اسپوتنیک - هفدهم مرداد ماه سال 1377، محمود صارمی خبرنگار خبرگزاریِ جمهوری اسلامی ایران، به همراه هشت نفر از اعضای کنسولگری این کشور در مزار شریف افغانستان به دست گروهک تروریستی طالبان ترور شدند. به همین مناسبت، شورای فرهنگ عمومی ایران، هفدهم مرداد ماه هر سال را به عنوان «روز خبرنگار» نامگذاری کرد.
از اینرو به مناسبت این روز، خبرگزاری اسپوتنیک با برخی از خبرنگاران و پیشکسوتان این حرفه مهم و در عین حال سخت به گفتگو پرداخت.
عماد آبشناس رئیس انجمن خبرنگاران آزاد ایران (NGO بین المللی) وانجمن گزارشگران ایرانی بدون مرز (NGO بین المللی) با خبرنگار اسپوتنیک هم صحبت شد.
حرفه خبرنگاری از جمله مشاغلی است که علاقه به آن مهمترین عامل موفقیت در این حرفه است. افرادی هستند که با وجود تحصیل در این زمینه، به دلیل عدم علاقه، موفقیت چندانی بدست نمی آورند.
در بسیاری از مشاغل و حرفه ها، علاقه نقش مهمی را ایفا می کند، اما در حرفه خبرنگاری علاقه به این کار تاثیر بسیاری در موفقیت دارد.
رشته خبرنگاری در ایران حرفه درآمد زایی نیست و بسیاری تنها از روی علاقه به این حرفه می پردازند. متاسفانه در ایران به دلیل اینکه مقامات و سیاستمدارها اهمیتی به مسئله رسانه و خبرنگارها نمی دهند، طبیعتاً بودجه های کمتری را به این حرفه اختصاص می دهند، در صورتی که در بعضی از کشورها به حدی به این مسئله اهمیت می دهند که بودجه های بسیاری کلانی را به فعالیت های رسانه ای و مطبوعاتی اختصاص می دهند و این امر موجب قدرت آنها در سطح جهان شده است. به طور مثال در آمریکا و انگلیس رسانه ها از قدرت بالایی برخوردار هستند و از این ابزار علیه دشمنانشان استفاده می کنند.
کشورهایی همچون قطر و روسیه توانستند بر روی رسانه های خود سرمایه گذاری کنند و بتوانند رقبای قدری برای آمریکا باشند، در حالی که بسیاری از کشورها نتوانستند در این زمینه در برابر رسانه های غربی قد علم کنند.
از مشکلات اساسی خبرنگاران و رسانه ها در ایران، همانطور که پیش از ذکر شد، اهمیت ندادن مسئولین سیاسی به خبرنگاران داخلی است و عدم سرمایه گذاری روی فعالیت های رسانه ای است.
ما مشاهده می کنیم که به عنوان مثال، رئیس جمهور، وزیر خارجه و یا شخصیتهای بالای سیاسی ایران با شبکه های آمریکایی در نقاط مختلف گفتگو می کنند، در حالی که رسانه های داخلی سال ها در انتظار گفتگو و مصاحبه با این شخصیت ها هستند. بسیاری از خبرنگارها همواره تقاضای گفتگو با رئیس جمهور و با وزیر خارجه آمریکا را ارائه داده اند که با پاسخ منفی آنها روبرو شده اند، اما در ایران مصاحبه ها به خبرنگاران خارجی می دهند که امر موجب تقویت جایگاه رسانه های خارجی و تضعیف جایگاه رسانه های داخلی می شود.
در مصاحبه اسپوتنیک با محمد قادری سردبیز خبرگزاری نور نیوز به مناسبت روز خبرنگار در ایران از رسالت و سختی های این حرفه جویا شدیم.
خبرنگار کسی است که اخبار، اطلاعات، تحولات روز مره در وقوع است در قالب بسته های خبری در اختیار مردم قرار می دهد.
مهم ترین رسالت یک خبرنگار، در وهله نخست اطلاع رسانی از اوضاع و تحولات به طور صادقانه و شفاف است و در وهله دوم امید و آگاهی بخشی سرلوحه کار خود قرار دهد؛ بطوری درباره موضوعات و اخبار منفی اطلاع می دهد تداعی گر یاس و نا امیدی در فکار عمومی نگردد و آنچه که حقیقت ماجراست را روایت کند و از وارونه سازی یا تحریف خبر بپرهیزد حتی در صورت وجود معذوریتی برای روایت موضوعی به هر دلیلی می تواند سکوت کند نه آنکه خلاف واقع روایت داشته باشد.
بنابراین یکی از مهم ترین ویژگی خبرنگار اعتماد است و چون افکار عمومی به آن اعتماد دارند نباید به این اعتماد خدشه وارد کند. با وجود سختی کار خبرنگاری در فضاهای عادی و یا بحرانی، خبرنگار معمولا امنیت شغلی ندارد و این یکی از مهم ترین موضوعاتی است که گریبان گیر خبرنگار است. این است که هم در داخل و خارج کشور وجود دارد، معمولا خبرنگاران آزاد بعنوان عنصر شفاف سازی و افزایش آگاهی به طور سطح بالا و لایق پذیرش نمی شوند. معمولا جریان هایی که در قدرت هستند، سعی در خریدن خبرنگار هستند اما در نقطه مقابل آن خبرنگاری که تاکید برای انجام دادن رسالت خود دارد تن به این فضاها نمی دهد و کوشش در جلو بردن کار خود می کند.
ما در ایران، موارد بسیار چنینی داریم، که خبرنگاران با شرافتی که به هیچ عنوان از آرمان های خود به هیچ قیمتی دست نمی کشند و تمام تلاش خود را می کنند تا به اعتمادی که مردم به آنها کرده اند پاسخ مثبت دهند.
خبرنگاری در لیست مشاغل سخت و پر دردسر ایران گنجانده شده است، بطوریکه خبرنگار باید خود را در اولین لحظات وقوع حادثه ای در هر شرایطی حاضر کند و با کنترل بر عواطف در شرایط مختلف سیاسی-اجتماعی بتواند تصویری واضح و صادقانه را برای مردم ترسیم کند.
آیا خبرنگار فردی سیاسی محسوب می شود؟
بستگی به تعریف فرد سیاسی دارد؛ اگر فرد سیاسی کسی است که در محافل سیاسی چون احزاب یا جریان های سیاسی حضور دارد، پس این تعریف همسو با خبرنگار نیست.
اما اگر بدان معنا باشد، که خبرنگار باید اشراف کامل به تمام وقایع سیاسی اطراف خود به خصوص در حوزه تخصصی خود داشته باشد، از این منظر خبرنگار باید دارای علم و وجهه سیاسی باشد، به این معنا که بتواند جریانات و تحولات را به طور صحیح تجزیه و تحلیل کند.
نیاز هست به نکته ای اشاره شود: خبرنگاری یک حرفه مقدسی است و در جهان کنونی نیز مهم ترین اتفاقات و موضوعات را خبرنگار روایت می کند نه حقیقت آن رویداد را، ما شاهد این هستیم که بسیاری از اتفاقاتی که در اقصی نقاط جهان می افتد بر اساس جریانات رسانه ای وابسته به بعضی از قدرت ها متاسفانه روایات خلاف واقع را منتشر می کنند و با تحریف خبر به افکار عمومی سمت و سو می دهند؛ طبیعتا چنین اتفاقاتی نباید برای خبرنگارانی که با آرمان های مقدسی برای آگاهی و شفاف سازی افکار عمومی در تلاش اند بیافتد.
بسیاری از جریانات قدرت هستند که شروع به برپایی رسانه هایی می کنند تا بتوانند با آگاهی سازی نادرست افکار عمومی را به جهت خاصی و اهداف خود سوق دهند.
ما در جمهوری اسلامی ایران با بسیاری از رسانه های معاندی مواجه هستیم که این اتفاق در درون آنها رقم می خورد و سعی دارند روایت های وارونه و تحریف شده از تحولات و اتفاقات داخل ایران به افکار عمومی منتقل کنند.
یک خبرنگار واقعی که دغدغه اصلی اش اطلاع رسانی شفاف و نگاه فرا سیاسی به موضوعات دارد باید قدر اعتمادی که مردم به وی را دارند بداند و در دام این گونه مسائل گرفتار نشود.
مصیب نعیمی، مدیر مسئول روزنامه دولتی عربی زبان «الوفاق» در گفتگو با اسپوتنیک در خصوص چالشهای خبرنگاری در ایران گفت:
کار خبر و اطلاع رسانی در جهان امروز، آنقدر وسعت و اهمیت پیدا کرده است که تمامی کشورها در سیستم مدیتریتی، یکی از بخش های اصلی و ضروری برای فعالیت در بخش اطلاع رسانی است. حتی در اکثر کشورها، کار رسانه و پس از قوه های قضاییه، مقننه و مجریه، به عنوان قدرت یا سلطه چهارم به شمار می رود که آنرا قوه خبر رسانی می نامند که به میزان توسعه و اهمیت اطلاع رسانی، چه در ایجاد افکار عمومی، چه در بیان واقعیت ها و چه در استفاده سیاسی بستگی دارد.
اگرچه این حرفه بسیار مهم و ارزشمند هم احیانا مورد سوء استفاده قرار می گیرد و اشخاصی با نام خبرنگار، افکار عمومی را دچار شائبه و یا به سمت انحراف می کشانند. ولی در کل به رغم تمامی این مسائل و نکات منفی هرگز از اهمیت و جایگاه اطلاع رسانی و خبر رسانی کم نمی شود، بلکه هر روز با گسترده تر شدن وسائل ارتباط جمعی، اهمیت و جایگاه اطلاع رسانی نیز قطعا بیشتر می شود.
در این میان، اشخاصی که این اطلاع رسانی را ایجاد می کنند و افکار عمومی را به سمت واقعیت سوق می دهند، خبرنگاران هستند و در بین خبرنگاران، افرادی که بیشترین سلامت و حس مسئولیت پذیری بیشتری دارند، بیش از سایرین می توانند تاثیر گذار باشند. در بین خبرنگاران نیز همانند سایر زمینه ها، خبرنگارهای نخبه ای هستند که عمدتا روش ها و فرمول های جدید همراه با توانایی و شجاعت زیاد، آنها در موقعیت مورد اعتماد مردم قرار می دهد و این روز می تواند بهانه ای برای پرداختن به این جایگاه حساس، مهم و استراتژیک باشد و تقریبا در تمام دنیا، سیاستمداران باید یک خبرنگار در کنار خود داشته باشند تا حتی از لغزش های سیاسی نیز مصون باشد.
خبرنگاران با توجه به جایگاه حساس آنها، قطعا در تمام دنیا نگاه خاصی به آنها می شود که واقعا این شخصیت و خبرنگار دارای یک استقلال فکری است و یا همراه با آنهاست. لذا خبرنگاری که همسو با یک کشور نباشد، از ورود او جلوگیری می شود و یا اگر اجازه ورود دریافت کند، برای او مشکلاتی ایجاد می کنند و تقریبا در تمامی کشورها چنین ضابطه ای وجود دارد و کشورهایی که مدعی اطلاع رسانی آزاد هستند که معمولا کشورهای غربی خود را سردمدار آن می دانند، بیش از سایرین نسبت به خبرنگاران آزاد و مستقل حساس هستند و مانع تراشی می کنند.
اما نوع برخورد با خبرنگاران شاید متفاوت است، بطور مثال یک کشور سعی در ترد کردن خبرنگار دارند، کشوری دیگر روادید صادر نمی کند و در یک کشور سعی می کنند، رقبایی برای او ایجاد کنند و او را درگیر مشکلات صنفی کنند. از اینرو که خبرنگار می تواند در صحنه های سیاسی، اقتصادی و غیره نقش مهمی ایفا کند، طبیعی است که حساسیتی را در افکار دولت ها و زمامداران ایجاد شود و با نگاه خاصی با آن برخورد شود.
معمولا کشورهایی که نوعی حکومت فردی، خانوادگی و وراثتی بر آنها حاکم است، بیشتر نسبت به خبرنگاران حساس هستند و سعی می کنند آنها را تتبیع کنند و یا با آنها برخورد کرده و آنها را از فعالیت منع کنند.
اما با تمامی این اوصاف خبرنگاران از توان و قدرت خوبی برخوردار بودند و اگر خبرنگاری مورد آزار قرار بگیرد، صدها خبرنگار دیگر در کنار او می ایستند و اگر رسانه ای یطرفه به موضوعی نگاه کند، رسانه های مستقل تر توانستند وادار احترام به افکار عمومی کنند و از اینرو یک رقابت شدید و سخت بین اصحاب رسانه که عمدتا هم خبرنگاران طراح و سازنده آنها هستند، تا زمانی که نوع سیستم های حکومت های متضاد وجود دارد، این فعالیت و مبارزه هم بین خبرنگاران وجود خواهد داشت.
با حمیدرضا کلینی، خبرنگار شبکه پرس تی وی نیز به مناسبت روز خبرنگار هم صحبت شدیم.
عصر حاضر، عصر ارتباطات نامیده شده و زندگی مردم در همه جای دنیا به رسانه ها گره خورده است. امروزه بخش عظیمی از آگاهی مردم نسبت به وقایع جهان اطراف خود توسط انواع رسانه ها تامین می شود. لذا نقش خبرنگار از تعریف قدیمی گزارشگر(مصاحبه کننده) به تعریف جامع تری ارتقاع پیدا کرده است که وظایف جمعآوری و دسته بندی اطلاعات از منابع معتبر و تهیه گزارش منصفانه را دربرمی گیرد.
با این حال، با درنظر گرفتن اقبال رسانه های اجتماعی نزد مردم، بخش عمده ای از وظایف یک خبرنگار به مرتب کردن اطلاعات و ارائه آنها در بسته های خبری اختصاص یافته است، چنانچه حاصل کار با در نظر گرفتن وقت محدود و سلیقه قشر مخاطب، میزان مناسبی از اطلاعات را در اختیارشان قرار دهد.
رسانه ها یکی از ابزارهای اصلی هدایت افکار عمومی می باشند. لذا خبرنگاران تلاش میکند تا با رعایت استانداردهای حرفه ای و اخلاقی در چینش و دسته بندی اطلاعات در بسته های خبری خود، شرایطی را برای مخاطب بوجود آورند که به اطلاعاتی دست یابند که پیش از این مغفول مانده بود. عدم رعایت این استانداردها موجب از دست رفتن اعتبار خود خبرنگار و بنگاه خبری می شود.
هر منطقه جغرافیایی مشخصات اجتماعی خاصی دارد که شاکله اصلی مسائل سیاسی آن منطقه می باشد. لذا برای خبرنگاری که قرار است آماده باشد تا رویدادهای مهم را در آن منطقه پوشش می دهد آشنایی با زیرساختهای اجتماعی آن منطقه یک اصل محسوب می شود: لازم است خبرنگار با مردم و اقشار آنها، همچنین فرهنگهای جاری در آن منطقه آشنایی داشته باشد تا بتواند برآیند حرکتهای سیاسی و اجتماعی را درک کند، و برپایه آن گزارشی متناسب با رسالت حرفهای خود به قشر هدف ارائه نماید. همان طور که نمی توان انتظار داشت خبرنگاری که با فرهنگ ایرانی و اسلامی آشنایی ندارد گزارشی بی عیب و نقص از ایران مخابره نماید، برای پوشش خبری هر کشور دیگری نیز نیاز است خبرنگاری آشنا با آن منطقه به کارگیری گردد.