به گزارش اسپوتنیک، به دنبال پیوستن دائمی ایران به سازمان همکاری شانگهای و پذیرش این کشور به عنوان عضو جدید گروه بریکس از ابتدای سال ۲۰۲۴، امضای موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا گام کلیدی دیگری در راستای توسعه مبادلات تجاری ایران با سایر کشورها در سال ۱۴۰۲ تلقی می شود.
احسان تقوایی کارشناس مسائل روسیه درباره توافق ایران و اورآسیا به اسپوتنیک گفت، بطور کلی گسترش تجارت و تعامل سازنده با اقتصاد جهانی و مطابقت با استانداردهای جهانی، عضویت در پیمان های تجاری منطقه ای و روی آوردن به چند جانبه گرایی، در دنیای کنونی، اساسی ترین محورهای اقتصادی هست.
تقوایی در ادامه گفت، تجارت خارجی یکی از بنیادی ترین مباحث اقتصادی است و یکی از عوامل مهم در اقتصاد جهانی به حساب می آید و این عوامل باعث شده که ثروت کشورها به گونه غیرقابل تصوری به سمت افزایش و رشد حرکت بکند. همچنین یکی از مهمترین گزینه های پیشرفت کشورهای جهان برای گسترش تجارت تعامل سازنده با اقتصاد جهانی و تطابق تدریجی با آن استانداردهای جهانی است. طبعا عضویت در بلوک های تجاری منطقه ای و چند جانبه گرایی می تواند این تجارت را افزایش بدهد.
علاوه بر این، باید به این نکته توجه داشته باشیم که بحث ما ایران و توافق ایران با این اتحادیه است. ایران در زمینه حضور در حوزه کارهای منطقه ای و جهانی، حالا چه از نوع اقتصادی و چه از لحاظ امنیتی و سیاسی، با محدودیت هایی مواجه بوده است. محدودیت از این نظر که کشورهایی که در جغرافیای سیاسی دنیا حضور دارند معمولا در سازوکارهای مختلفی در آن منطقه عضو هستند، حالا اعم از اقتصادی، سیاسی فرهنگی، ولی به دلایل مختلفی که خارج از موضوع این بحث است، تاکنون ایران نتوانسته در بلوک های مختلف و متنوعی عضویت داشته باشد.
وی افزود، بنابراین، عضویت ایران در این اتحادیه ها را باید به فال نیک گرفت، و هر چه عضویت در این پیمان ها و در این توافق ها بیشتر شود، به همان اندازه بیشتر به نفع کشور است. طبعا، موضوع بحث اقتصادی و توافق تجارت آزاد ایران و اورآسیا هم به شرط حل و فصل برخی پیش شرط ها می تواند به سمت رشد اقتصادی ایران و سایر کشورهای عضو اتحادیه کمک بکند.
احسان تقوایی در ادامه خاطر نشان کرد، نخستین نکته در تحلیل توافق ایران و اتحادیه اورآسیا، بر مبنی موضوع اقتصادی، بحث مبادلات است. یعنی حتی در توافقات سیاسی بین کشورها هم، نخستین نکته آن است که حجم مبادلاتی بین دو کشور در چه سطحی است، اگر آن اقتصاد سطحش بالا باشد، می تواند تسری پیدا کند به موضوعات دیگر، به عبارت دیگر اقتصاد زیربنا است. آخرین آماری که گمرک ایران منتشر کرده، حجم تجارت هفت ماهه ایران و اورآسیا در سال 1402 کمی بیش از 4 میلیارد دلار است که حدودا نزدیک به یک میلیارد دلار صادرت ایران به این کشورها بوده و کمی بیش از 3 میلیارد دلار هم واردات کالایی بوده که ایران از این کشورها داشته است.
وی افزود، کشورهای روسیه، ارمنستان و قزاقستان و قرقیزستان و بلاروس به ترتیب مقصد کالاهای صادراتی ایران بودند. و از آن طرف هم روسیه، قزاقستان و بلاروس و قرقیزستان و ارمنستان هم از آن زمره کشورهایی بودند که ایران بیشتر از آن کشورها کالا وارد کرده است. بطوری که مشاهده می کنیم حجم مبادلات ایران و کشورهای عضو اتحاده اورآسیا، بسیار کم و محدود است. طبعا می توانیم امیدوار باشیم که با عضویت ایران در این اتحادیه و یا همکاری هایی که ایران و این اتحادیه با هم دارند، می تواند بیشتر شود. اما یک سری محدودیت های ساختاری در گذشته وجود داشته است، محدودیت هایی از جمله فقدان روابط و همکاری های بانکی متناسب، نبود راه ها و مسیرهای حمل و نقل، مشکلات عرضه و بالا بودن قیمت تمام شده برخی محصولات و محصور بودن عمده کشورهای عضو این اتحادیه با خشکی، موانعی بوده است که تا کنون باعث شده که حجم روابط تجاری ایران و این کشورها محدود باشد.
بنابراین در منافع اقتصادی مورد انتظار، بخصوص با توجه به موانع اداری و زیرساختی، که برای تجارت موجود است، ما نباید اغراق کنیم و باید واقع بین باشیم و امیدوار که می‌توانیم این حجم اقتصادی را بیشتر کنیم، اما در این موضوع نباید در حیطه اغراق سیر کنیم.
تقوایی گفت، طبعا با وجود محدودیت ها، چنین توافقی، قطعا یکسری مزایایی را برای ایران و هم برای سایر کشورهای عضو دارد. نظیر ارتقاء موقعیت ژئوپلیتیک ایران و دیگر اعضاء در جهان و قرارگرفتن در محور ترانزیتی اورآسیا به عنوان کریدور شمال –جنوب. موضوع دیگر بحث بهره گیری از بازار کشورهای اورآسیا و ایران برای محصولات دیگر کشورها می تواند باشد. موضوع دیگر بحث امکان مقابله با تحریم های غرب علیه دو کشور ایران و روسیه، بحث دیگر افزایش نقش اورآسیا در مبادلات تجاری ایران و همچنین بالعکس، اینها مزایایی هستند که طرفین می‌توانند از این توافق به دست آورند.
وی افزود، نکته مهم دیگر این است که زمان زیادی از تأسیس اتحادیه اقتصادی اورآسیا نگذشته است و این نهاد، یک نهاد با سابقه ای نیست. طبعا تحولات آتی بیانگر سمت و سوی آن و میزان موفقیت و یا عدم موفقیت در دستیابی به اهداف مد نظر موسسان خواهد بود. بعبارتی، پس از یک بازه زمانی معقول باید آن را ارزیابی کنیم و اینکه در مقطع کنونی عنوان کنیم که این اتحادیه موفق بود و یا نبود، درست نیست. در حال حاضر تنها می‌توانیم بگوئیم که همکاریهای اقتصادی میان اعضای این اتحادیه وجود دارد، اما هنوز به بحث هایی مثل همگرایی اقتصادی منجر نشده است.
تقوایی در ادامه این گفتگو خاطر نشان کرد، از نظر منتقدین این پرسش مطرح می گردد که آیا چنین اتحادیه‌ای یک مقوله مستقل است. به عنوان مثال در سیاست خارجی کشور مهمی مثل روسیه به علت واگرایی که اکنون در روابط روسیه و غرب پیش آمده، صرفا یک مانور تاکتیکی موقتی است که از سوی مسکو ایجاد شده است. خب این یک پرسش مهم است، هرچند، اسناد و راهبردهای سیات خارجی روسیه طی سالهای گذشته همیشه نشان داده است که آن کشورهای مستقل و مشترک المنافع یا به عبارتی خارج نزدیک، اولویت اصلی روسیه در حوزه های مختلف اقتصادی، سیاسی و امنیتی بوده است و این جمهوری ها، معمولا اولین اولویت سیاست خارجی روسیه هستند. بنابراین گسترش همگرایی بین این کشورها، همکاری عمیقتر آنها با منافع این کشورها و همچنین روسیه سازگار هست. پرسش دیگر منتقدین این است که آیا این اتحادیه صرفا یک پروژه سیاسی است که جنبه های اقتصادی آن هم مهم است. از دید این منتقدین، سیاسی است اما تحولات سالها نشان داده که تحریم هایی که از سوی غرب، علیه روسیه و بعضا ایران اعمال شده است باید آلترناتیوی داشته باشد که از دید کشورهای عضو، در حال حاضر این اتحادیه می تواند آلترناتیو مناسب و واقعی باشد.
بطور کلی این کشورها باید عمدتا بروند به سمت رفع موانع غیرتعرفه ای که مانع شده تاکنون کشورها بتوانند همکاری نزدیکی با هم داشته باشند.
در این توافق طرفین، تعرفه‌ها را برای ۸۷ درصد اقلام کالایی در مبادلات تجاری خود به صورت کامل حذف خواهند کرد. در این میان، هر یک از طرفین، یک لیست منفی تهیه می‌کنند که شامل کالاهایی می‌شود که برای یکی از طرفین، کالای حساس تلقی شود و امکان حذف تعرفه وجود ندارد. متقابلا کشورهای اتحادیه اوراسیا هم لیست کالاهای حساس خود را ارائه می‌کنند و در این زمینه، اقدامات با ظرافت دنبال می‌شود تا لیست‌ها به صورت مساوی و عادلانه تنظیم شود.