اجرای برجام با امضاء و تصویب هفت کشور آغاز شد و به تهران این اجازه را داد که کم کم از فشار طولانی تحریم های بین المللی خود را برهاند. اما در سال ۲۰۱۸ سرنوشت برجام و برنامه هسته ای ایران با خروج آمریکا از این معاهده دستخوش دگرگونی شد.
کارشناسان روسی و ایرانی در مصاحبه ای با اسپوتنیک توضیح می دهند که چطور برجام سونوشت ایران را تغییر داد و پیش بینی هایی را در خصوص احتمال توافق هسته ای در آینده و در شرایط کنونی فشار آمریکا و آغاز تقابل با اتحادیه اروپا ارائه می دهند.
به عقیده نیکلای الکساندرویچ کوژانوف، ایران شناس، استاد دانشکده اقتصاد جهانی و روابط بین الملل آکادمی علوم روسیه ، در واقع برجام اقتصاد ایران را از آن بحرانی که در سال ۲۰۱۵ گرفتارش بود، رهاند.
«برجام، گام مهمی برای بقای اقتصاد ایرانی شد. در آغاز سال ۲۰۱۵ اقتصاد ایران در مرز ورشکستگی بود. لغو تدریجی تحریم هایی که پس از اجرایی شدن برجام آغاز شد، به ایران اجازه داد که تجارت نفت خود را از سر گرفته و تا سطح مشخصی ارتباطات اقتصادی را با اروپا برقرار نماید.
خود انعقاد برجام و آن حوادثی که اتفاق افتادند ، لحظه مهمی را نشان دادند: تحریم ها تنها مشکل اقتصاد ایران نبودند. تاثیر منفی را آن محیطی داشت که در تجارت ایران وجود داشت و برای سرمایه خارجی استفاده می شد. ضمنا، برجام نشان داد که در ایران مشکلات اقتصادی داخلی زیادی وجود دارند که باید حل شوند و همه چیز به تحریم ها مربوط نمی شود. به خاطر این فاکتورها ، صعود سریع اقتصاد ایران نیز اتفاق نیافتاد. اما اگر به شاخص های اقتصادی در دوره از سال ۲۰۱۵ تا به امروز نگاه بیاندازیم ، در کل شاهد رشد مثبتی خواهیم بود.»
به عقیده کوژانوف ، علی رغم تحریم های نفتی جدید، ایران می تواند در این شرایط دشوار حتی بدون اروپایی ها دوام بیاورد:
« اکنون یعنی زمانی که حوادثی سرنوشت برجام را تحت سوال قرار داده است، ایران حداقل باید در انتظار بازگشت به اوضاع سال های ۲۰۱۰-۲۰۱۲ باشد، زمانی که ارسال نفت به خارج محدود شد. اما نباید درباره نابودی کامل اقتصاد ایران صحبت کرد، در حالی که دولت آمریکا به این موضوع علاقه مند است که ایران ارسال میزانی از نفت به خارج را با هدف حفظ سطح پایین قیمت ها ادامه دهد. در چنین شرایطی ایران دوام خواهد آورد.
اما معتقدم که ایرانی ها نباید به اروپایی ها دل ببندند. پشت سر بیانیه های سیاسی پرسروصدای اروپاییان ، مشکلات زیادی نهفته است: درون خود اروپا یک موضع واحد وجود ندارد که چقدر باید از ایران حمایت کرد. تجارت اروپا در شرایط «بین چکش و عصا» است: این اقتصاد نشان داد که بین قوانین آمریکایی از اتحادیه اروپا می خواهد از تجارت با ایران امتناع نماید و قوانین اروپایی که این کشور را مجبور می سازد به آمریکایی ها گوش ندهد، گیر کرده است. بنابراین در این شرایط برای اروپاییان راحت تر این است که با ایران کار نکنند.»
کارشناس روسی ضمن پاسخ به این پرسش که آیا ایران همانند آمریکا به سمت لغو این معاهده پیش می رود، پیش بینی مثبتی را ارائه کرده و توسعه چنین سناریویی را بعید دانست:
« خروج از برجام برای ایران لازم نبوده و غیر سازنده است. در واقع اگر مقامات ایرانی از لغو نظارت بر وظایف برجام اطلاع دهند ، عملا بهانه دیگری برای مخالفین خود برای اعمال فشار بیشتر فراهم می کنند. موضع غیر موافق اروپا، روسیه و چین بر این ایده استوار است که برجام حفظ خواهد شد.»
کوژانوف خاطر نشان کرد که برای آینده برجام، احتمال سناریوی دیگری وجود دارد:
« اگر طی ۴ ماه ایرانی ها هیچ گونه جنبشی را از طرف اروپاییان در ارائه کمک موثر (برای مقابله با فشار آمریکا) نبینند، به تدریج در اجرای برجام کوتاهی می کنند. آنها ممکن است سطح غنی سازی اورانیوم را بیشتر کنند، تا با اعصاب دیگران بازی کرده و محرک دیگری برای روسیه، چین و اروپاییان می سازند برای اینکه ما به نوبه خود فعال تر در مقابل آمریکایی ها حاضر شویم.»
حسن محمدی، کارشناس ایرانی در مسائل انرژی هسته ای، سردبیر سایت« امید هسته ای» و عضو هیات ایرانی مذاکره کنندگان هسته ای با گروه ۵+۱ نیز نظر مثبتی دارد از اینکه برجام بدون آمریکا هم زنده خواهد ماند، از آنجا که مهره های قدرتمند و ذینفعی مانند چین و روسیه مدافع آن هستند. وی خاطر نشان کرد که آینده درخشان تری برای معاهده هسته ای پس از خروج ترامپ از برجام وجود دارد:
مهمترین هدف ایران برای مذاکره و انعقاد برجام این بود که به جامعه جهانی اثبات کند که بر پای تعهدات خود می ایستد. ایران همه تعهدات خود در خصوص برجام را انجام داد و به جامعه جهانی اثبات کرد که همیشه بر قول های خود باپرجاست. در حالی که طرف مقابل به هیچ کدام از تعهدات خود متعهد باقی نماند. ما این مسئله را فقط از منظر آمریکا نگاه نمی کنیم، اینکه آمریکا به صورت یکجانبه از برجام خارج شد، مجموعه ۵+۱ توان عمل کردن به تعهدات خود را نداشتند.
مسلما برجام آثار مثبتی بر اقتصاد ایران داشت. به هر حال دیوار فشار بسیار سنگین تحریم های برخی از کشورها و فضای سنگین ناشی از نگاه های منفی به ایران شکسته شد.
در خصوص آينده برجام معتقدم ، توافقی که به سختی و طی مذاکرات طولانی بدست آمده، از بین نخواهد رفت:
