اسپوتنیک - فيصل الهيمص، رئیس بانک تجارت عراق روز سه‌شنبه در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه اظهار داشت که "اگر آمریکا معافیت‌ها را تمدید نکند، انتقالات مالی با ایران متوقف می‌شود" و این موضوع به معنای توقف پرداخت پول گاز وارداتی عراق از ایران و نتیجتا توقف صادرات گاز ایران به عراق است.
تفاهم‌نامه صادرات گاز ایران به عراق در سال ۱۳۸۸ امضا و دو سال بعد به قرارداد تبدیل شد و عراق نیز به جرگه مشتریان گازی ایران پیوست. مشتری پروپا قرصی که با وجود اعمال فشار حداکثری از سوی آمریکا بعید به نظر می‌رسید که دست از گاز ایران بکشد.
مقصد گاز صادراتی ایران به عراق دو استان بغداد و بصره هستند که بر اساس قرارداد منعقد شده میان دو کشور، ایران متعهد شده است تا روزانه ۲۰ تا ۲۵ میلیون متر مکعب گاز به منظور تأمین سوخت نیروگاه‌های "المنصوره" و "الصدر" بغداد به این استان عراق صادر کند. البته وجود تبصره در این قرارداد، صادرات گاز ایران در روزهای گرم سال را تا ۳۵ میلیون مترمکعب افزایش می‌دهد. سال ۱۳۹۴ دومین قرارداد صادرات گاز ایران به شهر بصره عراق به امضا رسید. اجرای این قرارداد به دلایل مختلف از جمله مسائل امنیتی در عراق و عدم گشایش ال سی در این کشور تا سال ۱۳۹۶ به تعویق افتاد و سرانجام در ۳۱ خردادماه این سال با حجم حدود هفت میلیون مترمکعب در روز آغاز و قرار شد سرانجام به ۳۵ میلیون مترمکعب برسد.
صادرات گاز از ایران به عراق تا زمان خروج آمریکا از برجام و تحریم نفت ایران ادامه داشت. آمریکا در این راستا مشتریان نفتی و گازی ایران را تهدید کرد که اگر تعامل خود با ایران را ادامه دهند، آن‌ها را تحریم خواهد کرد. قاعدتاً عراق نیز که در لیست مشتریان قرار داشت، شامل این تهدیدها شد. عراق اما در این راستا دست از تلاش برای مذاکره با ایالات متحده جهت دریافت معافیت برنداشت و در ۱۵ ماه اخیر چندین بار موفق به دریافت معافیت‌های چندماهه برای خرید برق و گاز از ایران شد. آخرین معافیت آمریکا به عراق قرار است ماه آینده به اتمام برسد. عدم تمدید معافیت‌های عراق برای خرید گاز و برق ایران می‌تواند برای این کشور چالش‌انگیز باشد. اخیرا سخنگوی وزارت برق عراق اعلام کرد که ایران تحویل گاز به این کشور را به ۴ میلیون متر مکعب در روز کاهش داده و تولید برق این کشور به تبع آن از ۱۹ هزار مگاوات به ۱۴ هزار مگاوات سقوط کرده است.
از سوی دیگر عدم تمدید معافیت عراق توسط آمریکا برای ایران نیز چالش بر‌انگیز است؛ اگرچه که وزیر نفت ایران بهمن‌ماه پارسال از بدهی دو میلیارد دلار عراق به خاطر واردات برق و گاز از ایران خبر داد و رئیس بانک تجارت عراق نیز بازپرداخت بدهی به ایران را به دلیل تحریم‌ها عملا غیر‌ممکن دانست اما بر کسی پوشیده نیست که ایران در بودجه سال آینده خود درآمد ۴ میلیارد دلاری از محل صادرات گاز به عراق و ترکیه را گنجانده است.
محاسبه میزان درآمد ایران از صارات گاز به عراق به دلیل عدم اطلاع از میزان دقیق حجم صادرات و نیز مبلغ مورد توافق برای هر متر مکعب گاز عملا مقدور نیست اما با یک محاسبه حدودی بر مبنای صادرات روزانه ۲۰ میلیون متر مکعب گاز به صورت میانگین و قیمت حدودی ۲۲ سنت برای هر متر مکعب (بنا به اعلام خبرگزاری فارس در تاریخ ۱/۲ /۱۳۹۸) به مبلغ حدودی یک میلیارد و ششصد میلیون دلار در سال می‌رسیم که با توجه به میزان درآمد گنجانده شده در بودجه سال آینده ایران زیاد نیز دور از واقعیت نیست.
نگاهی به اعداد و ارقام لایحه بودجه سال ۹۹ نشان می‌دهد که دولت ایران منابع کلی بودجه سال آینده را ۱۹۸۸ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته است. در صورتی که نرخ فروش دلار در لایحه بودجه را ۸۵۰۰ تومان در نظر بگیریم، میزان درآمد حاصل از فروش گاز به عراق ۷/۰ درصد از بودجه سال آینده ایران را تشکیل می‌دهد.
در این بین باید به این نکته نیز توجه کرد که پیش از این کشورهای عمده خریدار نفت ایران مانند چین، ژاپن و هند در پی عدم تمدید معافیت‌ها و فشارهای وزارت خزانه‌داری ایالات متحده از ژوئن سال گذشته میلادی از خرید نفت ایران سرباز زدند؛ این در حالی است که چین در ماه می، ماه لغو معافیت‌های آمریکا برای کشورهای واردکننده نفت ایران، ۲۵۴ هزار و ۱۶ بشکه در روز واردات نفت خام از ایران داشته است.
اما آیا ایران می‌تواند از درآمد کمتر از یک درصدی بودجه سال آینده خود صرف نظر کند؟ آیا عراق جایگزینی برای گاز ایران دارد؟ عدم تمدید معافیت‌ها توسط آمریکا چه تاثیری در روابط میان دو کشور خواهد داشت؟
دكتر اميد شكری كله سر، تحلیلگر ارشد دیپلماسی و امنیت انرژی و نویسنده سایت United World International در این خصوص به اسپوتنیک گفت:
بعد از خروج آمریکا از برجام برای یک بازه زمانی شش ماهه به چند کشور وارد کننده عمده نفت ایران فرصت داد تا واردات خود از ایران را ادامه دهند و در این بازه زمانی سعی کنند با کاهش تدریجی حجم واردات از ایران به دنبال آلترنتیوی برای نفت ایران باشند. پس از پایان این بازه زمانی تنها دو کشور ترکیه و عراق توانستند به واردات خود از ایران ادامه دهند.
پیش از تحریم‌ها نیز ایران و عراق بر سر پرداخت پول برق و گاز صادر شده مشکل داشتند و پس از تحریم‌ها فرمول خاصی برای چگونگی پرداخت بدهی عراق به ایران از سوی مسئولین به روشنی ارائه نشد؛ بعضا اعلام شد که این بدهی دولت عراق به دینار پرداخت می‌شود و برخی نیز اعلام کردند که پرداخت به صورت معاملات پایاپای خواهد بود.
معافیت عراق تقریبا یک ماه دیگر یعنی در هفدهم فوریه به پایان می‌رسد و با توجه به ادامه یافتن سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران به نظر می‌رسد که ایالات متحده این معافیت را تمدید نخواهد کرد که در این صورت در وهله اول ایران نفوذ سیاسی ایران در منطقه و به خصوص عراق کاهش می‌یابد. به عبارت دیگر صادرات انرژی به کشورهای تولید کننده انرژی این امکان را می‌دهد که بتوانند با صادرات انرژی در سیاست کشورهای خریدار تا حد زیادی نقش ایفا کنند و ایران نیز با تداوم صادرات انرژی به عراق بیشتر به دنبال اهداف سیاسی و امنیتی است تا اهداف اقتصادی؛ چرا که همانطور که عرض کردم در مورد نحوه پرداخت ایران بارها مراتب اعتراض خود را به طرف عراقی مطرح کرده است اما تا به امروز فرمول خاصی برای پرداخت بدهی عراق از سوی مسئولین این کشور به روشنی مشخص نشده است. در صورتی که سیاست فشار حداکثری ترامپ عراق را مجبور به قطع واردات برق و گاز از ایران بکند، جمهوری اسلامی هم دومین بازار صادرات خود بعد از ترکیه را از دست می‌دهد و هم نفوذ سیاسی و امنیتی ایران تا حدودی در عراق کاهش می‌یابد.
اسپوتنیک – آیا حجم صادرات روزانه گاز از ایران به عراق با توجه به اینکه برخی منابع ۲۵ و برخی دیگر تا ۵۰ میلیون متر مکعب در روز اعلام می‌کنند، رقم مشخصی دارد؟
میزان مصرف گاز داخلی ایران در فصول سرد سال به شدت افزایش پیدا می‌کند و حتی در سال‌های گذشته ایران حجم گاز صادراتی به ترکیه را نیز کاهش می‌داد و در مواقعی نیز به بهانه تعمیرات صادرات را قطع می‌کرد، از سوی دیگر تولید گاز در ایران به دلیل تحریم‌ها و عدم جذب سرمایه و تکنولوژی مناسب، ناکافی است. همه این مسائل منجر به این می‌شود که میزان حجم صادرات گاز به عراق در طول سال متغییر باشد و گاها حتی به ۱۴ میلیون متر مکعب در روز نیز برسد که این موضوع خود می‌تواند باعث از دست دادن بازار عراق شود.
مهمترین مسئله برای ایران خارج از میزان حجم صادرات تدام دار بودن صادرات است که با مدیریت مصرف سوخت داخلی و افزایش تولید از میادین فعلی حاصل می‌شود. در حال حاضر با توجه به ادامه یافتن سیاست فشار حداکثری آمریکا، برای ایران قرار دادن موارد ذکر شده در راس امور دشوار به نظر می‌رسد و به همین علت احتمال اینکه جمهوری اسلامی بازار انرژی عراق را از دست بدهد کم نیست. از دست دادن بازار انرژی عراق به معنای کاهش نفوذ سیاسی و امنیتی ایران در این کشور است و تلاش ترامپ نیز در همین راستا یعنی کاهش نفوذ ایران در منطقه است.