“گاندو” که با نام علمی “تمساح پوزهکوتاه ایرانی” (Crocodylus palustris) شناخته میشود، یکی از شگفتانگیزترین و نمادینترین گونههای جانوری ایران است. این حیوان خزنده، تنها تمساح بومی ایران و بزرگترین خزندهٔ کشور ایران به شمار میرود.
گاندوها بهطور انحصاری در جنوب شرقی ایران و در منطقهٔ بلوچستان زندگی میکنند. مهمترین زیستگاههای آنها شامل رودخانهٔ سرباز، باهوکلات و منطقه حفاظتشدهٔ گاندو است. این مناطق دارای آبگیرها و رودخانههای دائمی هستند که برای زندگی گاندوها ضروری است.
این تمساح نسبت به دیگر گونهها جثهٔ متوسطی دارد و نرهای بالغ میتوانند به طول ۳ تا ۴ متر برسند؛ همانطور که از نامش پیداست، پوزهای پهن و کوتاه دارد که برای شکار و زندگی در رودخانههای پرپیچوخم مناسب است؛ بدنش به رنگ قهوهای مایل به خاکستری است که به استتار آن در آبهای گلآلود کمک میکند.
گاندوها حیواناتی کمتحرک و اغلب شبگرد هستند. آنها در طول روز معمولاً روی تختهسنگها یا در کنار رودخانهها در حال آفتابگیری دیده میشوند. رژیم غذایی آنها شامل ماهیها، پرندگان، لاکپشتها و گاهی پستانداران کوچک است.
گاندو یک گونهٔ “در خطر انقراض” است و تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران قرار دارد. مهمترین تهدیدات برای این گونه عبارتاند از:
تخریب و کاهش منابع آبی زیستگاهش
تصادفات جادهای
شکار غیرمجاز
به دام افتادن در تورهای ماهیگیری
گاندو برای مردم بومی بلوچستان تنها یک حیوان نیست، بلکه بخشی از فرهنگ و هویت آنهاست. افسانهها و باورهای محلی زیادی دربارهٔ این حیوان وجود دارد و از دیرباز با زندگی مردم این منطقه عجین شده است.