اسپوتنیک مطلب تحلیلی از پروفسور ولادیمیر ساژین، محقق ارشد مؤسسه شرق شناسی آکادمی علوم روسیه را به شما ارائه می دهد که به نتایج سال 1402 و چشم انداز ایران در سال 1403 اختصاص دارد.
و اینک نوروز، سال 1403 را برای ایرانیان به ارمغان آورد. سال 1402 از آن تاریخ شده است و نه تنها برای ایران، بلکه برای خاورمیانه و برای کل جهان سخت بوده است. مدت ها است که روی سیاره خاکی ما چنین تعداد زیاد نقاط رویارویی های سنگین نبود. اقتصاد جهانی هم پس از بحران مرتبط با همه‌گیری کووید-19، هنوز به قدرت سابق بازنگشته است.
طبیعتاً همه این مشکلات جهانی گریبان جمهوری اسلامی ایران را هم گرفت که در سیزدهم فروردین، چهل و پنجمین سالگرد تاسیس خود را جشن می گیرد.
طبق سنت، اول فروردین، آیت‌الله خامنه‌ای پیام سال نو را ایراد کردند. وی خاطرنشان کرد: "سال 1402مثل همه سال های دیگر زندگی، انباشته بود از شیرینی ها و تلخی ها، از خواسته ها و ناخواسته ها".
رهبر ایران حمله تروریستی در کرمان در تظاهرات عزاداری مردمی در سالگرد ترور سردار سلیمانی که حدود صد کشته برجای گذاشت و سیل هایی که بلوچستان را فراگرفت به عنوان "حوادث تلخ و ناخواسته" نام برد. رهبر ایران خاطرنشان کرد: "در مسائل داخلی کشور پیشرفت های چشمگیر علمی، پیشرفت های فناوری، تولیدات زیربنایی که در سراسر کشور انجام گرفته است، این جزو شیرینی ها و خبرهای خوش بود". آیت‌الله خامنه‌ای در عین حال گفت: "از سوی دیگر، مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم جزو خبرهای تلخ بود". وی با ابراز تأسف گفت که کار انجام شده توسط مسئولان در سال گذشته به نتیجه مطلوب نرسیده است.
این درست است. مشکلات اقتصادی ایران کنونی را می توان به سیستمی و جانبی معرفی کرد.
گروه اول عبارتند از: وابستگی معین به صادرات نفت؛ فرآیند انتقال واحدهای اقتصادی به مالکیت دولتی که مانع از رشد بخش خصوصی شده؛ مدیریت اقتصادی ناکارآمد که مستقیماً با بی کفایتی اکثر مدیران مرتبط است.
گروه دوم، مشکلات جانبی: شامل تحریم های آمریکاست که بر همه چیز، اما در درجه اول بر سیستم بانکی ایران تأثیر منفی می گذارد. این کشور مشکلات مزمن نقدینگی با ارز خارجی دارد که قیمت آن در سال های اخیر افزایش قابل توجهی داشته است. به گفته محمد جواد ظریف وزیر سابق امور خارجه، ایران از سال 2018 تا 2021 به دلیل تاثیر تحریم های آمریکا، یک تریلیون دلار را (از جمله 100 میلیارد دلار بر اثر محاصره نفتی) از دست داده است.
آیت الله خامنه ای در سخنرانی سال نو خوشبین بود. وی با طرح شعار سال "جهش تولید با مشارکت مردم" تاکید کرد که اتحاد مردم با برنامه ریزی صحیح و تعامل همه واحدهای اقتصادی، موجب تحقق این شعار می شود.
وقتی صحبت از سیاست خارجی ایران می شود، با پیروی از آیت‌الله خامنه‌ای، می‌توان لحظات شیرین و تلخی را دید. "شیرینی ها" شامل ورود رسمی ایران به سازمان همکاری شانگهای و سیستم بین المللی بریکس است. بدون شک پیوستن تهران به این سازمان های بین المللی یک پیروزی مهم برای دیپلماسی ایران است. مشارکت ایران در این ساختارهای جهانی به تقویت مواضع سیاسی و آنچه که به ویژه برای تهران در شرایط تحریم مهم است، مواضع اقتصادی در جهان کمک خواهد کرد.
از لحظات تلخ، فلسطین است. همانطور که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای گفت: حادثه‌ی غم‌انگیز غزه فقط یک حادثه تلخ دیگر نبود، بلکه تراژیک ترین اتفاق در صحنه بین المللی بود.
به گفته مقامات ایرانی و همچنین سرویس اطلاعاتی آمریکا، در 7 اکتبر 2023 (15 مهر 1402)، زمانی که حماس حمله به اسرائیل را آغاز کرد، تهران از این عملیات مطلع نبود. هر چند بعدا ایران به طور سیاسی از اقدامات حماس حمایت کرد. اما باید تاکید کرد که ایران علیرغم مواضع تند ضد اسرائیلی خود، برای حمایت نظامی مستقیم از این گروه تصمیم نگرفته بود.
چندی پیش وحید جلال زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفته است که جمهوری اسلامی معتقد است که نیازی به اعزام نیروهای مسلح ایران به منطقه نیست زیرا در آنجا "به اندازه کافی دوستان ما هستند" که این فرصت را دارند که به منافع آمریکایی ها و صهیونیست ها آسیب های جبران ناپذیری وارد کنند. منظور آقای جلال زاده "محور مقاومت" بود، اتحادی که با تلاش سردار قاسم سلیمانی معمار و مدیر سیاست خاورمیانه ایران، شکل گرفت.
سردار امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، محور مقاومت را اینگونه توصیف کرد: این فقط ایران نیست، محور مقاومت از دریای سرخ تا مدیترانه و از انصارالله در یمن تا حزب‌الله لبنان امتداد دارد... بر اساس برآوردهای مؤسسه بین المللی مطالعات استراتژیک (IISS)، حدود 250 هزار شبه نظامی محور مقاومت در خاورمیانه فعال هستند. البته اجزای این سیستم تا درجه قابل ملاحظه ای از خودمختاری برخوردارند، اما این ارتش قدرتمند قادر به اجرای خط تهران در خاورمیانه است. در عین حال، ایران از درگیری مستقیم با اسرائیل و ایالات متحده اجتناب می کند. علاوه بر این، در سال گذشته، تهران با میانجیگری سیاستمداران عمان، مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده در مورد موضوع هسته ای ایران را در عمان از سر گرفت.
بدون پرداختن به جزئیات، لازم به ذکر است که اکنون احیای برجام 2015 امکان پذیر به نظر نمی رسد. درست یک سال پس از خروج آمریکا از برجام، ایرانی‌ها فعالانه زیرساخت‌های هسته‌ای خود را توسعه دادند و در همه زمینه‌ها به نتایج منحصربه فردی دست یافتند: تعداد و کیفیت سانتریفیوژها، مقدار اورانیوم غنی شده، مقدار آب سنگین، سطح مجاز غنی سازی اورانیوم. اکنون، به گفته دانشمندان، ظرف چند هفته آنها می توانند به سطح غنی سازی 90٪ برسند که مربوط به اورانیوم با درجه سلاح است و پس از مدتی یک بار هسته ای جنگی تولید کنند. بازگشت به برجام مستلزم به صفر رساندن کل زیرساخت های هسته ای ایران است. تهران با این موضوع موافقت نخواهد کرد. بنابراین، توافقات جدید بر اساس شرایط جدید مورد نیاز است.
از آنجایی که هم آمریکا و هم متحدان خاورمیانه‌ای‌اش و هم کل جهان علاقه‌مند به محدود کردن و کنترل توانایی‌های هسته‌ای ایران هستند و ایرانی‌ها علاقه‌مند به لغو یا حد اقل کاهش تحریم‌ها هستند، می‌توان در اینجا به نتیجه مثبت امیدوار بود.
سال 1402 با تقویت روابط روسیه و ایران مشخص شد. ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در آستانه عید نوروز در گفتگوی تلفنی با ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران، حلول ماه مبارک رمضان و فرا رسیدن عید نوروز را به مردم ایران تبریک گفت. وی آرزوی بهروزی را به رهبر ایران آیت الله علی خامنه ای ابلاغ کرد.
در طول سال گذشته روابط دوجانبه روسیه و ایران در جهات مختلف توسعه یافته است. این همکاری هم در کشاورزی و هم در انرژی است. کار برای ایجاد دو واحد جدید در نیروگاه اتمی بوشهر در حال انجام است. نیروگاه حرارتی سیریک در استان هرمزگان در حال ساخت است. راه آهن رشت - آستارا در دست ساخت است که بخش مهمی از کریدور حمل و نقل بین المللی شمال - جنوب است. روابط بین مناطق جداگانه روسیه و ایران در حال توسعه است. پس از پایان تحریم‌های سازمان ملل علیه برنامه موشکی ایران در 18 اکتبر 2023، روسیه برنامه‌هایی برای تعمیق روابط نظامی با ایران در "مسائل موشکی و هوانوردی" اعلام کرد. به گفته سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، روابط مسکو و تهران در زمینه دفاعی و امنیتی به سطح بی سابقه ای رسیده است.
روابط در حوزه فرهنگ و آموزش در حال تقویت است. تبادل استاد و دانشجو بین دانشگاه های روسیه و ایران انجام می شود. در حال حاضر بیش از 6.5 هزار دانشجوی ایرانی در روسیه مشغول به تحصیل هستند. روسیه فعالانه از پذیرش ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس حمایت کرد.
در ژانویه 2024، پس از مذاکرات در مسکو بین نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه و همتای ایرانی او علی اکبر احمدیان، طرفین بیانیه ای دادند که روابط روسیه و ایران در حال رسیدن به سطح جدیدی است. این امر توسط یک توافق بین دولتی بین روسیه و ایران تأیید می شود که همکاری روسیه و ایران را بیشتر تقویت می کند و به گفته این سیاستمداران، "وضعیت سیاسی در خاورمیانه، جنوب اروپا و آسیا را تغییر خواهد داد".
سال نو 1403 نشان خواهد داد که تلاش های تهران تا چه اندازه موفق خواهد بود. عید نوروز و سال نوی 1403 را به همه تبریک می گوییم و با امید به عمل گرایی و پیش بینی پذیری در سیاست های همه دولت های جهان هستیم.