از زمان وضع تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران و خروج از برجام ، تلاش های سایر اعضا برای حفظ این توافق هنوز به نتیجه مشخصی نرسیده است. ایران در ماه ژانویه گام نهایی و پنجم کاهش وظایف برجامی را نیز برداشت. اما اینبار ایران با پیام قطع همکاری با آژانس آمده است. البته نباید این نکته را فراموش کرد که در هر زمان اعضای برجام به اجرای تعهدات خود بازگردند ، ایران نیز به اجرای کامل برجام باز می گردد. اما این سوال مطرح می شود، قطع همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی هسته ای به چه صورت خواهد بود؟ آیا در اینجا خط قرمزی برای طرفین وجود دارد؟
حسن بهشتی‌پور پژوهشگر مسائل هسته ای و تحلیل گر سیاسی در خصوص احتمال قطع همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی هسته ای توضیح می دهد:
ایران در حال حاضر عالی ترین سطح همکاری را با آژانس بین المللی انرژی اتمی دارد، همکاری که در کل دنیا بی نظیر است. مجموعه نظارت ها و کنترل ها بر کار سازمان هسته ای در کل دنیا بی سابقه است. البته این نظارت ها در چارچوب برجام انجام می شود. چرا که مجموعه وظایفی که در برجام آمده است در هیچ کشوری اجرا نشده است. وسیع ترین و دقیق ترین کنترل ها توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی در ایران صورت می گیرد و حتی شاید بتوان گفت که بالاتر از پروتکل الحاقی پیمان ام پی تی ( پیمان منع گسترش جنگ افزارهای هسته ای) است.
این سوال مطرح شود که چرا ایران در این سطح با آژانس همکاری می کند؟
برای آنکه ایران چیزی برای پنهان کاری ندارد. ایران برای آنکه طرف مقابل را خلع سلاح تبلیغاتی نماید چراکه مرتبا ادعا می کردند ایران می خواهد بمب هسته ای بسازد و همچنین نشان دهد پنهان کاری در سازو کار هسته ای ندارد ، گسترده ترین و وسیع ترین نظارت هایی را که در برجام آمده بود پذیرفت و اجرایی کرد. اگر قرار باشد که طرف های مقابل به وظایف خود عمل نکنند آنوقت ایران هم تا ابد نمی تواند با این روند پیش برود. همانطور که ایران تعهدات خود در زمینه محدودیت های مربوط به درصد غنی سازی اورانیوم، مقدار ذخایر اورانیوم و همچنین سانتریفیوژ ها طی پنج مرحله محدود کرد، ممکن است در خصوص نظارت ها و کنترل های آژانس هم مرحله به مرحله کاهش دهد. بدان معناست که ایران به طور طبیعی به سمتی می رود که ممکن است حتی پروتکل الحاقی پیمان منع گسترس جنگ افزارهای هسته ای را که درحال حاضر به صورت داوطلبانه اجرا می کند را نیز متوقف نماید. ایران ممکن است نظارت های آژانس را به ترتیبات اجرایی پیمان ام پی تی آمده است، محدود نماید. بین ایران و آژانس در سال 1973 توافقی امضاء شده است به نام ترتیبات اجرایی پیمان ام پی تی و ممکن است ایران در چارچوب این پیمان، نظارت های آژانس را کاهش دهد. البته باید مد نظر داشت که این کارها به تدریج انجام خواهد شد. در صورتی که در تمامی این مراحل اروپاییان به تعهدات خود عمل کنند ، ایران بلافاصله به چارچوب برجام بازمی گردد. این درواقع پیغام روشنی است ازایران به طرف مقابل که در سیاست غلط خود تجدید نظر نماید.
نکته قابل توجه این است که پس از این پیام ایران اتحادیه اروپا حل و فصل مناقشات با ایران در خصوص برنامه هسته ای را برای مدت زمان نامشخصی تمدید می کند، این اقدام اتحادیه اروپا برای آن است که از لزوم ارسال این پرونده به شورای امنیت سازمان ملل متحد اجتناب شود. بیانیه ی مربوطه توسط نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیت جوزپ بارل انجام شد.
اما آیا این تهدید ایران ، احتمال وضع تحریم های بین المللی به خصوص شورای امنیت سازمان ملل را بیشتر نمی کند؟
تحریم های شورای امنیت سختگیرانه تر از تحریم های آمریکا نیست. آمریکا تاجایی که می توانسته و در توانش بوده ایران را تحت فشار تحریم قرار داده است. اما فرق مهم در این است که تحریم های شورای امنیت مورد توافق سایر کشورهای سازمان ملل قرار می گیرد و یک نوع مشروعیت بین المللی به آن داده می شود. در حالی که تحریم های آمریکا نامشروع و خلاف قوانین بین المللی است. تفاوت اصلی در این مسئله است. اما از نظر حجم و گستردگی تحریم های آمریکا بسیار بیشتر از حدی ست که در قطع نامه 1929 آمده است. بحث این است که باید راهی جلوی پای ایران گذاشته شود یعنی وقتی طرفی را مجبور می کنید که اقداماتی ساختار شکنانه انجام دهد یعنی منتظر تحقق چنین اتفاقی هستید. در غیر اینصورت اگر قرار است چنین چیزی محقق نشود ، راهکارهای زیادی از منظر دیپلماسی وجود دارد که می توانند از طریق گفتگو و مذاکره به آن برسند و راه حل های جدید را بیابند تا قطع نامه های شش گانه برگردد، چرا که در اینصورت ایران به احتمال بسیار زیاد از برجام به طور کامل خارج خواهد شد و همه چیز به سمت اقدامات رادیکال تری پیش رفته و اوضاع پیچیده تر از وضعیت کنونی خواهد شد.