آلمان، انگلیس و فرانسه با انتشار بیانیه ای در بروکسل، مکانیسم حل اختلاف در برجام "ماشه" را فعال کردند. دیپلمات های اروپایی ادعا کردند، که هدف این تصمیم حفظ توافق هسته‌ای از طریق گفت و گو و رایزنی با ایران برای بازگشت به تعهداتش در برجام است. جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در خصوص فعال شدن مکانیسم حل اختلاف برجام گفت: امروز نامه ای از وزرای امور خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس دریافت کردم که درباره موضوع مربوط به اجرای تعهدات ایران تحت برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به کمیسیون مشترک برای حل و فصل از طریق مکانیزم حل اختلاف (مندرج در بند 36 توافق نامه) است.
وزرای خارجه ایران و فدراسیون روسیه از این مرحله از امضا کنندگان اروپایی توافق هسته ای انتقاد کردند. سرگی لاوروف خاطرنشان كرد كه تصمیم انگلیس ، آلمان و فرانسه برای استفاده از سازوكار ماشه موجب "نگرانی جدی طرف روسیه شده است". محمد جواد ظریف ، وزیر امور خارجه ایران خاطرنشان كرد: تصمیم تعدادی از كشورهای اروپایی برای فعال نمودن سازوكار حل اختلاف در چارچوب توافق هسته ای با ایران "فاقد هرگونه مبنای قانونی و یك اشتباه استراتژیك است".
چین به عنوان یکی دیگر از امضا کنندگان توافقنامه هسته ای بین المللی با ایران، از تصمیم سه کشور اروپایی برای راه اندازی مکانیزم حل اختلاف تحت عنوان ماشه انتقاد کرد، به گفته سخنگوی رسمی وزارت امور خارجه چین ، ژنرال شوانگ ، "این مرحله به کم شدن تنش های موجود حول محور برجام کمک نمی کند."
در مصاحبه با اسپوتنیک ، کارشناسان روسی و ایرانی پیش بینی های خود را مبنی بر اینکه چرا اروپایی ها به سمت خط سیاسی ترامپ در توافق هسته ای حرکت می کنند را بیان داشتند ، و اینکه آیا انتظار فروپاشی نهایی برجام در آینده ای نزدیک پیش بینی شود یا خیر.
آقای حسن محمدی، سردبیر "سایت امید ملی ایران" و عضو تیم رسانه ای در مذاکرات هسته ای ایران و گروه 5+1 در گفتگو با اسپوتنیک به تحلیل موضع اتحادیه اروپا در خصوص مکانیسم ماشه پرداخته است.
مکانسیم ماشه تا چه حد می تواند موضع اتحادیه اروپا تا در قبال برجام را تقویت کند؟
اروپایی ها شاید در حال حاضر از نظر رسانه ای اظهار کردند که مکانیسم ماشه را فعال کرده ایم، اما عملا پس از اینکه ترامپ از برجام عقب کشید، اروپایی ها در تمام مدت تحریم کنار آمریکا بودند و کاملا منفعل عمل کردند. برای ایران اجرای این مکانیسم و رفتار اروپایی ها نسبت به چند ماه و حتی یک سال گذشته نیز تغییر نکرده است. در آن زمان هم به هنگام تحریم ها، تمامی اتفاق هایی که می بایست به وقوع پیوسته است و اروپا کاملا منفعالانه عمل کرد.
از نظر جمهوری اسلامی ایران، برخورد اروپایی ها فرقی نکرده است. با فعال شدن و یا شدن سیستم ماشه، این اتفاق به طور عملی رخ داده است. در طول یک سال اخیر با سیستم بانکی و سیستم محصولات مهم ایران در کنار آمریکا بودند. در همه حوزه ها اروپا در کنار ایران نبود و متعهد ترین کشور به توافقنامه برجام، کشور "ایران" بود.
در طی 4 سال اخیر ایران به برجام تنها تعهد داشت و رفتار اروپا را رصد می کرد. زمانی که ایران به این نتیجه رسید که اروپا در مقابل آمریکا توان ندارد و یا به هر حال قصد این کار را ندارد، ایران گام به گام از تعهدات خود در چارچوب برجام کم نمود و تمام تلاشش این بود که رفتار طرف مقابل را عوض کند. و آنها را به مسیر برجام برگرداند اما نه کشورهای اروپایی و نه ترامپ تعهد خود را به برجام نشان ندادند. اکنون هم که اروپا سیستم ماشه را فعال کرده است. از نظر ما چیزی عوض نشده است. این امر از لحاظ عملی در حال انجام بوده است و اکنون فقط از نظر روانی و به صورت رسانه ای اعلام شده است.
آیا مکانسیم ماشه موجب "سقوط برجام" یا حل اختلافات در برجام میان طرفین می شود؟
در طی این سالها، جمهور اسلامی ایران به دنبال این مسئله نبوده است که از برجام خارج شود. اولین کسی که از برجام خارج شد، طرف مقابل ایران بود. به هر حال ایالت متحده آمریکا از برجام خارج شد. ایران در واقع گام به گام به سمتی حرکت می کند که منافع کشور خود را تامین کند. اگر منافع ایران در این توافقنامه اجرا نشود، طبیعی که ایران حق دارد تصمیم خود را بگیرد و شاید از برجام خارج شود. نمی شود که ما یک توافقنامه ای را امضا نمایییم و فقط یک طرف (ایران) تنها به تعهدات خود پایبند باشد.
از سوی دیگر، عدلان رمضانوویچ مارگایف ، تحلیلگر پژوهشکده دولتی ارتباطات بین‌المللی مسکو وابسته به وزارت امور خارجه روسیه و سردبیر خبرنامه کنترل هسته ای ، خاطرنشان كرد كه كشورهای "یورو ترویکا" به دلیل اقدامات سایر شركت كنندگان (ایالات متحده) چنین اقدامی انجام دادند:
"اروپایی ها در یک وضعیت ناامید کننده قرار داشتند. از سویی ، با خروج آمریکا از توافق هسته ای، اروپا نمی توانند تعامل اقتصادی با ایران را به شکلی عادی حفظ کنند ، زیرا آنها نمی توانند با انجام تجارت با ایران خود را تحت تحریم های آمریکا قرار دهند".
"از طرف دیگر ، ایران کاملاً فراتر از برجام حرکت می کند. یعنی از نظر فنی ایران، بخشی از توافقنامه را اجرا نمی کند و به محدودیت های کمتری در برنامه هسته ای خود پایبند است. این واقعیت ها نمی تواند اروپایی ها را بدون پاسخ بگذارد. منطق هر یک از شرکت کنندگان در برجام، حداقل اروپایی ها ، پاسخگویی به اقدامات هر یک از طرفین دیگر در معامله است ، اروپا در این خصوص نمی تواند بیکار بشیند. اگر اروپایی ها نتوانند برای حفظ برجام - راه اندازی ساز و کار کامل تسویه حساب های مالی با ایران ، هیچ کار مثبتی انجام دهند - باید به سیگنال هایی داده شده از طرف مقابل (ایران) در خصوص کاهش تعهدات خود پاسخ دهد، در غیر این صورت وضعیت بدتر می شود. "
ایران خواهان سقوط برجام نیست
تحلیلگر روس معتقد است كه با وجود تصمیم سه کشور اروپایی در خصوص برجام، ایران اجازه سقوط توافق هسته ای در این مرحله را نخواهد داد و سعی خواهد كرد تا راه دیپلماسی را برای نجات این توافق نامه را انجام دهد: "با وجود وخیم تر شدن اوضاع ، معتقد هستم که رهبران ایران متعهد به حل دیپلماتیک بحران است ، در غیر این صورت ایران می توانست به جای اعلام پنج مرحله و گام تدریجی، در زمان خروج ایالات متحده از این توافق هسته ای در سال 2018 ، کاملاً از برجام خارج شود. یعنی اگر ایران می خواست ، بلافاصله بعد از اقدام ترامپ در خروج از برجام، عمل متقابل را انجام می داد. اما ایران این کار را نکرد. اگر ایالات متحده به مذاکرات بازگردد ، یا اگر اروپایی ها می توانند مکانیسم های حل و فصل تجارت (INSTEX) را برای انجام تجارت با ایران بطور کامل راه اندازی کنند. اما امیدی که درهای گفتگوی آزاد و از سرگیری مذاکرات هنوز باز است در تهران باقی می ماند. "
برای ایران، حفظ چهره خود در چارچوب برجام بسیار مهم است
عدلان رمضانوویچ مارگایف معتقد است که هنوز صحبت در مورد فروپاشی کامل برجام خیلی زود است ، اما ایران یک خط قرمز برای مسئله حفظ توافق هسته ای دارد که اروپایی ها قطعاً نباید آن را بشکنند:
ایران خطوط قرمز خاص خود را دارد. یکی از آنها برای تهران انتقال "پرونده ایران" به شورای امنیت سازمان ملل و اعاده تحریم های این ساختار بین المللی علیه ایران است که قبل از قطعنامه 2231 لازم الاجرا بوده است. اگر این اتفاق بیفتد ، بحران برجام فوراً تشدید می شود. اما حفظ چهره برای "تهران" مهم است. در هر شرایطی، باید اقدامات تلافی جویانه انجام داد. حمله موشکی به پایگاههای آمریكا در عراق توسط ایران در پاسخ به ترور سپهبد حاج قاسم سلیمانی توسط آمریکا اینگونه ای بود که نتوانست باعث جنگ بین كشورها شود. اما اگر ایالات متحده یک تپانچه را در نزدیکی سر ایران نگه دارد و بگوید که لازم است برای توافق هسته ای جدید یا این کشور وارد مذاکره شود ، طبیعتاً در چنین شرایطی تهران به سمت مذاکرات نمی رود ، فقط ممکن است برخی پیام های مشورتی از طریق کشورهای ثالث صورت پذیرد. تا زمانی که ایالات متحده حداقل به تحریم های اعمال شده علیه ایران پاسخ ندهد "
در سال 2015 ، شش کشور (بریتانیا ، آلمان ، چین ، روسیه ، ایالات متحده ، فرانسه) و ایران از دستیابی به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خبر دادند. این توافق نامه برای رفع تحریم ها در ازای محدود کردن برنامه هسته ای ایران تدوین گردید. این توافق در قالب اصلی خود حتی سه سال نیز دوام نیاورد: در ماه مه 2018 ، ایالات متحده اعلام خروج یک جانبه از برجان و اعاده تحریم های سختگیرانه علیه جمهوری اسلامی را اعلام کرد. ایران در تصمیم متقابل، 5 مرحله کاهش تعهدات خود بر اساس برجام را اجرا نمود.