این سند که همکاری ۲۵ ساله ایران و چین نام دارد در ابعاد گوناگون سیاسی، استراتژیکی، اقتصادی بین دو کشور است.
این مذاکرات که از سفر رسمی رئیس جمهور چین به ایران در سال ۱۳۹۴ آغاز شد، با سفر علی لاریجانی ریاست وقت مجلس شورای اسلامی در اسفند ۱۳۹۷ با عنوان پیش نویس سند۲۵ سال نهایی شد. از فروردین ۱۳۹۹ این مذاکرات ادامه داشت و در نهایت امسال به امضای وزرای خارجه دو کشور رسید.
اما نظرات و بیانات ضد و نقیض هم داخل ایران و هم از خارج این سند را بیشتر در معرض توجه قرار می دهد. رئیس جمهور آمریکا امضای این توافق ۲۵ ساله را نگران کننده خواند. دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران امضاء سند نقشه راه همکاری راهبردی ایران و چین را بخشی از سیاست مقاومت فعال نامید.
مجتبی ذوالنوری رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس روز گذشته در خصوص امضای این سند گفت: «یکی از مهم‌ترین راه‌های بی‌تاثیر کردن تحریم آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران این است که ما با قدرت‌ها و کشور‌های بزرگ ارتباط بلندمدت و با کشور‌های همسایه و همچنین منطقه در ابعاد وسیع و گسترده تعاملات اقتصادی داشته باشیم. جمهوری اسلامی علاوه بر چین، به دنبال آن است که با روسیه هم سند‌های درازمدت و راهبردی منعقد کند. این سند «نقشه راه» است و به همین دلیل محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، برای ارائه توضیح در زمینه آن در مجلس حاضر می‌شود. مجلس باید سند راهبردی بین ایران و چین را بررسی کند چرا که مطابق با قانون اساسی اگر در معاهدات و قرارداد‌های بین‌المللی تعهدی برای کشورمان در مقابل کشور‌های دیگر ایجاد شده باشد، باید به تصویب مجلس برسد».
حسین ملائک سفیر سابق ایران در چین در گفتگویی با خبرنگار اسپوتنیک از دلایل نارضایتی به این توافق و الزام به تایید مجلس و حتی اینکه چرا جزئیات این توافق به طور کامل منتشر نشده است، می گویند:
علت نارضایتی شهروندان ایرانی و برخی رجال سیاسی از توافق طولانی مدت با چین چیست؟
ما وارد یک فضای جدید از روابط بین الملل می شویم که این فضای جدید برای بسیاری حتی فرهیختگان ایرانی قابل پذیرش نیست. برای جامعه ایرانی دو موضوع خاص مطرح بوده است. یکی اینکه تکنولوژی و ثروت در دو نقطه دنیا متمرکز بوده و غیر از آن جایی هیچ نشانی از تکنولوژی و ثروت نمی بینیم. یک نوآوری در این موضوع در حال وقوع است که برای بسیاری از ایرانیان هنوز مشخص نیست. پس می توان آن را یک واکنش نسبت به تغییر نامید. در حال حاضر ما هم تکنولوژی و هم ثروت را در حدی که تامین کننده نیازهای ایران باشد، در چین می توانیم پیدا کنیم. چین به عنوان کشوری که توانسته حتی در عرصه فضا هم پیشرفت های قابل ملاحظه ای داشته باشد و در سطح مخابرات و تکنولوژی های ارتباطاتی نیز حرف های زیادی برای گفتن دارد، این برای جامعه ایرانی هنوزجدید است. پس این را می توان یک واکنش به تغییر نامید. در قسمت بعد بخش بروکراسی ایران و بخش صنعتی ایران پذیرفته است که می تواند به تکنولوژی و منابع مالی در جای دیگری از جمله چین دسترسی داشته باشد. لذا این بخش از قرارداد حمایت می کند.
آیا در این قرارداد نکات حقوقی منفی وجود دارد که نیازمند مداخله و تایید مجلس باشد؟
علی رغم تفسیرهای متفاوتی که از آن شده است، من معتقد نیستم که تفاهم نامه الزامی به تایید مجلس دارد. البته مجلس باید از آن آگاه باشد ولی اینکه مستلزم به تایید باشد، لزومی ندارد. برای اینکه این یک برنامه عمل و مشخص کننده چارچوب های روابط است و این چارچوب ها از حد یک تفاهم نامه نیز پایین تر است، لذا من بعید می دانم که برای تایید به مجلس برود. البته تفاسیر مختلفی از آن شده است اما به نظر من لزومی ندارد که به مجلس برود.
حتی اگر به مجلس برود من پیش بینی مانع جدی ندارم. برخی نمایندگان صحبت هایی کرده اند که به نظر کم عمق و سطحی می آيد و این موضوعی نیست که بتواند بحث جدی مجلس را تحت الشعاع قرار دهد.
به نظر شما دلایل خاصی وجود دارد که مفاد این تفاهم نامه به طور کامل منتشر نشده است؟
من اگر در مقام مسئول بودم حتما این توافق را منتشر نمی کردم و معتقدم که لزومی هم ندارد که جزئیات یک تفاهم نامه بین دو کشور به طور کامل منتشر شود. چه بسا که هیچ تفاهم نامه ای بین دو کشوری در معرض عموم قرار نمی گیرد. به نظرم الزامی ندارد و البته دلایل سیاسی خاص خودش را دارد. اینکه ایران و چین در این روزها از حساسیت های جدی برخوردارند. حداقل آمریکایی نسبت به آن به طور واضح حساسیت نشان می دهند. پس لزومی ندارد که ما برای آنها شفافیت داشته باشیم.