پرسش اصلی که در اینجا مطرح است اینکه آیا واقعا توافقی در پرونده هسته ای ایران اتفاق افتاده یا خیر؟ این بحث و حدس و گمان ها از آنجا ناشی می شود که اتفاق های ناگهانی و تغییر رفتار در این پرونده اتفاق افتاده است که نیاز به علت یابی است. آزادی زندانیان ایرانی و غربی بدون سر و صدا انجام شد حتی بدون اینکه معلوم شود چه کشوری در این زمینه میانجیگری می کند. ایران نیز اخیرا و به طور ناگهانی با آژانس بین المللی هسته ای توافق کرده که این ارگان در برخی سایت های هسته ای ایران بر خلاف پادمان دوربین نصب کند و متقابلا آژانس با پاسخ دولت ایران پرونده آلودگی هسته ای مریوان را بست و پاسخ ایران را منطقی و قابل قبول دانست. این همکاری های ناگهانی و غیر مشروط، سئوال بر انگیز است. همچنین دولت امریکا که همواره تلاش دارد سیاست تحریمهای حد اکثری بر ضد ایران را دنبال کند و همچنان هر چند گاه افراد و شرکت های ایرانی جدیدی به آن می افزاید، ناگهان به عراق اجازه داد سه میلیارد دلار از بدهی های خود به ایران را بپردازد. منابع ناشناخته خبری نیز از احتمال آزاد شدن پولهای بلوکه شدن ایران در کره جنوبی، ژاپن، هند، امارات متحد عربی و عمان صحبت می کنند که گفته می شود بالغ بر 5/23 میلیارد دلار است.
بر پایه قاعده علت و معلولی بودن حوادث باید دید این اتفاقهای غیر قابل انکار در چه چهارچوبی صورت می گیرد.
معمولا تفسیر سیاسی قائم به ارتباط بین شاخص های واقعی و میدانی است و علت یابی تنها با حدس و گمان صرف انجام نمی گیرد. نفی هرگونه توافق و یا تغییر مواضع از سوی امریکا و ایران نیز نمی تواند مانع از تلاش برای تفسیر این وقایع باشد. تاکنون پلن اول برای حل اختلاف در پرونده هسته ای ایران این بود که گفتگو در وین انجام گیرد و ایران و مجموعه 1+5 گفتگو کنند تا به نتیجه برسند اما این فرآیند در حال حاضر متوقف است و دو طرف یکدیگر را متهم می کنند که مسئول توقف این فرایند است و حتی بیشتر اینکه برخی مسئولان امریکایی ادعا می کنند که این فرایند دچار مرگ شده و امکان احیای آن بعید است. پلن دوم الترناتو سیاست گفتگو است و امریکا هر از چند گاه اعلام می کند که در صورت شکست مذاکرات، واشنگتن از دستیابی به سلاح هسته ای ممانعت خواهد کرد و این نشان می دهد که پلن دوم قائم به تهدید به جنگ است. این پلن با موشکهایی که ایران با سرعت رونمایی می کند و وارد میدان می سازد که آخرین آن موشک هایپرسونیک فتاح بود نیز نشان می دهد این پلن امکان اجرا ندارد چون اگر غرب و یا عوامل منطقه ای آن و در رآس آن اسرائیل، اگر چنین اشتباهی کنند، ایران قطعا اسرائیل و همه پایگاه های امریکا در منطقه را مورد حمله قرار خواهد داد و این سناریوی جنگی با سند اخیر راهبردی امریکا که تقابل با چین و روسیه را در اولویت قرار داده بود همخوانی ندارد. این وضعیت نشان می دهد که در دو انتخاب مطرح و به قول امریکا روی میز انسداد پیش آمده است. اما امریکا می گوید که ایران در حال حاضر همچنان به عملیات غنی سازی یورانیوم ادامه می دهد و موجودی ایران از یورانیوم غنی شده با خلوص 5% و 20% و 60% به صورت خطرناکی بالا رفته و ایران به راحتی اگر اراده سیاسی باشد می تواند ظرف دو هفته چندین بمب هسته ای بسازد و از اینرو ایران باید تضمین هایی در این زمینه به غرب بدهد و متقابلا ایران می گوید که اقدامات یکجانبه و مجانی در سایه برقراری تحریمهای حد اکثری امریکا نه منطقی است و نه قابل تصور است.
در چنین فضایی، کشور عمان که با ایران و امریکا رابطه خوبی دارد با مشاهده شرایط بن بست مذاکرات هسته ای و نبود اراده برای تقابل و جنگ در دو طرف و وجود نیازهای جدید غربی برای اطمینان از صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران، به دو طرف پیشنهاد وساطت داد. البته این پیشنهاد به چند ماه پیش بر می گردد و حتی گفته می شود که در این چارچوب گفتگوهایی غیر مستقیم میان هیئت ایرانی و امریکایی در مسقط پایتخت عمان نیز انجام شده است.
اما قطعا سفر هیثم بن طارق سلطان عمان به تهران و دیدار با رهبران ایران شتاب خاصی به این طرح داد و حوادث مرتبط با آن شتاب بیشتری گرفت. فضای این وساطت با سیاست های کلی دو کشور هماهنگ است و خیلی از شرایط فشار پذیری داخلی دو طرف را در نظر می گیرد.
اگر این طرح را پلن سوم بنامیم سئوال این خواهد بود که پلن سوم چیست و بر اساس چه اقداماتی مبتنی است؟ از مجموع حوادث مرتبط می توان دریافت که پلن سوم مبتنی بر پایبندیهای امضا نشده متقابل است که تنش در پرونده هسته ای را تا پایان دوره بایدن رئیس جمهور امریکا را کاهش می دهد. اقدامات قابل تصور در این چارچوب این است که ایران از طریق همکاری داوطلبانه با آژانس و تعهداتی در کاهش میزان غنی سازی و نیز تحت نظارت قرار دادن موجودی اورانیوم غنی شده خود در چند گام پی در پی به غرب و جامعه بین المللی اطمینان دهد. متقابلا امریکا بخشی از پولهای بلوکه شده ایران را فک تحریم می کند و به اروپا نیز اجازه می دهد که با ایران تعامل کند. گفتگوی 90 دقیقه رؤسای جمهور ایران و فرانسه ممکن است زمینه ساز این همکاری باشد و اروپا به ایران دسترسی بانکی در چارچوب یورو بدهد و امریکا تحریم های ثانویه در این زمینه را اعمال نکند. در چنین شرایطی در ایران کسی پیدا نخواهد شد که به بازگشت پولهای بلوکه شده اعتراض کند و در امریکا نیز هیچ جریانی به دادن تعهدات ایران در صلح آمیز بودن برنامه هسته ای و استمرار تحریم بر ضد ایران مخالفت نخواهد کرد. البته هر دو طرف در نفی هرگونه همکاری و توافق با یکدیگر تا جایی که نیاز آست می توانند بیانیه بدهند.
نیز هیچ جریانی به دادن تعهدات ایران در صلح آمیز بودن برنامه هسته ای و استمرار تحریم بر ضد ایران مخالفت نخواهد کرد. البته هر دو طرف در نفی هرگونه همکاری و توافق با یکدیگر تا جایی که نیاز آست می توانند بیانیه بدهند.