به گزارش اسپوتنیک، اگرچه این اولین سفر فیدان به تهران در مقام وزیر امور خارجه است، اما نمی توان زیاد انتظار داشت که در سیاست ها و جهت گیری های دولت جدید ترکیه که پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 2023 و پیروزی اردوغان شکل گرفته ، ادامه دهنده مسیر دولت های قبلی است تغییرات اساسی رخ دهد. با این حال، روی کار آمدن مرد میدان اطلاعاتی یا وزیر " رازها " به گفته اردوغان در کسوت دیپلماسی ، این خود نوعی امید و انتظار برای دیپلماسی ترکیه که درک بیشتری از واقعیت های میدانی داشته باشد ، ايجاد مى كند.
صرف نظر از نتایج سفرهای قبلی وزرای خارجه ترکیه که معمولاً در ابتدا با خوش بینی همراه بود اما به سرعت این خوشبینی باتوجه به رفتارهای ناگهانی اردوغان متلاشی می شد ، سفر فیدان، مرد دیپلماسی اطلاعاتی، با توجه به موضوعات مهمی که در بر داشته می تواند یک عملکرد دیپلماتیک نسبتا جدیدی در پی داشته باشد، که تا حدودی با سیاستهای قبلی ترکیه متفاوت است . یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در این دیدار مورد توجه قرار گرفته همانا جنبه سنتی روابط دوجانبه است از جمله توسعه و گسترش همکاری‌ها در زمینه‌های علمی، فناوری، بهداشت، درمان، صنعت، گردشگری، کشاورزی و ورزش و غیره.
علیرغم موفقیت‌های اعلام شده این دیدار، به‌ویژه در سطح دوجانبه و علیرغم تلاش رسانه‌ها برای نشان دادن ظاهری بسیار مثبت در مورد نتایج ان ، وافق تحولات آتی ، با توجه به رقابت تاریخی میان دو کشور هنوز زود است که این سفر بتواند تنش های سیاسی بین دو کشور به ویژه مسائل مربوط به عرصه واقعیت های سوریه و عراق را کاملا مهار کند.
هرچند با ورود فاکتورهای جدیدی در معادله رقابت ترکیه و ایران، یعنی تحول ژئوپلیتیک منطقه ای، نزدیکی ایران و اعراب و بازگشت سوریه به آغوش جهان عرب ، فرصت های برای عبور از میراث شوم تاریخی وجود دارد، دور از نظر نیست .
این تحولات علاوه بر عامل اقتصادی که همواره در مواجهه با اختلافات سیاسی تأثیرگذار بوده ، می تواند روابط تهران و آنکارا را به سمت مسیرهای جدیدی سوق دهد، بنابراین می توان گفت که این سفر بیشتر به منظور کشف و بررسی مواردی که می توان روی آنها توافق کرد تا پایه های محکمی برای شکل گیری روابط آینده بنا کرد ، صورت می گیرد.
عادی سازی روابط سوریه و ترکیه:
یکی از موانع اساسی که گاهی روابط دو طرف را مختل می‌کند، چرخش‌های مختلف دولت اردوغان است که منجر به پیدایش دو جنبه یا دو الگو از روابط بین دو کشور بر اساس دو مبانی متضاد یعنی "منافع مشترک دوجانبه"و "رقابت منطقه ای".
ایران تلاش‌های گسترده‌ای برای نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌های سوریه و ترکیه انجام داده و همواره خواستار احترام به حاکمیت سرزمین‌های سوریه بوده ، در عین حال اطمینان داده که نگرانی‌ها ترکیه در مورد گروهک های جدایی‌طلب کرد را درک می‌کند.
امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران در دیدار با همتای ترک خود تاکید کرد که ایران در چارچوب روابط دوستانه دوجانبه با آنکارا و دمشق و در چارچوب دیدارهای چهارجانبه ایران، سوریه، ترکیه و روسیه به منظور بهبود فضاهای روابط سوریه و ترکیه و عادی سازی روابط بین آنها بر اساس رفع نگرانی ترکیه و احترام به حاکمیت خاک سوریه به تلاش‌های خود ادامه خواهد داد.
عبداللهیان خاطرنشان کرد: همتای ترکیه‌ای فیدان در این سفر پیشنهادهای سازنده‌ای در خصوص عادی‌سازی روابط با سوریه و بازگشت آوارگان سوری به میهن خود به همراه داشت.
البته این علاقه ترکیه به موضوع از سرگیری روابط با دمشق به دلیل شکست سیاست خصمانه ان در قبال سوریه است همچنین به دلیل نیاز به این رابطه برای رهایی از مهم ترین چالش داخلی یعنی حضور میلیون ها پناهنده وآواره سوری است که انکارا بابت ان هزینه های مالی و سیاسی زیادی می پردازد.
در سال‌های اخیر حضور این تعداد زیاد پناهجو و نبود مدیریت لازم موجب نارضایتی و شکایت جامعه ترکیه شده که خروج آنهارا از کشورشان مطالبه می‌کنند.
شاید هدف کنونی ترکیه از عادی سازی روابط با دمشق فراهم کردن بسترهای مناسب برای همکاری با دمشق برای بازگرداندن امنیت به مرزهای دو کشور و یافتن کریدورهای امن برای بازگشت آوارگان و مهاجران باشد، آنکارا قبلا معتقد بود می تواند از طریق همکاری با آمریکا به این امنیت دست یابد. اما ناگهان متوجه شکست خود در شرط بندی روی دولت های غربی به جای دولت سوریه شد لذا اکنون با درایت به اینکه روسیه و ایران هردو دوست مشترک ترکیه و سوریه هستند تنها راه دستیابی به آشتی با دمشق این دو کشور را می داند .
از اینجا به خوبی متوجه می شویم که کشاندن موضوع عادی سازی روابط سوریه و ترکیه به میز مذاکرات ایران و ترکیه ، ادامه تمایل ترکیه به روند عادی سازی با نقش محوری ایران است.همکاری سه جانبه ایران، ترکیه و عربستان:
دو طرف ایرانی و ترکی در گفتگوهای اخیر خود در تهران، موضوع دیگری را مورد بحث قرار دادند که اهمیت آن کمتر از دستآوردهای مثبت عادی سازی روابط با سوریه نیست، و آن پیشنهاد تهران برای ایجاد همکاری سه جانبه ایران ترکیه وعربستان است.
پس از استقبال ریاض از این پیشنهاد راهبردی، .تمرکز بر روی گسترش همکاری ها در زمینه های تجاری ، اقتصادی و سرمایه گذاری وجهه بعدی این سه کشوراست . وعلیرغم ماهیت ورویکرد اقتصادی این مثلث، این ایده موجب تقویت روابط سه بازیگر شاخص منطقه ای که سیاست خارجی آنها همواره بر سرنوشت منطقه تأثیر بسزایی داشته، می شود. همچنین با توجه به استقبال طرف ترکیه ای از این ابتکار عمل ایرانی ، می توان گفت آمریکا، کشورهای غربی و اسرائیل برای ایجاد محدودیت ها در فضای باز ایران برای داشتن روابط ومراودات تجاری واقتصادی با کشورهای منطقه با بن بست روبرو شده اند.
تردیدی نیست که این تمایل مشترک سه کشور، محورهایی را برای مقابله با ماجراجویی های برخی کشورهای خارجی در منطقه ایجاد خواهد کرد ویک شکست مفتضحانه ای است برای سیاستهای تنش زائی ویک پیروزی دیپلماسی که پیامدهای اقتصادی و تجاری به نفع کشورهای منطقه را به ارمغان خواهد آورد بشمار می رود .
علیرغم همه دستاوردهای مثبت سفر فیدان هاکان ، این سوال مطرح است: آیا سفر فیدان تنش های سیاسی و رقابت سنتی و تاریخی ترکیه و ایران را با توجه به تحرکات ناگهانی ترکیه در صحنه سوریه و عراق که جدیدترین آنها در شهر کرکوک عراق رخ داده مهار خواهد کرد ؟
برخی از ناظران بر این باورند که توافقات جدید ترکیه و ایران با توجه به سایر داده های میدانی در صحنه عراق وسوریه نمی تواند برای مدت طولانی ادامه یابد، این ناظران توضیح می دهند که ترکیه نفوذ قوی در اربیل و ایران نیز نفوذ قوی در سلیمانیه دارند و کرکوک در کشاکش این تنش قرار گرفته و معتقدند عبور از خطوط قرمز ممکن است به مداخله دو کشور ایران و ترکیه منجر شود.
امروز این ناظران از نوعی داد و ستد یا یک عمل تهاتری بین تهران و آنکارا صحبت می کنند که به موجب آن ایران از کردهای کرکوک ودولت اربیل برای سرکوب صدای مخالفان جداطلب و بر چیده شدن پایگاه هایشان در آنجا حمایت می کند.
واقعیت امر این است که اوضاع بین ایران و ترکیه پیچیده و درهم تنیده به نظر می رسد، مضافا گروه کردها نیز هماهنگ و متحد نیستند و این امر بر جهت گیری کشورهای حامی آنها تأثیر گذاراست. بنابراین اتخاذ مواضع بی طرفانه برای این کشورها قدری دشوار به نظر می رسد هرچند اشتراکاتی بین ایران و ترکیه در خصوص جنبش‌های جدایی‌طلب کرد که امنیت دو کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد وجود دارد.
فراموش نکنیم یک سیاست ترکیه ای وجود دارد که مایه نگرانی ایران می شود وان ادعاهای تاریخی انکارا نسبت به کرکوک است . به همین خاطر ایران همواره در سیاست خود در قبال ترکیه حتی زمانی که منافع دو کشور همسو هستند با احتیاط برخورد می کند و معتقد است که روابطش با ترکیه باید محدودیت ها وخط های برگشتی نیز داشته باشد.
اما در عین حال، نشانه ها وشاخص هایی وجود دارد که نشان می دهد طرف ترک در مرحله جدید قصد تشدید را ندارد و تغییر محسوسی در سیاست های اردوغان به خصوص پس از زلزله ومشکلات اقتصادی به بار آمده به وجود آمده بنابراین معتقدم راههای حل اینگونه مشکلات هنوز بسته نشده است.
اوضاع شهر کرکوک که مدت هاست محل مناقشه اتحادیه میهنی وحزب دمکرات از یک سو و دولت فدرال بغداد و اقلیم نیمه مستقل کردستان از سوی دیگر و پشت سر آنها نیروهای منطقه ای و بین المللی با منافع متضاد ،دوباره شعله ور شده
مدتی پیش، تظاهرکنندگان عرب و ترکمان در اعتراض به آمادگی بغداد، برای بازگرداندن مقرهای حزب دمکرات وکنترل امنیت شهر به وسیله پیشمرگاه های کرد در مقابل اتاق عملیات مشترک در کرکوک دست به تحصن زدند .از سوی دیگر، معترضان کُرد مخالف این تحصن با ادعای تأثیرگذاری ان بر جاده ارتباطی اربیل دست به تظاهرات زدند وخواستار متفرق کردن متحصنین شدند که این موضوع به سرعت به درگیری های بین دو طرف تبدیل شد که به مداخله نیروهای امنیتی وکشته و زخمی شدن تعدادی از افراد انجامید.
تعداد مقرهای حزب دموکرات در کرکوک بالغ بر 33 مقر است که بغداد در درگیری های سال 2017 پس از همه پرسی جدایی کردستان تمامی این مقرها را تصرف کرد . اما با آمدن دولت شیاع سودانی، بغداد متعهد شد که مقرها را دوباره تحویل نیروهای پیشمرگه کرد دهد که این مسئله با توجه به نزدیکی انتخابات شورایی استان در 18 دسامبر ، خشم گروهای عرب و ترکمان را برانگیخت.
در سطح منطقه ای، ترکیه در کنار اعراب ترکمان که طبیعتاً از آنجایی که کرکوک زمانی بخشی از حکومت عثمانی بوده، وبه طور طبیعی با عمق ترکیه ای خود پیوند نژادی دارند ، وباتوجه به موقعیت ارتباطی این شهر به سمت سوریه علاوه بر ثروت نفتی سرشار ان قرار گرفت.
برای تهران نیز موقعیت ژئواستراتژیکی کرکوک وایفای نقش منطقه ای ، حائز اهمیت است.
تهران به خاطر اهمیت شهر کرکوک بعنوان دروازه ورود به مثلث مرزی ایران، ترکیه و عراق که تاثیر زیادی بر امنیت مناطق مرزی ایران دارد در کنار دولت عراق قرار گرقته است.
امنیت کرکوک موضوعی بسیار مهم برای ایران است به همین خاطر تهران با ارائه مشاوره و کمک های نظامی و غیرنظامی به منظور برقراری امنیت در این منطقه در کنار دولت عراق ایستاده است .
وزیر امور خارجه ترکیه در پاسخ به سوال خبرنگار ترکیه ای درباره تنش ها در کرکوک گفت: کرکوک از نظر قومیتی و مذهبی الگوی کوچکی برای عراق است و صلح و ثبات در اینجا معادل صلح و ثبات در کل عراق می باشد . وافزود : وقایع کرکوک، زادگاه ترکمان های هم نژاد ما، مایه نگرانی است. ما دیدگاه‌های خود را در رد این تنش‌ها در سطوح مختلف به مقامات عراقی ابلاغ نمودیم.
رئیس جمهور اسلامی ایران با اشاره به نگرانی های امنیتی ترکیه در منطقه، موثرترین راه مقابله با تروریسم را احترام به تمامیت ارضی همه کشورهای منطقه دانست و گفت: اعمال موثر حاکمیت ملی توسط هر دولتی بر تمام اراضی خود بهترین راه برای جلوگیری از فعالیت های مخرب تروریستی و ضد امنیتی است.