اسپوتنیک - نخستین تلاش‌ها برای مذاکره در مورد دریای خزر در حاشیه اجلاس اکو در تهران در بهمن‌ماه ۱۳۷۰ صورت گرفت. تاکنون ۶ اجلاس در سطح سران و نیز ۱۱ اجلاس در سطح وزیران امور خارجه کشورهای ساحلی دریای خزر برگزار شده و در نتیجه این تلاش‌ها، اسناد گوناگون پنج جانبه در موضوعات مختلف منعقد یا صادر شده است.
اجلاس کشورهای ساحلی خزر را می توان از جمله نشست هایی دانست که در چارچوب سیاست خارجی متوازن منطقه ای و براساس همسایگی برنامه ریزی شده است.
پس از ۲۵ سال مذاکره و پنج نشست سران و ۵۱ نشست کارشناسی برای تدوین کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر، در پنجمین اجلاس سران کشورهای حاشیه این دریا ۲۱ مرداد ۱۳۹۷ در آکتائو قزاقستان، کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر به امضای سران پنج کشور ساحلی این دریا رسید.
کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر شامل محورهایی همچون تعیین محدوده های سطح دریای خزر و تعیین حدود بستر و زیربستر، موضوعات مربوط به انرژی اعم از اکتشاف، بهره برداری نفت و گاز، احداث و عبور خطوط انرژی، محیط زیست، شیلات، حمل و نقل- ترانزیت و تجارت و همکاری های اقتصادی می شود.
ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر نیز تیرماه ۱۴۰۱ به میزبانی عشق‌آباد پایتخت ترکمنستان برگزار شد.
امرزو سه‌شنبه ۵ دسامبر ۲۰۲۳، دوازدهمین نشست سالانه وزیران امور خارجه کشورهای ساحلی دریای خزر با حضور دیپلمات‌های ارشد پنج کشور همسایه در مسکو آغاز به کار کرد.سرگئی لاوروف، حسین امیرعبداللهیان، جیحون بایراموف، رشید مردوف و مراد نورتلئو وزیران امور خارجه فدراسیون روسیه، جمهوری اسلامی ایران، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان در این نشست حضور دارند.
نکات برجسته نشست وزرای خارجه کشورهای حاشیه دریای خزر در مسکو:
سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه:
- پنج کشور حاشیه دریای خزر (روسیه، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و ایران) در حال راه اندازی قالب جدیدی از گفتگو در سطح وزرای خارجه هستند.
- عمق همکاری بین کشورهای خزر از منظر یک نظم جهانی چند قطبی و ظهور مراکز جدید توسعه جهانی مهم است.
- منطقه دریای خزر دارای پتانسیل توسعه عظیمی، به ویژه با در نظر گرفتن طرح‌هایی برای ایجاد کریدور حمل و نقل شمال-جنوب است.
- کشورهای حاشیه خزر در زمینه ایمنی محیط زیست، کم عمق شدن دریای خزر و حفظ ذخایر بیولوژیکی آن با چالش‌های جدی مواجه هستند.
- ما معتقدیم که اثربخشی کار ما می‌تواند با ایجاد شورای خزر - یک مجمع همکاری و گفتگو، بدون طرح‌های بوروکراتیک - افزایش یابد و مشتاقانه منتظر بحث در مورد این ابتکار هستیم.
امرزو سه‌شنبه ۵ دسامبر ۲۰۲۳، دوازدهمین نشست سالانه وزیران امور خارجه کشورهای ساحلی دریای خزر با حضور دیپلمات‌های ارشد پنج کشور همسایه در مسکو آغاز به کار کرد.سرگئی لاوروف، حسین امیرعبداللهیان، جیحون بایراموف، رشید مردوف و مراد نورتلئو وزیران امور خارجه فدراسیون روسیه، جمهوری اسلامی ایران، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان در این نشست حضور دارند.
نکات برجسته نشست وزرای خارجه کشورهای حاشیه دریای خزر در مسکو:
سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه:
- پنج کشور حاشیه دریای خزر (روسیه، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و ایران) در حال راه اندازی قالب جدیدی از گفتگو در سطح وزرای خارجه هستند.
- عمق همکاری بین کشورهای خزر از منظر یک نظم جهانی چند قطبی و ظهور مراکز جدید توسعه جهانی مهم است.
- منطقه دریای خزر دارای پتانسیل توسعه عظیمی، به ویژه با در نظر گرفتن طرح‌هایی برای ایجاد کریدور حمل و نقل شمال-جنوب است.
- کشورهای حاشیه خزر در زمینه ایمنی محیط زیست، کم عمق شدن دریای خزر و حفظ ذخایر بیولوژیکی آن با چالش‌های جدی مواجه هستند.
- ما معتقدیم که اثربخشی کار ما می‌تواند با ایجاد شورای خزر - یک مجمع همکاری و گفتگو، بدون طرح‌های بوروکراتیک - افزایش یابد و مشتاقانه منتظر بحث در مورد این ابتکار هستیم.
- امروز ما طیف وسیعی از موضوعات مهم را در زمینه اجرای تصمیمات اجلاس سران خزر شناسایی کرده‌ایم و بر روی تعدادی از موضوعات عملی و تعدادی پیش‌نویس اسناد تمرکز خواهیم کرد.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران:
- دریای خزر میراث مشترک و کانون دوستی میان ما و منشا خیر و برکت برای بیش از ۲۷۰ میلیون جمعیت کشورهای حاشیه این دریاست. باید تلاش کنیم که این میراث با ارزش الهی را برای نسل‌های آینده حفاظت کنیم.
- منطقه دریای خزر، منطقه‌ای استراتژیک و حلقه وصل کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب است.
- امنیت در دریای خزر تفکیک ناپذیر است و همه ما نسبت به حفظ ثبات، امنیت و توسعه پایدار امنیت در دریای خزر مسئولیت داریم.
- ضرورت دارد روند همکاری‌های پنج جانبه شتاب بیشتری گیرد. اقدامات یکجانبه در دریای خزر بدون توجه به حقوق سایر کشورهای ساحلی موجب تضییع حقوق همسایگان می‌شود.
- جمهوری اسلامی ایران از توسعه اقتصاد دریا محور و سرمایه‌گذاری‌های مشترک در حوزه‌های حمل و نقل دریایی، بنادر و دریانوردی، شیلات، گردشگری دریایی، ایجاد مناطق آزاد تجاری و بهره‌برداری معقول و پایدار از منابع زنده دریای خزر استقبال می‌کند.
- در حال حاضر تهدیدات و چالش‌های فراوان زیست محیطی پیش روی ما قرار دارد و حل آنها نیازمند همکاری جمعی پنج کشور ساحلی است. یکی از مهمترین چالش‌ها، تهدید پایین آمدن سطح تراز آب خزر ناشی از عوامل انسانی و غیرانسانی، از جمله کاهش آب رودخانه‌های ورودی به دریای خزر، تغییرات اقلیمی، احداث سدها و مخازن و تاسیسات صنعتی و کشاورزی در مسیر رودخانه‌های ورودی به دریای خزر است.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران:
- دریای خزر میراث مشترک و کانون دوستی میان ما و منشا خیر و برکت برای بیش از ۲۷۰ میلیون جمعیت کشورهای حاشیه این دریاست. باید تلاش کنیم که این میراث با ارزش الهی را برای نسل‌های آینده حفاظت کنیم.
- منطقه دریای خزر، منطقه‌ای استراتژیک و حلقه وصل کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب است.
- امنیت در دریای خزر تفکیک ناپذیر است و همه ما نسبت به حفظ ثبات، امنیت و توسعه پایدار امنیت در دریای خزر مسئولیت داریم.
- ضرورت دارد روند همکاری‌های پنج جانبه شتاب بیشتری گیرد. اقدامات یکجانبه در دریای خزر بدون توجه به حقوق سایر کشورهای ساحلی موجب تضییع حقوق همسایگان می‌شود.
- جمهوری اسلامی ایران از توسعه اقتصاد دریا محور و سرمایه‌گذاری‌های مشترک در حوزه‌های حمل و نقل دریایی، بنادر و دریانوردی، شیلات، گردشگری دریایی، ایجاد مناطق آزاد تجاری و بهره‌برداری معقول و پایدار از منابع زنده دریای خزر استقبال می‌کند.
- در حال حاضر تهدیدات و چالش‌های فراوان زیست محیطی پیش روی ما قرار دارد و حل آنها نیازمند همکاری جمعی پنج کشور ساحلی است. یکی از مهمترین چالش‌ها، تهدید پایین آمدن سطح تراز آب خزر ناشی از عوامل انسانی و غیرانسانی، از جمله کاهش آب رودخانه‌های ورودی به دریای خزر، تغییرات اقلیمی، احداث سدها و مخازن و تاسیسات صنعتی و کشاورزی در مسیر رودخانه‌های ورودی به دریای خزر است.