به گزارش اسپوتنیک- کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC)، یک مسیر حمل‌ونقل چندوجهی است که در 12 سپتامبر سال 2000 میلادی در سن پترزبورگ به ابتکار ایران، روسیه و هند به منظور ارتقای همکاری‌های ترانزیتی بین کشورهای عضو تأسیس شد و بعدتر یازده عضو جدید شامل جمهوری آذربایجان ، جمهوری ارمنستان ، جمهوری قزاقستان ، جمهوری قرقیزستان ، جمهوری تاجیکستان ، جمهوری ترکیه، جمهوری اوکراین، جمهوری بلاروس، عمان، سوریه و بلغارستان (به عنوان عضو ناظر) به INSTC اضافه شدند.
این کریدور اقیانوس هند و خلیج فارس را از طریق جمهوری اسلامی ایران به فدراسیون روسیه و و اروپای شمالی متصل می کند و شامل سه محور غربی، میانی و شرقی است. مسیر غربی به واسطه خط ریلی امکان اتصال به جمهوری آذربایجان و سپس به روسیه را دارد. در این محور ارمنستان نیز می‌تواند از طریق ابتکاراتی دخیل شود. مسیر میانی با استفاده از حمل و نقل دریایی امکان ایجاد اتصال بی واسطه بین منطقه آزاد انزلی و بنادر روسیه در دریای کاسپین را دارا است و مسیر شرقی نیز از طریق ترکمنستان و قزاقستان می‌تواند امکان اتصال ایران به روسیه را فراهم کند.
بنادر جنوبی ایران مسیری جایگزین برای خنثی سازی تحریم‌ها و ترانزیت کالا به روسیه
© Photo / Farshad Adel
فرشاد عادل، پژوهشگر مطالعات استراتژیک در خصوص بهره برداری از این کریدور و تاثیر آن بر ژئوپلتیک منطقه به اسپوتنیک گفت، علی‌رغم تنوع مسیر‌های طرح ریزی شده برای این کریدور، در حال حاضر هیچکدام از این محور‌ها با ظرفیت کامل خود فعالیت نمی‌کنند و دارای مشکلاتی هستند. محور غربی سال‌هاست که در انتظار افتتاح خط آهن حدود 160 کیلومتری رشت- آستارا است که به عنوان حلقه مفقوده محور غربی کریدور شمال جنوب از آن یاد می‌شود. با توجه به چالش‌های موجود برای ساخت این مسیر که برخی از مهم‌ترین آن‌ها شامل عبور خط آهن از زمین‌های کشاورزی مرغوب و عدم تملک زمین‌های لازم در مسیر این خط آهن می‌شود، نمی‌توان انتظار داشت که این مسیر در آینده نزدیک به بهره‌برداری برسد. محور شرقی نیز به دلیل فرسوده بودن مسیر ریلی تهران به مازندران نیازمند نوسازی است تا ظرفیت ترانزیتی آن ارتقا پیدا کند و در حال حاضر نمی‌توان از این مسیر به عنوان یک شاهراه ریلی میان ایران، آسیای میانه و روسیه نام برد.
فرشاد عادل، پژوهشگر مطالعات استراتژیک
© Photo / Farshad Adel
عادل در ادامه افزود، اما در حال حاضر فعال کردن محور میانی کریدور شمال جنوب با تکمیل خط ریلی رشت –کاسپین و استفاده از ظرفیت‌های حمل و نقل دریایی میان ایران و روسیه می‌تواند در کوتاه مدت اقدامی عملی تر قلمداد شود. مسیر حدودا 25 کیلومتری رشت به بندر کاسپین پروژه ای است که در صورت وجود عزم و اراده جدی می‌تواند به زودی به بهره بردای برسد و تکمیل اسکله‌ی رورو در بندر کاسپین نیز به عنوان پروژه ای مکمل، قابلیت افتتاح در آینده نزدیک را دارد. اما عملی شدن تمامی این اقدامات نیازمند وجود عزمی جدی است که در صورت انجام، امکان اتصال مستقیم و بی واسطه میان ایران و روسیه، بدون نیاز به عبور از کشور ثالث را فراهم خواهد کرد.
عادل در ادامه گفت، ایران و روسیه باید در ابتدا با تاکید بر محور میانی کریدور شمال جنوب تلاش خود را معطوف به استفاده حداکثری از ظرفیت این محور در کوتاه مدت کنند و سپس در میان مدت و بلند مدت در جهت توسعه و تکمیل محورهای غربی و شرقی کریدور شمال جنوب، اقدامات لازم را به انجام رسانند. توسعه و بهره‌برداری کامل از کریدور شمال جنوب با توجه به جنگ اقتصادی غرب و تحریم‌ها علیه ایران و روسیه امری حیاتی برای دو کشور به شما می‌رود. با توجه به اینکه دسترسی روسیه به اروپا و استفاده از بنادر غربی این کشور متاثر از وقایع اوکراین با چالش روبرو شده است، استفاده از بنادر جنوبی ایران، از جمله بندر عباس و چابهار می‌تواند مسیری جایگزین برای خنثی سازی تحریم‌ها و ترانزیت کالا به روسیه و برعکس باشد. ضمن اینکه با توسعه بازارهای شرقی، دو کشور ایران و روسیه می‌توانند اهداف تجاری مشترکی را به منظور شکل دادن به مراودات اقتصادی جدید ایجاد کنند که این امر با توسعه همکاری‌ها میان مناطق آزاد تجاری دو کشور میسر خواهد بود.
وی خاطر نشان کرد، با تکمیل و توسعه هر سه محور کریدور شمال جنوب، ایران و روسیه مسیر‌های متنوعی را به منظور ترانزیت کالا میان شمال و جنوب جهان در اختیار خواهند داشت. نباید فراموش کرد که کریدور شمال جنوب نسبت به مسیر‌های رقیب 40 درصد کوتاه‌تر و 30 درصد ارزان تر است که این موضوع می‌تواند امری جذاب برای تجار در مناطق مختلف از جمله جنوب‌شرق آسیا به شمار رود. منطقه‌ای که در آن شاهد بالندگی اقتصاد‌های نوظهوری مانند هند و اتحادیه آسه‌آن هستیم که کریدور شمال‌جنوب می‌تواند مسیری منطقی برای انتقال کالا‌های آن‌ها به روسیه و شمال اروپا تلقی شود. بنابراین می‌توان انتظار داشت که با توسعه محورهای مختلف کریدور شمال جنوب، ایران و روسیه تبدیل به کشورهایی شوند که جریان تجارت شمال جنوب و تامین امنیت اقتصادی این بخش از جهان را در دست گیرند و این امر به خودی خود می‌تواند منجر به توسعه‌ی روابط راهبردی میان ایران و روسیه شود. بدیهی است که با شکل گیری این مسیر و ایجاد چسبندگی اقتصادی میان جنوب‌شرق آسیا، ایران، منطقه قفقاز، آسیای میانه و روسیه، شاهد پر رنگ تر شدن نقش‌آفرینی ایران و روسیه در تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی خواهیم بود.
فرشاد عادل در پایان خاطرنشان کرد، از سوی دیگر با تبدیل مسیر بندر عباس – مسکو به یک کریدور توسعه‌ای، این امکان فراهم خواهد شد تا همکاری‌های زیرساختی ایران و روسیه در قالبی جدید رقم بخورد. در جهان امروز کریدور‌های توسعه‌ای امکانی به منظور توسعه‌ی همکاری‌های زیرساختی بین کشورهای مختلف به شمار می‌روند و شامل همکاری‌های گسترده‌ای در حوزه‌های لجستیک، حمل و نقل، صنعت و انرژی می‌شوند. بنابراین نگاه دو کشور ایران و روسیه به مسیر مسکو-بندر عباس باید نگاهی مطابق با واقعیت‌ها و الزامات جهان جدید باشد و دو کشور باید تلاش کنند تا این بخش ازکریدور شمال جنوب را از یک کریدور حمل و نقل به یک کریدور توسعه‌ای ارتقا دهند و این امر با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی و صنعتی ایران و روسیه امری دور از دسترس نیست. در چنین فرضی ایران علاوه بر اینکه می‌تواند مسیر دسترسی روسیه به آب‌های گرم جنوب خود را فراهم کند، این امکان را خواهد داشت تا با استفاده از ظرفیت‌های فدراسیون روسیه به توسعه‌ی زیرساخت‌های خود نیز بپردازد. این امر درنهایت موجب ارتقا همکاری‌های ایران و روسیه می‌شود و مناطق پیرامونی این دو کشور را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.
در نهایت باید به این نکته اشاره داشت که در جهان جدید، با سهم‌خواهی بیشتر قدرت‌های نوظهور از کیک قدرت جهانی، کشورهای مختلف از امکان‌های بیشتری به منظور نقش‌آفرینی در فضای بین‌الملل و نیز توسعه همکاری‌ها برخوردارند؛ در این میان کشورهایی نظیر ایران، روسیه و چین با به چالش کشیدن نظام تک قطبی در ابعاد گوناگون، این ظرفیت را دارند که در زمینه‌های اقتصادی نیز ابتکارات بین‌المللی متعددی را به جهان عرضه کنند. موقعیت جغرافیایی ویژه ایران در کنار توان صنعتی و اقتصادی چین و روسیه دستیابی به معماری جدیدی از قدرت را در فضای بین‌الملل امکان پذیر می‌کند و می‌تواند زمینه‌ساز خیزش دوباره تمدن‌های شرقی در عصر حاضر باشد.