افت و صعود صنعت خودرو در ایران

صنعت خودروسازی ایران، پس از صنعت نفت بزرگ‌ترین صنعت در ایران است. تاریخچه ساخت خودرو در ایران به اوائل دهه 1961 بازمی‌گردد. در آن سال‌ها تنها چهارخودرو «پیکان، آریا، شاهین و ژیان» در ایران ساخته می‌شد و در این میان پیکان توانسته بود بالاتر از بقیه قرار گیرد. در سال 1968 بیش از 12 هزار دستگاه «پیکان» در ایران ساخته شد در حالی که تیراژ تولید بقیه خودورهای ذکر شده حداکثر از 2000 هزار دستگاه تجاوز نمی‌کرد. این روند همچنان ادامه داشت تا سال 1972 حدود 120 هزار دستگاه «پیکان» ساخت ایران در خیابان‌های تهران و دیگر شهرستان‌ها تردد می‌کردند. این تعداد در سال 1978 و قبل از انقلاب اسلامی با رشد نسبتاً زیادی به بیش از 432 هزار دستگاه رسید. با وقوع انقلاب اسلامی به یکباره تولید «پیکان» به نصف رسید. از آن به بعد روند تولید این خودرو به صورت سینوسی ادامه پیدا کرد اما به ناگاه با تشدید شرایط جنگی در ایران و تخصیص منابع موجود به جنگ، پیکان بدترین شرایط را تجربه کرد. در سال 1990 تنها 3000 دستگاه از آن در ایران تولید شد. در همین سال هم یکی از پرطرفدارترین خودورهای ساخته شده در ایران یعنی «پژو 405» متولد شد. علاوه بر این دو در همان زمان «رنو 5، پاترول و پاژن» هم از وضعیت مناسبی برخوردار بودند.

خودرو «سمند» اولین خودرو ایرانی است که همه مراحل مهندسی ساخت و تولید آن را مدیران و کارشناسان ایرانی مدیریت و اجرا کرده‌اند. مالکیت معنوی خودروی سمند و همه حقوق آن متعلق به ایران است و اختیار هرگونه تغییر بهبود و تبدیل مدل‌های جدید در انحصار شرکت ایران خودرو است.

 در سال 2012 تولید خودرو در ایران به شدت کاهش یافت. خودروسازان علت این کاهش را افزایش هزینه‌ها به دلیل اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها، افزایش نرخ ارز و تحریم‌های اقتصادی ایران عنوان کردند. در هشت ماه اول سال 2012 تولید خودرو در ایران نسبت به سال قبل تقریباً نصف شد و به 606 هزار و 371 دستگاه رسید. در سال 2007 ایران حدود 500 میلیون دلار خودرو صادر کرد و تا مارس 2009، این رقم به 1 میلیارد دلار رسید.

ایران در سال 2009 با ساخت 1395421 دستگاه خودرو و 35901 دستگاه خودروی تجاری به عنوان بیستمین خودروساز بزرگ دنیا و بزرگترین خودروساز خاورمیانه شناخته شد. در سال 2009 ایران از لحاظ سرعت رشد صنعت خودرو مقام پنجم دنیا را پس از چین، تایوان، رومانی و هند کسب کرد.

در سال 2001، 13 شرکت دولتی و خصوصی در ایران وجود داشت که در میان آنها «ایران خودرو» و «سایپا» صاحب 94 % از کل تولیدات بومی بودند. شرکت «ایران خودرو» در سال 2001 با تولید پیکان که در سال 2005، سمند جایگزین آن شد، 61% بازار و «سایپا» در همان سال  33 %بازار خودروی ایران را به خود اختصاص داده بودند.

تولیدات خودروی ایران در چند گونه خودروی مختلف وارد بازار می شوند:خودروهای مسافری، چهار چرخ محرک، ون، کامیون‌ها، اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها و وانت‌ها. در ایران حدود500 هزار نفر (تقریباً 2.3٪ تمامی نیروی کار) به طور مستقیم در صنعت خودروسازی و بسیاری دیگر در صنایع مرتبط کار با این صنعت کار می‌کنند. تقریباً 75 درصد کل تولیدات خودروی کشور را خودروهای مسافری و 15 درصد آن را خودروهای وانت دربر می‌گیرند.

اسپوتنیک با جناب دکتر داریوش مهاجر دبیرکل کنفدراسیون صنعت ایران در خصوص رشد و توسعه صنعت خودروسازی در ایران به گفتگو نشست.

پرسش: با وجود تحریم های سخت طی 40 سال، ایران چگونه توانسته است به نتایج چشمگیری در صنعت خودروسازی دست یابد؟

پاسخ: هم اکنون تولید خودروهای ما به روایت های منعکس شده نزدیک به 70 درصد افزایش پیدا کرده است. ایران یکی از کشورها با تاریخ و پیشینه طولانی است و ایرانی ها در موارد بسیار سخت در طول تاریخ، مثل حمله اعراب به ایران، حمله مغول ها به ایران، ویران شدن شهرها و از بین رفتن روستاها، مقاومت های بسیار خاص و خود ویژه از خود نشان داده اند. حتی زمانی که دولت ها فرو ریختند مثل دولت ساسانی و یا دولت خوارزمشاه و غیره، خود مردم ایران در مقابل هجوم مقاومت کردند و یکی از انواع مقاومت ها این است که بروند به سمت درونی سازی امکانات داخلی. در سده های گذشته بیشتر بحث تولید مواد غذایی و کشاورزی مطرح بوده است. امروز داستان به هرحال به صنعت هم ارتباط پیدا می کند. به طور طبیعی وقتی که دایره تحریم ها تنگ تر و فشرده تر می شود و کار سخت تر می شود، جامعه به سمت مقاومت بیشتر می رود. با توجه و امکاناتی که وجود دارد سعی می کنند که از امکانات داخلی بیشتر استفاده بکنند. به همین دلیل شروع می کنند در چارچوب رشد درون زا حرکت بکنند. به این لحاظ رشد و توسعه در همه جوانب دو شکل دارد، یکی رشد درون زا و دیگری رشد برون زاست. جوامع مختلف به لحاظ فرهنگی در مفهوم کلی آن، باهم ارتباط دارند و بدین ترتیب یک چیزهایی از این جامعه می دهند و جامعه دیگر می گیرد و این جوامع با هم مراوده دارند. این مراودات میتواند در زمینه علم یا فناوری و در زمینه ساخت محصولات مختلف باشد. اما بخش رشد و توسعه مربوط به بخش درون زای جامعه است، یعنی یک چیزهایی در خود جامعه شکل می گیرد و تولید می شود. در موارد سخت و دشوار بسیاری از ملت ها از جمله ملت ایران شروع می کنند تا رشد درون زا را افزایش و توسعه بدهند. به همین دلیل حتی باوجود تحریم ها، بخش قابل توجهی از صنایع ایران، از جمله صنعت خودروسازی باز هم رشد دارد. حال بخشی از آن به لحاظ کمی و بخش دیگر به لحاظ کیفی رشد دارد.

پرسش: ایران در بخش صنعت خودروسازی چه برنامه ها و طرح هایی برای آینده دارد و آیا همکاری با کشورهای دیگر از جمله کشورهایی آسیایی را در این رابطه درنظر می گیرد؟

پاسخ: ایران در سال های گذشته به لحاظ تولید خودرو جزو 20 کشور عمده دنیا بوده است. بنابراین یکسری امکانات بصورت بالقوه و بالفعل در داخل ایران وجود دارد که از اینها استفاده می شود و به طور طبیعی در شرایط تحریم و سخت تر همواره این تلاش ها وجود داشته است زیرا می تواند هم کمکی به اقتصاد کشور و هم به توسعه صنعت و هم به رشد و توسعه به طور کلی باشد. زیرا جامعه یک سیستم است و زیرسیستم ها روی هم اثر دارند، وقتی تجمیع و همافزایی انجام می شود،آن توانمندی ها بیشتر و بیشتر می گردد.

اسپوتنیک با آقای احمد نعمت بخش، دبیر انجمن خودروسازان ایران در رابطه افزایش تولید خودرو به گفتگو نشست.

پرسش: دسترسی به چنین نتایجی در صنعت خودروسازی ایران چگونه ممکن شده است؟

پاسخ: ملاحظه بفرمایید که ما در سال گذشته شمسی یعنی سال 1397 در مقایسه با سال 1396 افت تولید داشتیم. افزایش تولید نداشتیم و توی این یکی دو ماه آخر سال افزایش تولید ما مشاهده شد ولی در مجموع سال، تولیدات ما حدود 40 درصد افت کرده است، یعنی ما در سال 1396 (2017) یک میلیون و 350 هزار یا یک میلیون 400 هزار دستگاه تولید داشتیم، اما در سال 1397 (2018) یک میلیون دستگاه تولید داشتیم. بدین ترتیب ما افزایش تولید نسبت به سال قبل نداشتیم. یکی دو ماه آخر سال به دلیل کمک وزارتخانه و تأمین مالی برای قطعه سازان، تولید رشد کرد ولی در مجموع در سال 2018 نسبت به سال 2017 افت تولید داشتیم.

پرسش: تأثیر تحریم ها بر این عرصه نیز مشخص است. با وجود این،ایران چگونه می تواند تأثیر تحریم ها در این بخش را کاهش بدهد و شرایط را برای پیشرفت و توسعه صنعت خودروسازی در ایران فراهم سازد؟

پاسخ: بله، ما بیشتر سعی کردیم که باتوجه به این تحریم ها، توجه را روی پلتفرم های داخلی خودمان متمرکز کنیم و آن قطعاتی هم که وارداتی هست و تا بحال در داخل ساخته نشده است را سعی می کنیم در داخل امکان تولید آنها را ایجاد کنیم. نمایشگاه های دائمی گذاشتیم و صنعتگران را فراخواندیم که بیایند ببینند و در حقیقت بتوانند آن ها را بسازند. بقول معروف «هم و غم» ما این است که وابستگی به خارج را کم بکنیم و آن قطعاتی که تا بحال ساخت داخل نشده را ساخت داخل بکنیم.

پرسش: به نظر شما برنامه ها و طرح ها در صنعت خودروسازی چگونه مطرح می شوند، از طرف وزارت خانه های مربوطه و یا سازمانها و شرکت های خصوصی؟

پاسخ: بله، هر شرکتی خودش برنامه دارد و سیاست کلی وزارتخانه این است که شرکت ها سعی کنند حداکثر ساخت داخل داشته باشند. آنها سیاست گذاری می کنند ولی هر شرکت برای خودش برنامه دارد. دو شرکت بزرگ خودروسازی «ایران خودرو» و «سایپا»، مرکز تحقیقات خاص خود را دارند. آن ها شبانه روزی کار می کنند تا روی خودروهای جدید و پلتفرم های خودشان اتاق بزنند و خودروهای جدید بدهند بیرون تا ما وابستگی به خارج کم داشته باشیم.

پرسش: سرمایه اینگونه برنامه ها و طرح ها چگونه تأمین می شود؟

پاسخ: ما از دولت خواستیم که سرمایه بانک ها را افزایش بدهند تا آن ها بتوانند تسهیلات بیشتری به خودروسازان بدهند. زیرا حد فروش خودروی ما بالغ بر یکصد هزار میلیارد تومان است. ما توقع داریم که بانک ها حداقل 50 درصد آن را به ما تسهیلات بدهند. به علت کمبود سرمایه نمی توانند این تسهیلات را بدهند. لذا ما از دولت و مجلس خواستیم تا سرمایه بانک ها را افزایش بدهند تا بانک ها بتوانند تسهیلات بیشتری در اختیار خودروسازان قرار بدهند تا بتوانند در کارهای جدید خود استفاده بکنند.

پرسش: دانش افزایی و آموزش پرسنل این بخش چگونه سازماندهی می شود؟

پاسخ: هر شرکتی معاونت آموزشی دارد که معاونت آموزشی هر ساله برنامه آموزشی آن سال را در هیئت مدیره به تصویب می رسانند. بعضی مواقع دوره هایی توسط خود شرکت ها برگزار می شود و بعضی مواقع از سازمان مدیریت صنعتی استفاده می شود و بعضی مواقع از دانشگاه ها. بهرترتیب توسعه منابع انسانی یکی از اولویت های شرکت های خودروسازی است، زیرا ما اعتقاد داریم که این ها سرمایه نامشهود هستند و باید اینها را ارتقاء بدهند.

پرسش: محبوبیت خودروهای ساخت ایران در خارج از کشور در چه سطحی است؟

پاسخ: ما منکر آن نیستیم که از دنیای خودرو اروپا و آمریکا عقب هستیم. ولی بهرتقدیر کشورهایی که با ما دوست هستند، حاضرند خودروهای ما را بخرند، هر چند تکنولوژی پیشرفته ای مثل «ترمز اضطراری» ندارد، ولی بهر ترتیب خیلی از استانداردهای اروپایی «ای سی» مثل «ای بی اس» را دارد و این خودروها «کراش تست» شده اند و کشورهایی که با ما دوست هستند، مثل آذربایجان، سوریه و عراق خودروهای ما را خریداری می کنند و ما به آنجا و حتی به مسکو خودرو صادر می کنیم. کشورهایی که با ما ارتباط خوبی دارند، خودروهای ما را می خرند و از محصولات ما استفاده می کنند.

پرسش: آیا امکان واردات قطعات خودروها از کشورهای خریدار خودروی ایران امکان پذیر است یا تمام قطعات در داخل ایران تولید می شود؟

پاسخ: این موضوع بستگی به قراردادی است که طرف ایرانی با طرف خارجی به امضا می رساند. بله امکانش هست. سیاست این است که قطعه باید اقتصادی باشد. حال که ما به روسیه خودرو صادر می کنیم و اگر ببینیم که اگر قطعاتی که در روسیه ساخته می شود قیمت آن مناسب است چه بسا کارخانه های داخل آن را می خرند. به اعتقاد ما قطعات باید رقابتی باشند یعنی کیفیت خوب و قیمت مناسب. ممکن است که طرف قرارداد توانایی تولید قطعات را نداشته باشد، مثل کشور سوریه، ولی در روسیه ممکن است قطعه سازان حاضر باشند قطعات سمند را تولید کنند در اینصورت می توانند با «ایران خودرو» قراردادی ببندند و اگر کیفیت و قیمت آن مناسب باشد، ایران خودرو می تواند این قطعات را از آن ها بخرد.