"به بهانه سفر رئیسی به آفریقا"؛ گذشته روابط ایران با کنیا، اوگاندا و زیمبابوه

به گزارش اسپوتنیک، ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران، پس از سفر به سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا، قرار است روز سه‌شنبه 20 تیر ماه و در راستای تقویت همکاری‌ها با کشورهای قاره آفریقا و در پاسخ به دعوت رسمی روسای جمهور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه به این سه کشور عزیمت کند.

در زیر نگاهی داریم به تاریخچه روابط ایران و این سه کشور آفریقایی در زمینه های مختلف در طول زمان های اخیر:

روابط دو جانبۀ دو کشور ایران و اوگاندا از سال 1353 خورشیدی آغاز شد ولی به تأسیس نمایندگی نَینجامید؛ اما بعد از انقلاب ایران و با توجه به سیاست‌های ایران به منظور گسترش روابط با کشورهای آفریقایی و گسترش دین اسلام ارتباط با اوگاندا فعال شد که غالباً با اختصاص اعتبارهای مالی و کمک‌های اقتصادی به این کشور همراه بوده‌ است. در سال 1368 سفیر ایران در کنیا به عنوان سفیر آکردیته در اوگاندا معرفی شد و در سال 1376 سفارت جمهوری اسلامی ایران در سطح کاردار و دو سال بعد در سطح سفیر ارتقا پیدا کرد.

اوگاندا حدود 43 میلیون جمعیت دارد. 85 درصد مردم این کشور مسیحی و 12 درصد مسلمان هستند که تنها 7 درصد از مسلمانان این کشور پیرو مذهب شیعه هستند. سه رئیس جمهور ایران (هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی، محمود احمدی نژاد) از اوگاندا دیدار کرده‌اند و در پاسخ به این سفرها نیز رئیس جمهور اوگاندا، یووری موسونی، چهار بار به ایران سفر کرده‌ است.

ایران در اوگاندا سفارت و یک رایزنیِ فرهنگی دارد. سفیر جدید كشور اوگاندا محمد تزیكوبا كیسامبیرا است. عطیه تزیكوبا كیسامبیرا دختر سفیرِ اوگاندا در ایران نیز از فعالان عرصه خیریه در ایران به حساب می‌آید.

رایزن فرهنگی ایران در اوگاندا در سال 1393 افتتاح شد و هدف آن توسعه روابط فرهنگی بین دو کشور بود. یکی دیگر از برنامه‌های مهم رایزنی توسعه روابط دانشگاهی و مؤسسات علمی می‌باشد. همچنین راه اندازی کلاس‌های آموزش زبان فارسی برای هنرجویان، برگزاری مراسم مذهبی و دینی، فرستادن افراد علمی، فرهنگی و دانشگاهی و مذهبی به ایران برای شرکت در مراسم‌ها و رویدادهای مهم ایران، فرستادن دانشجویان مساعد بورسیه ای به ایران از دیگر فعالیت‌های رایزن فرهنگی است.

در اوایل فروردین ماه سال 1394 اعرافی رئیس جامعة المصطفی یک سفر چند روزه به اوگاندا داشت و از مجموعه المصطفی در این کشور بازدید کرد و با تنی چند از مقامات فرهنگی، علمی و مذهبی این کشور دیدار و گفتگو کرد. در تیرماه 1396 با همکاری رایزنی فرهنگی ایران در اوگاندا، مسابقه قرآنی شبکه رادیویی بلال در اوگاندا با شرکت 70 دانش آموز دختر و پسر در مقطع ابتدایی بمدت 20روز برگزار شد. در این مسابقات رایزن فرهنگی ایران علی بختیاری، شیخ شعبان رمضان، مفتی اوگاندا، مدیر رادیو بلال، موسی موگری، مدیر شبکه تلویزیونی سلام تی وی و رادیو پیرل، کریم کلیسا و تعدادی از شیوخ و علمای اهل سنت برگزار شد.

در بهمن ماه 1371 شرکت تعاونی سازندگان ماشین آلات و ادوات کشاورزی خراسان، پنجاه دستگاه ادوات کشاورزی به مبلغ 30 هزار دلار به کشور اوگاندا صادر کرد. در آبانماه 1381 ایران در نمایشگاه غیرنفتی اوگاندا در شهر کامپالا شرکت کرد و قائم مقام وزیر بازرگانی ایران که در مراسم گشایش نمایشگاه شرکت کرده بود شرکت در نمایشگاه‌های آفریقا را برای ایران یک اولویت اعلام کرده بود.

در مرداد 1396 در دیدار معاون وزیر صنعت و تجارت اوگاندا با وزیر بازرگانی ایران، مبلغ ده میلیون دلار به اوگاندا برای خرید کالاهای ایرانی به صورت اعتباری پرداخت شد. اوگاندا یکی از کشورهای مورد نظر ایران برای سرمایه‌گذاری است.

آغاز روابط ایران و کنیا به سال 1971 برمی‌گردد. پس از خصومت و درگیری میان اتیوپی و سومالی و اتهام علیه حکومت پهلوی مبنی بر حمایت از سومالی، ارتباط با کنیا در سال 1977 قطع شد. از سرگیری دوباره مناسبات تهران با نایروبی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال 1982 رقم خورد. کنیا از آن زمان همواره روابط خوبی با ایران داشته است. پس از سفر محمود احمدی‌نژاد به کنیا، سطح روابط دو کشور افزایش یافت و شاهد صادرات 4 میلیون تنی نفت به این کشور و ایجاد پرواز مستقیم بین تهران و نایروبی بودیم.
با روی کار آمدن دولت یازدهم و با توجه به نوع نگرش آن در سیاست خارجی و از طرفی تاثیرپذیری رهبران این کشور شرق آفریقا از رژیم صهیونیستی و آمریکا، ارتباطات کنیا با ایران بسیار کمرنگ شد.

با توجه به رویکرد دولت جدید، انتظار می‌رود حجم و سطح روابط ایران با جمهوری کنیا، به میزان پیش از دولت پیشین برسد. به گفته قائم مقام باشگاه تجار ایران و آفریقا، در هشت ماهه نخست سال 1401 میزان واردات ایران از کنیا 12.6 میلیون دلار و صادرات 38.3 میلیون دلار بود. این آمار بیانگر رشد 100 درصدی واردات از این کشور و کاهش 20 درصدی صادرات است.

قهوه یکی از کلیدی‌ترین تولیدات کشاورزی در کنیا محسوب می‌شود و کشورها برای خرید فله‌ای آن همواره اشتیاق نشان می‌دهند. مهمترین اقلام صادراتی کنیا به ایران شامل مواد خام معدنی، چای و قهوه و مهمترین اقلام وارداتی آن نیز قیر، مواد غذایی و مواد شیمیایی است.

توریسم
دومین منبع درآمدی کنیا، توریسم است. اگرچه فرهنگ جذاب "ماسای" سبب رشد توریسم قبیله‌ای در کنیا شده اما مهمترین جاذبه گردشگری این کشور "حیات‌وحش جذاب و دیدنی" آن است. مهاجرت‌های فصلی میلیون‌ها جانور حیات‌وحش،‌ جذابیت‌های خاصی برای گردشگران دارد.
کنیا به دلیل تنوع حیات‌وحش در آفریقا، جاذبه گردشگری بیشتری دارد با این حال در سال‌های اخیر جذابیت حیات‌وحش این کشور به رشد قاچاق اعضای بدن حیوانات (مانند عاج فیل) و شکار غیرقانونی آنها منجر شده است. در صورت امضای تفاهم دوجانبه با این کشور، گردشگران ایران و کنیا می‌توانند از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی یکیدگر بهره‌مند شوند.

جمهوری اسلامی نیز تلاش کرده در توسعه مناسبات اقتصادی خود با آفریقا، فعالیت در کنیا را توسعه دهد. بر این اساس علاوه بر سفارتخانه و رایزن‌های فرهنگی، چند شرکت خصوصی تجاری در کنیا فعال هستند.

این کشور از غرب با زامبیا و از شرق با موزامبیک هم‌مرز است. زیمبابوه ارتباطی با دریا ندارد و رشته‌کوه‌های هایلود با ارتفاع بین 1200 تا 1500 متر در مرکز این کشور دیده می‌شود. آبشار ویکتوریا که یکی از عجایب طبیعی جهان به شمار می‌رود در این ناحیه قرار دارد؛ آبشاری که به‌عنوان بزرگترین صفحه آب در حال سقوط در جهان شناخته می‌شود.

زیمبابوه از ابتدای استقلال‌ خود، ارتباط خوبی با ایران برقرار کرد و مبارزان اهل زیمبابوه با اعزام هیاتی از نمایندگان این کشور به ایران، در سال 1980 با آیت الله خمینی در قم دیدار کردند و به دین ترتیب زمینه برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور بلافاصله پس از استقلال زیمبابوه فراهم شد.

در همین راستا سفارت جمهوری اسلامی ایران در سال 1361 در "هراره" پایتخت این کشور افتتاح شد و جمهوری زیمبابوه نیز در سال 2003 سفارت خود را در تهران تأسیس کرد. به‌دنبال گشایش سفارت جمهوری اسلامی ایران در هراره، رفت‌وآمد مقام‌های عالی‌رتبه بین دو کشور افزایش یافت. در همین راستا آیت الله خامنه ای در دوران ریاست جمهوری خود در سال 1364 در چهارچوب روابط دوجانبه و همچنین در سال 1365 به منظور شرکت در هشتمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد، به زیمبابوه سفر کرد.

از آن زمان تا کنون سه رئیس جمهوری بعدی ایران نیز از زیمبابوه دیدار کرده‌اند. آخرین بار رئیس‌جمهور وقت ایران در سال 1389 به هراره سفر کرد. آقای موگابه رئیس‌جمهور سابق زیمبابوه نیز پنج‌بار به تهران سفر کرد.

اقتصاد زیمبابوه از زمان استقلال این کشور با وجود تحریم‌های شدیدی که بر آن تحمیل شده روند رو به رشدی داشته‌ اما روند آن سینوسی بوده و در نتیجه افزایش بیکاری، خام فروشی و بالارفتن تورم را به دنبال داشته است.

این کشور به شدت نیازمند واردات محصولات فرآوری شده، نفت و تجهیزات کشاورزی و صنعتی است. در همین زمینه می‌توان به دیدار رئیس گروه دوستی زیمبابوه و ایران در بازدید از گروه صنعتی تراکتورسازی ایران اشاره کرد که گفته بود اقتصاد زیمبابوه بر بخش کشاورزی استوار بوده و برای رشد و توسعه صنعت کشاورزی و در نتیجه، اقتصاد و امنیت غذایی، زیمبابوه به تجهیزات مدرن و توسعه مکانیزاسیون نیاز دارد که این امر با توسعه روابط دو کشور (ایران و زیمبابوه) در قابل مجموعه‌ای مانند تراکتورسازی محقق خواهد شد.

به گفته وی، با توجه به حضور چند شرکت بزرگ فعال در زمینه انرژی خورشیدی در ایران و ظرفیت‌های بزرگ کشور در زمینه‌های دارو و تجهیزات پزشکی و فعالیت‌های شرکت‌های بزرگ و مطرح در زمینه مس و آلومینیوم، ایران می‌تواند با همکاری با زیمبابوه در این حوزه‌ها نیازهای آنها را تامین کند. در عین حال، شرکت‌های معدنی ایرانی برای فعالیت در معادن زیمبابوه برای استخراج و تولید طلا آمادگی دارند.

زیمبابوه که امروزه در مسیر توسعه قرار گرفته در همه ابعاد بستر مناسبی برای ورود جمهوری اسلامی ایران فراهم آورده است؛ وجود منابع سرشار طلا و لیتیوم، نیازمند این کشور به ایجاد زیرساخت‌های شهری، نزدیکی فرهنگی در زمینه مقاومت و مبارزه با غرب، بازار مصرفی گسترده و دلایل مختلف، می‌تواند به ایجاد و استمرار رابطه‌ای محکم بین دو کشور منجر شود.