریکایی و اسرائیلی حدس می زنند که برای دستیابی به این شاخص ایران از یک سال تا ۲ سال نیاز دارد. در عین حال این یک صورت حساب کاملا ریاضی و بدون محاسبه کل فاکتورهای داخلی و خارجی بود. متخصصین شک و تردید داشتند که ایران به فناوری های سطخ بالا و مواد شیمیایی خالص داشته باشد تا رشد مرحله ای سطح غنی سازی اورانیوم تا ۹۰ درصد تامین شود و روند جابه جایی اورانیوم از وضعیت گازی به فلزی با کیفیت بالا انجام شود (که برای ساخت بمب هسته ای لازم است).
بنابراین در واقع ایران حداقل به ده سال نیاز دارد تا برای ساخت بمب هسته ای آماده شود (کلاهک برای موشک). ضمن اینکه مزاحمتی هم از جانب خارج نباشد.
در ارتباط با موارد بالا لازم به یادآوریست که مسیر ایران به عقب و به سطح بالای توسعه زیر ساخت های هسته ای چند روز یا هفته طول نمی کشد آنطور که تهران دوست دارد نشان دهد بلکه ماه های طولانی و در برخی زمینه ها حتی سالها طول می کشد. در واقع از این مدت زمان ها باید آغاز احتمالی برنامه ای هسته ای جدید ایران را باید محاسبه کرد.
اگر البته این به ایران اجازه این کار را بدهند. بعید است که آمریکا و اسرائیل توسعه بدون کنترل پتانسیل هسته ای ایران را اجازه دهند.
چطور از راه حل نظامی مشکل هسته ای ایران جلوگیری کرد؟ ما یک بار دیگر در سال ۲۰۱۲ به این سوال رسیدیم. دو جواب بود: جنگ یا مذاکره. باید بدانیم هیچ کس جنگ با تهران را نمی خواهد، نه واشنگتن و نه اورشلیم ، هیچ کجا در جهان. پس مذاکره.
واشنگتن آماده مذاکره با تهران بدون پیش شرط است یعنی ضمن ادامه فشار جهانی بر ایران و تحریم های سخت گیرانه و شدید.
تهران ممکن است مذاکرات با آمریکا را آغاز کند در صورتی که تحریم ها را از دوشش برداشته شود ، اجازه آیت الله خامنه ای رهبر ایران نیز لازم است.
۳۱ ماه مه وزیر امور خارجه روسیه سرگی لاوروف بیان داشت: « ما از آغاز مذاکره بین آمریکا و ایران استقبال می کنیم، اما ما معتقدیم که انجام مذاکره از مواضعی که « اول من شما را از لحاظ اقتصادی تحت فشار می گذارم و بعد شما برای مذاکره تمنا می کنید» ، موضوعی نیست که ما بتوانیم به عنوان مدلی برای اجرا در سیاست خارجی بپذیریم.»
نزدیک کردن این مواضع دشوار بوده و به کمک فعالیت های دیپلماسی قوی از همه طرفین نیازمند است.
