اسپوتنیک - غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضائیه ایران در خصوص پرونده‌های تشکیل شده برای ترور سپهبد قاسم سلیمانی با اشاره به اینکه وی "مهمان رسمی مقامات دولت عراق" بوده است، اظهار داشت: این موضوع باید در حوزه ایران، عراق و دادگاه‌های بین المللی تعقیب شود. خانواده بزرگوار شهدا گفته اند اجازه بدهید تا اربعین شهدا ما مراسم را به جا بیاوریم و بعد شکایت شخصی می کنیم، ولی مدعی العموم وارد شده است. دادگاه عراق هم به جد وارد شده و پرونده تشکیل داده است.
در این راستا اسپوتنیک با دکتر امیر حسین نوربخش، حقوقدان و پژوهشگر مسائل حقوقی برای روشن شدن ابعاد مختلف این شکایت همکلام شده است.
اسپوتنیک - شکایت ایران علیه دولت آمریکا خواهد بود یا علیه شخص رئیس جمهور ایالات متحده؟
معمولا زمانی که با فرمان رئیس کشورها یک جرمی در حوزه بین‌الملل اتفاق می‌افتد، تا زمانی که فرد در قدرت است، طرح شکایت علیه دولت مطرح می‌شود. دلیل این امر اینست که این کار آسانتر است و فرآیند مغموم کردن یک دولت سابقه حقوقی بیشتری در سطح بین‌الملل داراست و بسیاری فرد را تابع حقوق بین‌الملل نمی‌دانند. اما در مورد روسای کشورها معمولا طرح دعوا پس از اتمام دوران ریاستشان است، لذا طرح دعوا علیه شخص دونالد ترامپ توسط ایران، در حال حاضر شانس کمی برای پیروزی داشته باشد زیرا که تنها مورد تاریخی از محکوم شدن فرد در هنگام حضور در قدرت مربوط به آقای عمر البشیر است. فلذا در حال حاضر مناسب‌تر است که ایران علیه دولت ایالات متحده اعلام شکایت کند زیرا علاوه بر اینکه شکایت از دولت عرف حقوق بین‌الملل است، ایران با دولت آمریکا به خاطر بحث تحریم‌ها در بخش مالی حساب و کتاب‌های فراوانی دارد و می‌تواند در این مورد ادعای خسارت کند و از محل دارایی‌های مسدود شده خود خسارات مادی این ترور را دریافت کند.
شکایت دولت ایران علیه دولت آمریکا از چه طریقی و در چه دادگاهی مطرح خواهد شد؟
در ایران بر طبق آیین دادرسی کیفری این مسئله به دادستانی کل کشور سپرده شده است؛ در صورت وقوع جرم بین المللی در فضای خارج از ایران علیه دولت ایران، دادستانی کل وظیفه پیگیری شکایت را دارد. در این مورد خاص جرم اتفاق افتاده از طرف ایالات متحده علیه یک دولت بوده است و آمریکا نیز آنرا اعلام کرده و بر عهده گرفته است و به همین علت به نوعی می‌توان عنوان ترور را به این عمل نسبت داد.
در خصوص شکایت ایران بایستی دید که ایران از چه استراتژی در این موضوع استفاده خواهد کرد؛ در هر صورت ایران می‌بایست از طریق دیوان کیفری بین‌المللی شکایت را مطرح کند زیرا که این موضوع کیفری است و بیشتر بحث مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها در حوزه مسئولیت مدنی مطرح است، به همین دلیل در دیوان بین‌المللی دادگستری شناخته‌شده به "دادگاه جهانی" این شکایت مطرح می‌شود. اما تا آنجا که من اطلاع دارم آمریکا عضویت دیوان بین‌المللی کیفری را نپذیرفته است و این مسئله بر سر رسیدگی به این موضوع مانع ایجاد می‌کند اما بدین معنی هم نیست که ایران نمی‌تواند هیچ اقدامی انجام دهد. ایران می‌تواند شکایتی را مطرح نموده و خواهان رسیدگی به دعوی خود بشود.
این شکایت چه نتیجه‌ای برای ایران خواهد داشت؟
در هر صورت ایران صرف شکایت کردن می‌تواند تا حدودی به اصطلاح فرآیند "شرمنده‌سازی" دولت آمریکا را در حوزه بین‌المللی به وجود بیاورد و به نوعی کشور را در موضع منطقی و سیاسی در برابر آمریکا که یک موضع خصمانه در پیش گرفته است، قرار دهد. برابر قواعد حقوق جنگ و مخاصمات مسلحانه، اقدام ایالات متحده یک اقدام به جنگ محسوب می‌شود زیرا که یک مقام رسمی ایران را در سفر دیپلماتیک و در کشور همسایه ترور کرده است.
از سوی دیگر در رسیدگی‌های حقوقی خصوصا در حوزه بین‌الملل فقط بحث نتیجه‌گیری مطرح نیست و صرف طرح دعوا یا شکایت هم می‌تواند با ایجاد یک فرآیند خاص، افکار عمومی و بین‌المللی را به نفع ایران کند و نشان دهد که ایران می‌خواهد در برابر این اقدام خصمانه و اقدام به جنگ، یک اقدام حقوقی انجام دهد و به دنبال صلح بیشتر در منطقه است، هرچند که ایران اقداماتی را مانند پاسخ موشکی، انجام داده است. به هر صورت موضع اینچنینی از جانب ایران، یک موضع منطقی و مثبت است زیرا که اغنای افکار عمومی در حوزه‌های قضایی و حقوقی گاها از نتیجه نیز مهمتر است. چنین مواردی را در حوزه حقوق بین‌المللی و داخلی شاهد بوده‌ایم و پرونده‌های زیادی بودند که به نتیجه رسیدند اما افکار عمومی را نتوانستند راضی کنند. به عنوان نمونه می‌توان از طرح شکایت ایران بر علیه فیلم " آرگو" نام برد که کشورمان از طریق یک وکیل فرانسوی در دیوان بین‌المللی دادگستری اقدام نمود، در این پرونده ایران صرف طرح شکایت به دنبال این بود که افکار عمومی دنیا را به این سمت ببرد که در فرآیند فیلمسازی و تولید محصولات فرهنگی نباید به ملت‌ها توهین شود و مبانی نژاد پرستی به کار برده شود که در صورت انجام چنین کاری دولت‌ها می‌توانند طرح شکایت کنند. در این مورد خاص با وجود هزینه‌هایی که شد ، شکایت ایران رد شد. خیلی‌ها منتقد این موضوع بودند چرا باید هزینه شود و یک وکیل غیر ایرانی بر روی پرونده کار کند؛ اما جدای از این نقدها موضوع مطرح شدن شکایت ایران موضوع مثبتی بود.