چه کالایی ارزش تهاتر با نفت را دارد؟

حدود یک دهه پیش زمانی که بحث وضع تحریم های جدید بین المللی بر علیه ایران مطرح شد برخی کشورها مانند هند و در پی آن چین برای دور زدن تحریم های دلاری آمریکا با ایران به گفتگو پرداختند تا کالا در مقابل نفت تهاتر شود و تهاتر کالا در مقابل نفت در ابتدا با هند و سپس با چین و سپس با برخی کشورهای دیگر شروع شد.
این ماجرا بسیاری را به یاد ماجرای تهاتر نفت در مقابل غذای عراق زمان محاصره آن توسط سازمان ملل انداخت اما با توجه به اینکه ایران خود منابع خدادادی تولید غذا را دارا می باشد می توان گفت طرح تهاتر نفت با غذا برای ایران پاسخگو نبود و بحث کالای دیگر مطرح شد.
تهاتر کالا هم شامل کل نفت فروش رفته ایران نبوده و فعلا هم نمی باشد بلکه بخشی تا حدود سی درصد ارزش این کالای استراتژیک را قایل می باشد اما به دلیل تحریم های بانکی بین المللی که بر ایران وضع شده حواله کردن پول نفت ایران در بسیاری از موارد با مشکل مواجه می شود و به همین دلیل در بسیاری از کشورها امروزه حساب های بانکی ایران مملو از پولهای نفتی شده که انتقال آن به ایران بسیار دشوار است.
سیاست ایران برای مبادله نفت با ارز محلی کشورها هم در اکثر موارد با مساله انتقال آن پول به ایران مواجه شده و امروزه ظاهرا تصمیم بر آن شده که برای بازگرداندن این پولها به ایران کالا و خدمات دیگر کشورهای خریدار نفت ایران خریداری گردد.
احتمالا هم برخی کشورها بدشان نیاید که تحریم های بانکی بر علیه ایران ادامه یابد تا شاید بتوانند کالای بیشتری را به جای نفت به ایران بفروشند.
در دوره های قبل دولت ها از طریق اتاق بازرگانی وارد کنندگان را تشویق می کردند تا از کشورهایی که از ایران نفت خریداری می کنند تقاضای خرید کالا، هر نوع کالایی که می خواهند، حتی اگر سنگ پا باشد، را بدهند و کالای وارداتی ایران از بخش تهاتر نفت با کالا در آن کشورها محاسبه می شد، اما با توجه به اینکه امروزه مبالغی، که برخی آنها را بالای یکصد و بیست ملیارد دلار ارزش گذاری می کنند، وجود دارد دیگر بحث واردات فله ای کالای بنجل مطرح نمی باشد و دولت و مجلس در ایران به دنبال رده بندی کالای مورد نیاز کشور جهت وارد کردن آن هستند.
به همین دلیل هم قرار است در مجلس کارگروه تهاتر کالا و همچنین به پیشنهاد معاون اول رئیس جمهوری کارگروه دیگری برای تهاتر کالا در دولت تشکیل گردد.
احتمالا هم این دو کارگروه با یکدیگر ادغام خواهند شد تا کارگروه عالی تهاتر کالا با دیگر کشورها تشکیل گردد.
کالایی که ایران می تواند با نفت تهاتر کند می تواند از همان سنگ پا گرفته تا غذای دام و سوزن و ناخن گیر و وسایل تزئینی و… باشد تا کالای اساسی صنایع بزرگ و آهن آلات و قطعات ماشین و خدمات فنی و مهندسی و فناوری.
با توجه به اینکه این ماجرا قبلا به تقاضای وارد کنندگان سپرده شده بود این وارد کنندگان هر آنچه برایشان صرفه اقتصادی بیشتر داشت را وارد می کردند و به نیاز های استراتژیک کشور توجهی نداشتند و ندارند.
بدیهی است کارگروه های تهاتر کالا به دنبال آن خواهند بود که در مقابل کالای با ارزشی مانند نفت کالایی را وارد ایران کنند که نیازهای استراتژیک مملکت را برآورده کند و نه اینکه نفت ایران را سوخت کند.
به هر حال نگاه داشتن این نفت در چاه های زیر زمینی کشور به نفع کشور و نسل آینده است، و حتی اگر هم چاه ها بسته شود بهتر است این نفت استخراج نشود تا اینکه استخراج شود و با کالای بی ارزش مبادله گردد.
بحث کالا را می توان در سه رده خلاصه کرد:
الف — کالای مصرفی و بنجل: که بودن نبودنشان برای مردم ایران هیچ فایده ای ندارد وبه هیچ وجه ارزش مبادله با نفت را ندارد مانند کالای تزیینی یا حتی کالایی که در ایران کالای مشابه با کیفیت تر از آنها نیز تولید می گردد اما به دلیل به صرفه بودن واردات آن علیرغم کم کیفیت تر بودن واردکنندگان به سمت آنها روی می آورند.

ب — کالای دارای مشابه داخلی: مانند بخش بزرگی از بیش از یک هزار و چهارصد نوع کالا که اخیرا دولت ورود آنها را منع کرده چون نه فقط به صنعت داخلی لطمه می زند بلکه در بسیاری از موارد مشابه داخلی بسیار با کیفیت تر است و وارد کنندگان به جای اینکه به کشورهای صادر کننده سفارش کالای درجه یک که در شأن مردم ایران باشد را بدهند کالای درجه پنج و شش سفارش می دهند تا از ایرانی ارزان تر تمام شود و در بازار به راحتی به فروش برسانند.
ج — کالا و خدمات اساسی مورد نیاز که این کالا هم خود به چند نوع تقسیم می شود:
1 — کالای مورد نیاز فصلی مثل برنج و گوشت و گندم و… که در ایران تولید می شود اما در شرایط مختلف آب و هوایی ممکن است تولید آن با کسری مواجه گردد و بر همین اساس دولت مجبور باشد این کالا را برای تنظیم بازار وارد کند.
2 — کالای مورد نیاز صنایع داخلی کشور مانند چوب — آهن — کاغذ — فلزات صنعتی — قطعات یدکی ماشین ها — مواد اولیه داروها و…
3 — خدمات زیر بنایی مانند راه آهن و سد و جاده سازی و ایجاد فرودگاه و استخراج نفت و گاز و کارخانه های مختلف که در برخی موارد ایران هم توانمندی زیادی در این موارد دارد اما با توجه به امکاناتی که دیگر کشورها دارند می توانند به ایران در تسریع این پروژه ها کمک کنند تا زیربناهای کشور رشد کند وارزش افزوده بسیار داشته باشد، مانند انواع نیروگاه های برق (حرارتی — بادی — هسته ای — خورشیدی — آبی و…) و نیروگاه های تصفیه آب شور و راه آهن های سریع السیر و کانال های کشتی رانی.
4 — فناوری های مدرن از فنی مهندسی وصنعتی گرفته تا کشاورزی و آبیاری و درمانی و…
5 — تسلیحات دفاعی مانند جنگنده — بمب افکن — موشک های دفاعی — ناو ها و زیر دریایی و…
6 — ماشین آلات ساخته شده مانند هواپیمای مسافر بری، ماشین شخصی، واگن و لکوموتیو قطار — تجهیزات مکانیکی — الکتریکی و الکترومکانیکی…
7 — خدمات بیمه بین المللی — حمل و نقل بین المللی و…
8 — بازپرداخت سود خدمات موسسات، شرکت ها، هواپیمایی ها، و کارخانه های خارجی که در ایران سرمایه گذاری می کنند.
9 — خدمات آموزشی برای دانشجویان ایرانی در خارج کشور و یا متخصصین و کارشناسان ایرانی که برای دوره های آموزشی و یا فوق تخصصی می خواهند به کشورهای دیگر بروند.
10 — خدمات رسانه ای برای رسانه های ایران که در سطح بین المللی فعالیت می کنند.
11 — هزینه سفارت ها و نمایندگی های ایران در خارج کشور..
12 — هزینه های شرکت ها و موسسات ایرانی که در خارج کشور یا در سطح بین المللی فعالیت می کنند مانند هواپیمایی ها و یا شرکت های خدمات اینترنتی.
13 — تامین هزینه های درمانی مریض هایی که امکان درمانشان در داخل کشور وجود ندارد.
14 — تهاتر نفت یا گاز با نفت یا گاز که در موارد زیادی با برخی کشورهای همسایه انجام می شود و ایران مثلا گاز ترکمنستان را در شمال ایران دریافت می کند و در مقابل همان مقدار گاز را برای ترکمنستان از خلیج فارس صادر می نماید.
15 — تهاتر نفت با فلزات ارزشمند مانند طلا.
بررسی آمار کمبود کالا در سال های اخیر در ایران ناشی از اعمال تحریم های ظالمانه آمریکا نشان می دهد که علیرغم اینکه ایران چندین دهه است با این تحریم ها مواجه می باشد اما تقریبا می توان گفت هیچ کالایی نیست که نشود درون ایران پیدا نکرد وبه دلایل شرایط جغرافیایی ایران تقریبا همه نوع کالای خارجی امروزه وارد ایران می شود وتحریم ها فقط منجر به آن می شود که این کالا گرانتر به دست ایرانی ها برسد.
مشکل اساسی ای که امروزه ایران با آن مواجه می باشد تغییر سلیقه خریدار ایرانی به سمت کالای خارجی می باشد که منجر شده وابستگی ایران به کالای خارجی روز به روز بیشتر شود و این ماجرا پس از پایان جنگ ایران و عراق روز به روز بیشتر شده و با توجه به درآمد های سرشار ارزی ایران طی سالهای اخیر مخصوصا قبل از تحریم های هسته ای اخیر حجم واردات کالای خارجی به ایران سرسام آور بوده و با توجه به اینکه دولت های ایران تلاش داشتند با تزریق ارز قیمت آن را در دوره هایی ثابت نگاه دارند در حالی که تورم در کشور در حال افزایش بود عدم تعادل در ارزش واقعی قیمت ارز منجر به آن می شد که خرید کالای خارجی برای مصرف کننده داخلی به صرفه باشد وهزینه خرید این کالا با پول نفت جبران شود.
امروزه سیاست جدید دولت در ایران بر این مبنا است که قیمت ارز خارجی به قیمت واقعی خود نزدیک تر شود تا توان خرید کالای خارجی توسط ایرانی ها کمتر شود و تقاضا برای این کالاها کاهش یابد، که در واقع با توجه به شرایط فعلی ارز در ایران احتمالا چنین هم خواهد شد و حد اقل تا مدت کوتاهی که توان خرید مردم نسبت به کالای خارجی پایین است دولت بتواند روی تولید تقویت تولید داخلی وهمچنین تهاتر نفت با کالای اساسی و نیازهای اولیه تولید داخلی سرمایه گذاری بیشتر کند.
تصور بر این است که کمیته های تهاتر جلوی ورود کالاهای مصرفی خارجی را بگیرد ولی در مقابل تلاش کنند کشورهای دیگر را تشویق کنند که به جای نفت مواد اولیه مورد نیاز صنایع ایران به ایران بدهند و یا اینکه در مقابل نفت اقدام به انجام کارهای زیر بنایی مانند ساخت کارخانه و مشارکت در پروژه های نفتی و زیر بنایی و کشاورزی در ایران نمایند.
هر کس در چهل سال اخیر که تحریم های کمرشکن آمریکا بر ایران وضع شده بود در ایران زندگی کرده باشد می تواند بگوید که ایرانی ها به زندگی با تحریم ها عادت کرده اند و همانگونه که قبلا نیز مطرح شد کالای مورد نیاز خود را هر طور شده تامین خواهند کرد وفقط بحثی که مطرح می باشد این است که چه کالایی ارزش تهاتر با نفت که یک کالای استراتژیک برای ایران به حساب می آید را خواهد داشت؟
کالای مصرفی یا کالای زیر بنایی؟
ظاهرا دیدگاه مسئولین ایرانی اخیرا به سمت و سوی تهاتر کالا با کالای استراتژیک و زیر بنایی تمایل بیشتری پیدا کرده.