آقای امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل متحد، روز چهارشنبه گذشته، در نشست شورای امنیت درباره افغانستان هشدار داد که ایران (در حالی که خود زیر تحریمهای شدید قرار دارد) نمیتواند به تنهایی بار میزبانی از بیش از شش میلیون مهاجر و پناهجوی افغان را بر دوش بکشد و جامعه جهانی باید مسئولیت خود را در تقسیم عادلانه این بار بر عهده گیرد.
نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد با اشاره به گزارش اخیر آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل که چالشهای شدید انسانی، امنیتی، محدودیتها علیه زنان و دختران، و تهدیدهای تروریستی و مواد مخدر را در افغانستان تأیید میکند، گفت مردم این کشور همچنان با مشکلات عمیقی روبرو هستند.
امیرسعید ایروانی تأکید کرد که ایران طی دههها هزینهای نزدیک به سالی ده میلیارد دلار برای میزبانی میلیونها افغان متحمل شده، اما کمکهای بینالمللی به شدت کاهش یافته و برای سال ۲۰۲۶ بیش از ۶۰ درصد کم شده است.
سفیر ایران افزود: "این کوتاهی، نقض اصل تقسیم مسئولیت بینالمللی است. ایران بارها اعلام کرده که بدون همبستگی واقعی جهانی و حمایت مالی ملموس، نمیتواند این بار نامتناسب را به تنهایی تحمل کند".
او تأکید کرد که بازگشت اتباع فاقد مدرک افغان با رعایت کامل حقوق بینالملل، اصول بشردوستانه و کرامت انسانی انجام میشود.
به استناد گزارش و نظر کارشناسان مربوطه کمسیاریای عالی پناهندگان سازمان ملل بر اساس اطلاعات موجود از گزارشهای رسمی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR)، هیچ مبلغ ثابت و مشخصی به صورت "دلار در سال به ازای هر مهاجر افغان" مستقیماً به دولت ایران پرداخت نمیشود.
کمکهای سازمان ملل به ایران عمدتاً از طریق بودجههای عملیاتی UNHCR و برنامههای منطقهای مانند Regional Refugee Response Plan (RRP) و Solutions Strategy for Afghan Refugees (SSAR) انجام میگیرد که این بودجهها برای حمایت از پناهندگان و جوامع میزبان (از جمله ایران) اختصاص مییابد. این کمکها شامل حمایت از آموزش، بهداشت، معیشت، اسکان و خدمات دیگر است و نه پرداخت نقدی مستقیم به دولت.
بر اساس گزارش های مربوطه اگر به جزئیات کلیدی بر اساس دادههای اخیر (تا سال ۲۰۲۴-۲۰۲۵) توجه کنیم متوجه می شویم:
تعداد مهاجران افغان در ایران:
- طبق گزارش UNHCR، ایران میزبان حدود ۳.۴ تا ۳.۸میلیون نفر افغان (شامل پناهندگان ثبتشده، پناهجویان و افراد بدون مدرک) است. حدود ۷۶۰,۰۰۰ نفر ثبتشده رسمی (Amayesh cards) دارند که عمدتاً افغان هستند.
این در حالی است که معادل حدود دو برابر این تعداد مهاجرین افغانی به صورت غیر قانونی از مرزها عبور کرده اند و امروزه بدون هیچ مستندات و مدارکی در ایران هستند.
بودجه UNHCR برای ایران در سال ۲۰۲۴:
۱۴۰میلیون دلار برای کل عملیات در ایران، که بخش عمده آن برای حمایت از پناهندگان افغان (مانند بیمه درمانی برای بیش از ۳۰۰,۰۰۰ نفر، ساخت مراکز بهداشتی و آموزش) اختصاص یافته است. این بودجه برای حمایت از حدود ۳.۷میلیون نفر جابهجا شده طراحی شده.
برآورد سرانه:
با تقسیم بودجه ۱۴۰میلیون دلاری بر تعداد تقریبی ۳.۷ میلیون مهاجر، میانگین حدود **۳۸دلار در سال به ازای هر نفر* به دست میآید. با این حال، این یک برآورد ساده است و بودجه واقعی سرانه کمتر است، و اگر آن را بر حدود 10 ملیون افغانی واقعی که در ایران هستند تقسیم کنیم یعنی چیزی حدود 14 دلار برای هر افغانی در سال همچنین باید به نکات ذیل هم توجه داشت چرا که این موارد موجب کاهش همین بودجه هم می شوند:
- بخشی از بودجه برای جوامع میزبان ایرانی (مانند توسعه پایدار) صرف میشود.
- کمکها هدفمند هستند (مثلاً فقط برای افراد آسیبپذیر مانند کودکان، زنان سرپرست خانوار و معلولان).
- نرخ تأمین بودجه پایین است (در سال ۲۰۲۵، فقط ۲۴٪ از بودجه مورد نیاز ۴۷۸ میلیون دلاری برای وضعیت افغانستان تأمین شده).
کمکهای دیگر سازمان ملل
- برنامه جهانی غذا (WFP): کمک نقدی به حدود ۳۳,۰۰۰ پناهنده آسیبپذیر (حدود ۱.۵میلیون یورو از اتحادیه اروپا.
کمکهای خاص: مثلاً کره جنوبی ۲.۵میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ برای UNHCR و UNICEF به پناهندگان افغان در ایران اختصاص داد.
- در سال ۲۰۲۳، RRP برای ۵کشور همسایه (شامل ایران) ۶۱۳ میلیون دلار درخواست کرد، اما تأمین آن ناکافی بود.
چالشها و نکات مهم:
- ایران بیش از ۴۰ سال میزبان پناهندگان افغان بوده و هزینههای اصلی (مانند آموزش و بهداشت اولیه) را خود تأمین میکند، اما از کمکهای بینالمللی برای پوشش بخشهای آسیبپذیر استفاده میکند. گزارشها نشان میدهد که کمکهای سازمان ملل "کم" تلقی میشود و ایران خواستار مسئولیتپذیری بیشتر جامعه جهانی است.
- با افزایش بازگشت اجباری (بیش از ۱.۳ میلیون افغان از ایران در سال ۲۰۲۵)، نیاز به بودجه اضافی افزایش یافته، اما تأمین مالی ناکافی است.
این ارقام بر اساس گزارشهای رسمی UNHCR به روز شده تا دسامبر ۲۰۲۵ است.