اسپوتنیک — آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش ماه مه خود از کاهش استخراج نفت ایران تا کمترین میزان خود از سال 1980 میلادی، همزمان با جنگ هشت ساله عراق، تحت تاثیر تحریم‌های ایالات متحده خبر داد.
در ماه آوریل تولید نفت ایران به میزان 130 هزار بشکه در روز کاهش یافت و به 2.61 میلیون بشکه در روز رسید. این در حالیست که ایالات متحده از ماه مه، معافیت موقت برای واردات نفت از ایران را که پیش از این در ماه نوامبر 2018 برای هشت کشور وارد کننده نفت صادر شده بود، تمدید نکرد.
طبق اطلاعات آژانس بین المللی انرژی، نفت عربستان سعودی، عراق، روسیه و امارات از یک سو و میعانات گازی استرالیا و قطر می‌توانند جایگزین نفت و میعانات گازی ایران در بازار جهانی شوند. این در حالی است که در ماه آوریل ژاپن و کره جنوبی خرید نفت از ایران را بطور کامل متوقف کرده‌اند.
اما تا چه حدی این پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی منطبق بر واقعیت است؟ ایران چه راهکارهایی برای مبارزه با سقوط صادرات نفت خود می‌تواند داشته باشد؟ این کاهش صادرات نفت ایران چه تاثیری بر روی قیمت جهانی نفت خام می‌گذارد؟ و اینکه چه کشورهایی به صورت بالقوه قابلیت جایگزینی نفت ایران را در بازار جهانی دارند؟
برای یافتن پاسخی برای این سوالات با دکتر منوچهر تکین، کارشناس در حوزه نفت و گاز از لندن به گفتگو نشستیم.
تا چه حدی این پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی منطبق بر واقعیت است؟
این مسئله را کسی نمی‌داند، این مسئله پیش از این نیز در دوران آقای احمدی نژاد نیز بود و ایالات متحده اعلام کرده بود که علیه ایران تحریم‌هایی را اعمال نموده و هر کشوری که از ایران نفت خریداری کند با جریمه روبرو خواهد شد و از فعالیت شرکت‌هایی که با ایران در این زمینه همکاری کنند در این کشور ممانعت خواهد نمود. در نتیجه اعمال این تحریم‌ها از تولید نفت ایران که در آن زمان در حدود 2.5 میلیون بشکه در روز بود، کاسته شد.
اما در پنج، شش ماه اخیر توسط آمریکا اعلام می‌شود که تولید نفت ایران به 1.1 میلیون بشکه در روز رسیده است از سوی دیگر و به صورت همزمان برخی از منابع که با استفاده از ماهواره تانکرهای نفتی در دنیا را به علل مختلف از جمله بیمه و یا علل سیاسی، اقتصادی دنبال می‌کنند، اعلام کردند که صادرات روزانه نفت ایران 1.9 میلیون بشکه در روز است. اختلاف این اعداد بسیار زیاد است و به این علت نمی‌توان به صورت دقیق در این خصوص ابراز نظر کرد.
از سوی دیگر اینکه مشتری‌های نفت ایران واقعا تا چه حدی تهدید آمریکا را جدی بگیرند مسئله کاملا مشخصی نیست. به عنوان مثال چین اعلام کرده بود که به خرید نفت خود از ایران ادامه خواهد داد. دولت هند نیز موضعی مشابه اتخاذ کرده است. چین در حال مذاکره با ایالات متحده است و به شدت نیز درگیری بین دو کشور بر اثر جنگ تجاری آغاز شده وجود دارد و در طی این مذاکرات ممکن است دو کشور حتی به این نتیجه برسند که چین بعنوان مثال در قبال نخریدن نفت از ایران خواستار کم شدن تعرفه گمرکی بر روی سویا وارداتی از آمریکا شود. مقصود این است که ممکن است ایران مانند مهره یک شطرنج در معاملات و چانه‌زنی‌ها بازی شود.
به همین علت ممکن است در زمان پیش‌رو صادرات نفت ایران کم شود و یا حتی تغییری در میزان صادرات حاصل نشود. اینکه آژانس بین‌المللی انرژی بر اساس چه آمار، اعداد و اطلاعاتی این پیش‌بینی‌ها را می‌کند واقعا مشخص نیست. شاید آنها بر اساس گفته‌های دونالد ترامپ و یا بر اساس اینکه دولت‌های چین و هند از تحریم‌ها آمریکا علیه ایران پیروی می‌کنند این پیش‌بینی‌ها را مطرح می‌کند.
با فرض کاهش تولید نفت ایران، این کاهش چه تاثیری بر روی قیمت جهانی نفت خام می‌گذارد؟
تاثیر‌گذار خواهد بود ولی نچندان زیاد. متاسفانه بر خلاف تصور ایران این تاثیر حد زیادی نخواهد داشت زیرا که کشوری مانند عربستان سعودی دارای ظرفیت تولید است و خود آمریکا نیز دارای نفت از لایه های شیل است و اینطور نیست که قیمت به شدت رشد کند.
قیمت نفت در هر صورت به خاطر کاهش نفت عرضه شده توسط ایران افزایش خواهد یافت اما در این میان کشوری مانند عربستان دارای ظرفیت افزایش تولید 1.5 تا 2 میلیون بشکه در روز است. دو کشور آمریکا و عربستان دارای روابط حسنه هستند ولی اینکه آیا سیاست در تصمیم عربستان که در قالب سازمان اوپک حضور دارد تاثیر گذار خواهد بود و یا خیر، مسئله‌ای نامشخص است. باید دید که عربستان چه موضعی در این خصوص خواهد داشت، ممکن است این کشور در همکاری با اوپک از افزایش تولید خودداری کند و یا ممکن است حتی در حالی که به صورت کلامی از عدم افزایش تولید خبر می‌دهد به صورت پنهانی اقدام به افزایش تولید کند. حتی این امکان وجود دارد که به صورت رسمی افزایش تولید نفت خود را اعلام کند.
چه کشورهایی به صورت بالقوه قابلیت جایگزینی نفت ایران را در بازار جهانی دارند؟
در رتبه اول عربستان سعودی قرار دارد که پیش از این نیز در حدود 11 میلیون بشکه در روز تولید داشت که الان این تولید را به زیر 10 میلیون بشکه در روز رساده است و قابلیت تولید 12 میلیون بشکه در روز را دارا است، این بدین معنی است که عربستان سعودی دارای نقشی کلیدی در این بین است. در مکان بعدی خود ایالات متحده و نفت تولید شده در این کشور از لایه های رسوبی شیل قرار دارد زیرا که برای استخراج نفت در دریا یا خشکی نیازمند زدن چاه، لوله کشی و استقرار دستگاه‌های مختلف است و این کار نیازمند زمان 3 تا 5 ساله است در حالی که برای لایه‌های شیل زمان 3 الی 4 ماهه برای افزایش تولید کافی است. پیش از این نیز ایالات متحده موفق به افزایش 1 میلیون بشکه‌ای تولید نفت شیل در بازه زمانی یکساله شده بود.