خاورشناس مطرح روس نوشت: قدرت نظامی یک دولت، در اصل عبارت است از پتانسیل نظامی-اقتصادی، نظامی علمی-فنی، اخلاقی و سیاسی کشور. این پتانسیل برای حفظ و ارتقای نیروهای مسلح و تضمین مؤثرترین راه حل برای انجام وظایف آن استفاده می شود.
البته این گفته در مورد نیروهای مسلح ایران نیز صادق است. اما در شرایط جمهوری اسلامی ایران، این جریان ویژگی دینی پیدا کرد. از نخستین روزهای انقلاب 1979 نظام دولتی، دستخوش یک تجدید سازماندهی انقلابی کامل شد که هسته اصلی آن اسلامی سازی تمام ابعاد حیات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور بود.
با شروع جنگ ایران و عراق در سال 1980، رهبری مذهبی ایران با وظیفه ایجاد نوع جدیدی از ارتش مواجه شد. برای رسیدن به این هدف، از میان تمام ظرفیت های نظامی، بر عنصر اخلاقی و سیاسی آن تأکید شد. و روحانیت شیعه توانست عامل انسانی را به منبع اصلی مقاومت و پیروزی تبدیل کند. پس از پایان جنگ ایران و عراق، پتانسیل اخلاقی و سیاسی، مهمترین عنصر کل پتانسیل نظامی ایران باقی ماند که امکان تحول پتانسیل نظامی-اقتصادی و نظامی علمی-فنی به قدرت نظامی دولت اسلامی تبدیل کرد.
مسیرهای زیر برای توسعه صنایع دفاعی ایران مشخص شد:
- جمع آوری و مطالعه فناوری های نوین جهان در حوزه نظامی، راه اندازی تولید سلاح ها و تجهیزات نظامی خارجی به ویژه سیستم های موشکی؛
- تشدید تحقیق و توسعه در زمینه نظامی با استفاده از نتایج تحقیقات انجام شده در خارج از کشور؛
- گسترش دامنه و افزایش حجم تولید قطعات یدکی، قطعات و مجموعه ها برای انواع پیچیده تجهیزات نظامی با ایجاد نمونه های سلاح های خارجی.
تا پایان دهه 80، صنعت نظامی ایران بازسازی و سازماندهی شد: تا سال 1985 در مقایسه با سال 1975 تعداد شرکت های نظامی بیش از 1.5 برابر افزایش یافت، تعداد کارکنان آن تقریباً دو برابر شد (از 3.3 به تقریباً 6 هزار نفر). سازمان صنعت دفاعی مجدداً تأسیس شد: تقریباً 40 کارخانه نظامی، چند ده تعمیرگاه و همچنین حدود 12 هزار شرکت خصوصی (به اندازه های مختلف) که به تولید نظامی مشغول بودند. بر این اساس نیروهای مسلح ایران توسعه یافتند.
رهبری اسلامی در اولین ماه های حاکمیت خود فعالیت مستشاران و متخصصان آمریکایی در ارتش ایران را متوقف کرد و برخی از قراردادهای تامین تسلیحات از آمریکا لغو شد. ایران از پیمان "سنتو" خارج شد (در نتیجه فروپاشی کامل آن را تسریع کرد)، نیروهای خود را از عمان خارج کرد و پایگاه‌ها و مراکز اطلاعاتی آمریکا در خاک خود را از حالت طبقه بندی خارج کرد.
تغییرات انقلابی ضربه ای به نیروهای مسلح کشور وارد کرد. در آغاز جنگ با عراق (سپتامبر 1980) قدرت ارتش ایران 45 تا 55 درصد افسران، 60 تا 70 درصد سربازان و گروهبانان بود. حدود 45 درصد سلاح ها و تجهیزات نظامی در وضعیت غیرقابل استفاده قرار داشتند.
جنگ ایران و عراق به انگیزه ای قدرتمند برای تشدید توسعه نظامی تبدیل شد. ایجاد تشکلات مسلح جایگزین آغاز شد که کاملاً به ایده‌های خمینییسم وفاداربودند. در مه 1979 سپاه پاسداران انقلاباسلامی ایجاد شد که در طول 45 سال پس از انقلاب به یک تشکیلات منظم قدرتمند تبدیل شده است: نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی، بسیج، نیروی ویژه قدس. اکنون سپاه پاسداران تقریباً نیمی از پرسنل نیروهای مسلح ایران را تشکیل می دهد.
روند اسلامی سازی تمام عیار ارتش آغاز شد. نمایندگان رهبر معظم انقلاب در تمام سطوح نیروهای مسلح حضور یافتند.
نوسازی گسترده مجتمع نظامی- صنعتی نیز انجام شد. در شرایط تحریم بین المللی خرید قانونی، نیمه قانونی و غیرقانونی تجهیزات نظامی و قطعات یدکی آن در خارج از کشور انجام می شد.
امروز ایران دارای یک مجتمع نظامی - صنعتی قدرتمند (با استانداردهای خاورمیانه) است . به ویژه، برنامه توسعه موشک های بالستیک، بر اساس R-17 شوروی و مشابه کره شمالی آن، به طور فعال در حال توسعه است. صنعت نظامی ایران تقریباً تمام بخش‌های مدرن را شامل می‌شود: نظامی-شیمیایی، موشکی، هوانوردی، زرهی، توپخانه و سلاح‌های سبک، کشتی‌سازی، رادیو الکترونیک.
نیروهای مسلح اسلامی یکی از بزرگترین نیروهای مسلح جهان بوده و عبارت است از 540 تا 900 هزار نفر که از 450 تا 670 هزار نفر نیروی زمینی (ارتش و سپاه)، از 70 تا 100 هزار نفر - نیروی هوایی، از 35 تا 45 هزار نفر - نیروی دریایی و همچنین حدود 135 هزار نفر - سپاه پاسداران و حدود 25 هزار نفر - نیروی قدس. دکتر مهدی سنایی سفیر سابق ایران در روسیه در وبلاگ خود می نویسد که پرسنل ارتش، 700 هزار نفر هستند. پراکندگی داده ها با محرمانه بودن تقریباً مطلق این موضوع در ایران توضیح داده می شود.
برای مقایسه: قبل از آغاز جنگ ایران و عراق در سپتامبر 1980، تعداد پرسنل نیروهای مسلح ایران 220 تا 240 هزار نفر بود.
رشد پرسنل نیروهای مسلح ایران به موازات نوسازی تسلیحات و تجهیزات نظامی پیش رفت. سردار سرلشکر حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اخیرا تاکید کرده است که تقویت کنونی قدرت نظامی ایران با توسعه نیروهای موشکی و پهپادها همراه است.
در واقع، در طول 30 تا 35 سال گذشته، ایران یک زیرساخت قدرتمند موشک سازی ایجاد کرده است: هفت مرکز بزرگ تحقیقاتی و تولیدی و حدود 22 مرکز تولید. یک خط کامل (بیش از 20 موشک از کلاس های مختلف) ایجاد شده است. در نقاط مختلف کشور، پایگاه های زیرزمینی نگهداری و انجام وظیفه برای آنها ساخته شده است که به دقت استتار شده و توسط پدافند هوایی لایه ای محافظت می شود.
زرادخانه موشکی ایران عمدتاً از موشک های کوتاه و میان برد تشکیل شده است (کار بر روی موشک های دوربرد در حال انجام است) و به 2500 تا 3000 موشک بالستیک با بردهای مختلف (عمدتاً کوتاه برد) می رسد، به علاوه تعداد نامشخصی موشک کروز.
موشک های بالستیک میان برد حدود 2 هزار کیلومتر: عماد، قدر-110، خرمشهر، سجیل، شهاب-3، سومار و البته سیمرغ (4 -6 هزار کیلومتر) که درحال توسعه یافتن است. اما تعداد موشک هایی که می توانند بیشترین آسیب را به پایگاه های نظامی اسرائیل و آمریکا در منطقه خاورمیانه وارد کنند محدود است.
برنامه موشکی مورد حمایت همه جناح های سیاسی ایران است و در کنار برنامه هسته ای مایه غرور ملی است.
یکی دیگر از اجزای مهم زرادخانه نیروهای مسلح ایران، هواپیماهای بدون سرنشین است.
ایران در طول جنگ ایران و عراق به هواپیماهای بدون سرنشین علاقه مند شد. اولین ها ساده ترین "مهمات پرنده" بودند - دستگاه های ابابیل که همراه با پهپادهای شناسایی که کمی بعد توسعه یافتند، با موفقیت در جبهه مورد استفاده قرار گرفتند.
متعاقباً، به ویژه پس از سال‌های 11-2010 صنعت پهپاد تمام چرخه، در کشور ایجاد شد: دانشگاه‌های تخصصی، موسسات تحقیقاتی، تولید آزمایشی، ساخته و راه اندازی شدند. و در نتیجه، تولید انبوه طیف کاملی از پهپادها از همه کلاس‌های اصلی شروع شد، از خودروهای شناسایی سبک تاکتیکی گرفته تا سامانه های شناسایی و حمله سنگین، از حامل بمب های هدایت شونده و موشک های کوتاه برد تا پهپادهای کامیکازه.
چنین پیشرفتی مبتنی بر همکاری علمی و فنی است، و همچنین بر استفاده از فناوری ها، قطعات و اجزای به دست آمده به روش های مختلف از کشورهای دیگر و بررسی نمونه های واقعی پهپادهای آمریکایی و اسرائیلی.
تا به امروز حدود 40 مدل در ایران تولید شده است. اصلی ترین و به گفته کارشناسان موثرترین و قدرتمندترین آنها شاهد، مهاجر، کمان و کیان هستند. این واقعیت که ایران به یکی از معدود کشورهای جهان تبدیل شده است که در جنگ های مدرن به هواپیماهای بدون سرنشین متکی است، نیروهای مسلح ایران را در تامین امنیت خود پیشتاز می کند.
بدین ترتیب رهبری نظامی- سیاسی ایران در طول 45 سال در شرایط جنگ، بحران اقتصادی و تحریم‌های دائمی توانست نیروهای مسلح کشور را به یکی از قدرتمندترین نیروهای مسلح در خاور میانه تبدیل کند.