ایران هم‌اکنون در حال تجربه مشکلات جدی در زمینه آب می باشد. خشک‌سالی‌های مکرر توأم با برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه بزرگی از زیرساخت‌های هیدرولیکی و چاه‌های عمیق، وضعیت آب کشور را به سطح بحرانی رسانده‌است. از نشانه‌های این وضعیت خشک شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و طوفان‌های گرد و غبار بیشتر است. کارشناسان برای حل این مشکل راهکارهای مختلفی ارائه کرده اند که یکی از آنها شیرین سازی آب دریا و انتقال آب به مناطقی است که دچار کمبود آب هستند، این طرح موافقان و مخالفان زیادی در ایران دارد و برخی از نمایندگان مجلس ایران نیز با این طرح به خاطر عواقب زیست میحطی آن مخالفت کرده اند، درباره بحران آب در ایران و طرح شیرین سازی آب دریای خزر با دکتر هدایت فهمی، کارشنان منابع آب و معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو به گفتگو نشستیم.
جنگ آب شاید اصطلاح خوبی برای این مشکل نباشد ولی می شود گفت که شرایط آبی کشور ما ایران به مرحله بحرانی رسیده است. بحران آب ایران 8 دلیل عمده دارد که این دلایل باعث شده که بحران آب و مشکلات و منازعات در مقیاس محلی و منطقه ای بوجود بیاید. اگر به صورت خلاصه بیان کنم این دلایل عبارتند از:
1. افزایش جمعیت در نتیجه افزایش مصارف بسیار فراتر از الگوهای بهینه مصرف است بطوریکه بهره ورداری از منابع آب را از آستانه تاب آوری این منابع بالاتر برده است.
2. وجود رخداد پدیده اقلیم است که ما در سال های اخیر دیدیم که حدود دوازده درصد ریزش های آبی به طور متوسط در مدت 20 ساله اخیر کاهش پیدا کرده است و حدود بیش از 25 درصد آب رودخانه های ما و آب سطحی ما کاهش پیدا کرده است.
3. میزان دمای متوسط کشور نیز حدود 1.1 درجه بالا رفته است که این مسئله نیز باعث افزایش میزان تبخیر شده است که محاسبات نشان می دهد به ازای هر درجه افزایش دما حدود 14 میلیارد متر مکعب آب از دسترس ما خارج می شود.
4. بهره وری فیزیکی و اقتصادی پایین آب و حجم عظیم تلفات در همه بخش های مصرف است.
5. ورود آلاینده های مختلف شیمیایی، بیولوژیکی، آلی، فاضلاب و پساب های کشاورزی به محیط های آبی سالم که این منابع محدود را با محدودیت بیشتری روبه رو می کند.
6. ساختار معیوب اقتصادی آب که این ساختار اقتصادی به هیچ وجه از نظر تامین هزینه های تامین پاسخگو نیست و نمی تواند هزینه های تامین را پاسخگو باشد و در عین حال پیام صرفه جویی هم به مصرف کننده نمی دهد. وقتی که حس نشود که آب واجد ارزش اقتصادی و ارزش ذاتی است، طبعا در مصرف بهینه تاثیر منفی خواهد داشت.
8. تحمیل خود کفایی به معنای تامین تمام موادغذایی در داخل کشور این تعبیر نادرستی است و نباید به بحث خود اتکایی توجه داشته باشیم که در محصولات استراتژیک ما باید خود کفا باشیم و تحمیل اشتغال زایی به بخش آب و کشاورزی فشارهایی است که به این بخش وارد می شود و باعث شده که ما با کمبود آب و رشد مناقشات و مناعزات در مناطق مختلف روبه رو شویم و الان اگر مدیریت نکنیم تشدید خواهد شد.
برای حل مشکل آب مقامات ایران قصد دارند اب دریای خزر را به مناطق کم آب ایران انتقال دهند؟ شما این راهکار را چطور ارزیابی می کنید؟
علت مخالفت نمایندگان ایران با این طرح چیست؟
مخالفت نماینده ها در همه جای دنیا طبیعی است. نماینده های مناطق مختلف با توجه به مقتضیات منطقه ای با یک طرح مخالفت یا موافقت می کنند. بنظر من در این مسئله ما باید منافع ملی خودمان را در نظر بگیریم نه منافع منطقه ای و محلی را. باید دید منافع ملی در چیست و آن را انجام داد. طبیعی است که وقتی قرار است حق آبه سازی شود، مناطقی که حاشیه دریای مازندران هستند در اولویت هستند. ما در شرق دریای مازندران، مناطق کم آبی داریم و طبیعی است که آنجا اولویت دارد که این آب در آنجا استفاده شود ولی اصل این است که ما برای کشور و برای نسل آینده حق آبه سازی حتما داشته باشیم.
از آنجاییکه دریای خزر یک دریای بسته است، آیا شیرین سازی آب دریای خزر می تواند غلظت نمک در این دریا را افزایش داده و آن را به ارومیه دوم تبدیل کند؟
همه ما باید به محیط زیست توجه ویژه ای داشته باشیم و در این طرح ها روش های مختلفی برای کاهش تبعات زیست محیطی وجود دارد. باید این تبعات را کاهش دهیم، روش هایی جدیدی وجود دارد که برای جلوگیری از شوری آب دریا کاری می کنند که آب شور به دریا باز نگردد و محیط زیست را به مخاطره بیاندازد. باید از این روش ها استفاده کرد باید روش ها را مدل و مطالعه کرد و با ارزیابی زیست محیطی انجام داد و طبعات آن را باید دید چقدر است و بعد از آن دست به اقدام زد. در منطقه حاشیه دریای مازندارن کشورهایی هستند که آلودگی های نفتی و آلاینده ها را وارد دریای مازندران می کنند و در این طرح ما قطعا این دغدغه را داریم که کمترین آسیب را به محیط زیست بزنیم و ارزیابی محیط زیست داشته باشیم تا جایی که ممکن است این شور آبه ها به دریا برنگردد و تبدیل شود که از نمک آن هم به صورت صنعتی استفاده شود.
برای انتقال آب دریای خزر به مناطق شمالی ایران لازم است خطوط انتقال را از جنگل ها عبور دهیم و آیا این کار صدمه ای به محیط زیست وارد نمی کند؟
حق آبه سازی از آب دریا باید با رعایت جنبه های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی باشد از این آب بهره ببریم برای مناطق حاشیه دریای مازندران، اینکه ما آب را از این منطقه به فلات مرکزی انتقال دهیم این بحث دومی است که باید بررسی شود، یعنی گزینه های مختلف را ما بررسی کنیم. من به عنوان یک متخصص معتقد هستم در همه مناطق ایران ما بالاتر از الگوهای مصرف داریم مصرف می کنیم و می شود مدیریت مصرف و مدیریت تقاضا انجام داد تا کاهش مصرف داشته باشیم. ولی اگر در مناطقی که واقعا مدیریت تقاضا و مدیریت مصرف انجام شد و دیگر امکان تامین آب از هیچ روش دیگری ممکن نبود برای شرب این کار حتما باید انجام بگیرد و اگر برای مصارف صنعتی هم قرار است استفاده شود با رعایت جنبه های زیست محیطی، جنبه های اجتماعی، اقتصادی انجام شود.
